OMGAAN MET HERKAUWERS
1. OMGAAN MET RUNDEREN
Doelstellingen: behandelen van dieren; veilig, snel, ethisch correct/ beoordeling van vaardigheden
Wij zijn juridisch verantwoordelijk van de koe tijdens de consultatie. Wann de koe iemand schaden in de omgeving tijdens een consultatie ➔
dierenarts draait ervoor op.
- Preventief werken
- Ervaring belangrijk
- Koe twijfelt, is geïnteresseerd en attent
- Nieuwsgierige koe
- Koe straalt geen stress uit
NATUURLIJK GEDRAG
- Rustig, zachtaardig
- Schichtig → prooidieren
- Mens = predator
- Schichtig → angstreacties → trauma
- “arousal” = excitatie-gedrag/toestand
- Excitatie-gedrag → kan gemoduleerd worden
o + gewenning, voederen, omgang, melken
o – omgevingsveranderingen, honger, straffen, gebruik van prikkelaar
- Excitatie-gedrag → ‘vastlopen of blokkeren’
o Wanneer ontsnappen onmogelijk wordt
o Overstimuleren
o Blokkeren
o Exploderen!
- Actiever bij daglicht, rustiger in het donker
- Prikkelbare dieren → manipuleren in het donker
- Blinddoeken gebruiken
- Naar het licht toe drijven
- Reactie = f(soort, ras, fysiologische toestand, temperament, eerdere
ervaringen,…)
GEUR
- Band koe-kalf
GEHOOR
- Goed ontwikkeld
- Muziek op de achtergrond aanzetten
- Scannen de omgeving met oorradar
ZICHT
- Zijdelings in kop
- Panoramisch zicht van 300°
- Weinig dieptezicht, monoculair
- Zijdelings objecten moeilijk inschatten
- “blind spot” achteraan/ dichromatisch zicht
SOCIAAL GEDRAG
- Kudde dieren
- Sociale hiërarchie ➔ wijzigt bij de veranderingen in kudde
VLUCHTAFSTAND OF PERIMETER
- Straal waarbinnen geen predatoren toegelaten worden
- Variëert met domesticatie
- Wordt hersteld nadat het doorbroken is (door zich te verplaatsen)
- Wordt gebruikt om de dieren te “drijven”
o Drijver plaatst zich op de grens van de perimeter
o Waar is belangrijk
o “evenwichtspunt”
- Dieren in het nauw zijn gevaarlijk
- Omverlopen drijver door paniekreactie mogelijk
- = 30 m bij extensieve houderij, <2 m wanneer ze blij zijn
, - “mijn kalf”
- “laat mij met rust”/ “ik ben heel oplettend”
- Pijn ➔ stress ➔ agressiever reageren6
- Kalf is heel kwetsbaar
- moederinstinct
omgaan
- heel voorzichtig omgaan met de koe, andere manier benaderen en behandelen
- veiligheidscirkel rondom de koe is heel ruim geworden
- als de koe getraind is ➔ dan is die heel rustig,… (maar dit weet je nooit op voorhand)
- ALTIJD STOK MEEPAKKEN NAAR DE KOE
Andere koe foto (zwarte koe)
- Gespannen
- Opgetrokken buik
- Stress (schuim op de muil)
- Oplettend
Omgaan
- Afwachtend werken
- Kan heel uitgeput zijn of heel aggressief
Context
- Koe staat er alleen
- Heel zwaar aan het ademen (hyperpnee) ➔ net zware inspanning gedaan
- Is leeg gelopen
CONTEXT !!!!!!!!
- Afwachten, vragen stellen in de omgeving
- Alleen zo kan je correct omgaan
- Rustige, zachtaardige en heel slimme dieren
- Slimmer dan paarden, honden, …
- ! prooidieren ➔ nature instinct als bescherming van een continue mogelijkheid op een aanval
- Spreek tegen de koeien (lage stem) (label van potentieel roofdier verliezen)
- Gedrag aanpassen (mogelijke predatoren label wegdoen)
- WEES VOORSPELBAAR !!!! voortgaan op wat de koe al weet
- Schigtige reactie ➔ trap, kopstoot, …
- Inschatten arousal door de tekenen van de dieren te analyseren (oren, ogen, …)
- Herkauwer stopt met herkauwen als die gestresst is, herkauwend rund = rustig
- Kan aangetraind woden/ geconditioneerd worden (goede herrinering van vroeger) ➔ arousal
- ALTIJD VANUIT GAAN DAT DE DIEREN EEN POTENTIEEL GEVAAR WORDEN (eigenaars niet geloven dat het lieve dierenzijn)
- Prikkelaars = mogen nog gebruikt worden ➔ stressgraad ➔ goed kunnen inschatten
- + = rustiger worden, - = stress
- Volle uier doet pijn maar aller eerste keer melken zeer pijnlijk en stresserend (bij vaars vooral)
- Bij vastlopen ➔ °flippen van de koe ➔ step back doen
- Manipuleren in het donker is beter (zelf wel goed kunnen zien)
- Blinddoeken goed ➔ ontwapenen, niet meer gericht aanvallen
- WAT PROBEERT HET DIER MIJ TE VERTELLEN
Foto rechts
- Stier die zijn koeien beschermd
- Potentieel levensbedreigend
- Beschermd op de weide komen
- Ernorm geïntresseed (linkse foto)
- Zeer goed gehoor (hier hebben we impact op)
- Horen benaderen (praten)
- Zijkant ogen ➔ slechte afstandsinschatting
- Hebben een blindvlek achter hun, als je achter de koe iets moet doen ➔ zorgen dat de koe zich kan draaien met haar nek
- Kunnen geen rood en groen zien
- Geïsoleerde koe = koe in stress
- Moeten in groep staan, in groep binnen drijven en daar pas isoleren
- Hiërarchie uitzoeken van de koeien (wie is dominant)
, Schema !
- Dichter in de cirkel ➔ koe loopt weg
- Uit de cirkel ➔ koe blijft staan
- Dwars as (point of balance)
- Achter POB ➔ koe naar voor en andersom
Samenwerken tijdens het drijven (ieder een positie innemen en niet zomaar overal)
- Plaatjes en filmpjes bekijken
Video
- “grooming is heel belangrijk” het sociaal gedrag/verzorging ➔ stress
- Gedrag nabootsen door zelf te krabben op bepaalde plaatsen
Persoonlijke ruimte
- Min afstand van de kop waarbinnen geen andere dieren/personen worden toegelaten
- Afweerbewegingen met de kop
- Duidelijk bij fixatiepogingen aan de kop
RUSTIG ZIJN
- Hoe jonger de dieren ➔ hoe minder voorspelbaar
- Elke koe is anders
Foto
- Koeien zijn aan het spelen
BESLUIT NATUURLIJK GEDRAG
- Ervaring → herkauwers “leren” graag routine
- Volgen aan leidsel: leerproces mogelijk maken
- Slechte ervaringen → wordt lang onthouden
- Rustige omgang op jonge leeftijd = noodzaak
- Ras-/temperamentverschillen ➔ zeer belangrijk (bv zebu)
BENADEREN RUND
- Drijver/onderzoeker moet dominantie uitstralen
- Met zachtheid, geduld, praten
o Binnenroepen: vriendelijk
o Uitdrijven: hardere stem
- Steeds vanuit dezelfde richting indien mogelijk
- Langzame, geen bruuske beweging
- Steeds ontsnappingsroute voorzien
- Vertrouwen wekken
BESLUIT BENADEREN
- Wees voorspelbaar
VERDEDIGINGSMECHANISMEN
- Prooidieren ➔ angst is “over”ontwikkeld
- Afweer-of vluchtreacties + gewicht ➔ trauma/schade ➔ jaarlijks doden op rundveebedrijven
- Heel veel manieren om te verdedigen
- Heel veel verdedigingsmanieren
- Handen niet in zakken steken
- Dentale plaat ➔ kauwen gaat niet
- Trappen niet naar voor met de voorpoten, gebruiken voorpoten niet in afweer
- Reiken ver met de achterbeen (heel snel)
, - Verbrijzeld schenen
- Staart aan de koe zelf vastbinden
- Bij de kop lopen, niet achterhand
- Staart naar boven knellen ➔ kans op trappen
- Kop naar de kant binden waar je niet getrapt worden ➔ als ze wilt trappen met haar linkerpoot (en kop is links) ➔ vallen
BESLUIT VERDEDIGINGSMECHANISMEN
- Preventie/alertheid/voorspelbaarheid!
- Koe aanraken terwijl je beweegt
- Praat rustig en anticipeer
VOORWAARTS DRIJVEN
- Bij voorkeur op eigen ritme
- Positie van de drijver is van groot belang
o Voor/achter: evenwichtspunt ter hoogte van de
schouder
o Zijdelingse bewegingen: evenwichtspunt is lengte-as
van het dier
- Drijver ➔ moet eigen lichaamsomvang ten volle benutten
- Dieren reageren intenser op grote profielen
- Voortdrijven best in groep ➔ groepsdynamiek ➔ collectieve vluchtafstand en evenwichtspunt
- Alertheid van de drijver
- Uitselecteren van dieren ➔ met de grootste omzichtigheid gebeuren
- Commando’s en gewenste drijfrichtingen moeten met de grootste omzichtigheid gebeuren en duidelijk
aangegeven worden
- Hulpmiddelen
o ALTIJD stok bij de hand ➔ gebruik beperken
o Stem
o NIET GEBRUIKEN: elektrische prikkelaar en staart in S-bocht plooien
- Met 2 drijvers op de dominante focussen
- Met 1 drijver
o Parallel in omgekeerde richting stappen ➔ vooruit
o Verzamelen (A en B) en verplaatsen ( c ) van een kudde door 1 drijver
o Boogvormige zigzagbeweging
o rustig
- Gebruik maken dwarslijn
- Zorg dat de koe je begrijpt en dat je eenduidig bent
- Prikkelaars alleen als onwillige runderen niet willen rechtstaan
- Bewegen tegen de stroomin, in 1 duidelijke beweging
- Afspreken met collega drijver
Video
- Laag in arousal
,FIXEREN VAN RUNDEREN
- Mate van fixatie = f(dier, aard van de ingreep); soms enkel kop, soms ganse dier
- Gedwongen fixatie kan aangeleerd worden ➔ voederhekken, melkmachine
- Vrijwillige fixatie ➔ wordt nooit aangegaan bij pijn
- Fixatie hulpmiddelen = perfecte ontwerp nodig
Fixatie van de kop
- = basis voor immobilisatie
- = veiligheidsmaatregel
- Mag NOOIT KUNNEN leiden tot VERHANGING
- vaszethekken
Halsteren
- NA GEWENNING, goedkoop, effectief en pijnloos
- Benaderen onder hoek van 45°
- Dierbewegingen volgen
- Contact houden
- eerst kinlus, vervolgens halster gebruiken
- sterk gevlochten touwen, voorgevormde lus
- liefst nooit tussen hek/muur en een dier gaan staan
- beter tussen 2 dieren
Leiden van dieren
- 1 hand kort bij de kop vasthouden
- Met andere hand koort op 1-1.5 m
- NOOIT KOORD ROND HAND DRAAIEN
- Dier goed in de gaten houden, eventueel zelfs achterwaarts gaan
- Stok bij de hand
Fixatie kop aahv neusseptum
- Neusseptum = zeer gevoelig
- Controle kopbewegingen voor korte periode
o Duim en wijsvinger ➔ neusseptum vastgrijpen, HARD knijpen
- Langere periode ➔ neusknijper, bij gebruik NOOIT onbeheerd laten
o NOOIT touw aan neusknijper fixeren aan vast punt ➔ beschadigen septum
voorkomen
o Voor het aanbrengen, neusseptum eerst met hand fixeren
- Permanente neusring bij stier ➔ aanbrengen in vlezige deel van septum
- NOOIT BEVESTIGEN AAN VAST PUNT
Fixatie van gans het dier
- Vr langere fixatie
- Instap kan aangeleerd worden ➔ verband met voederen
- Eerst nekklem sluiten en dan de wanden
- Voldoende grip op de vloer
- Nekklem = vertikale staaf
- Verwijderbare zijpanelen
- Box moet openkunnen wann de koe zich laat vallen
, - “liever te veel fixeren en mogelijke problemen vermijden dan te weinig fixeren”
- Niet goed om tijdens de behandeling te bijfixeren
- Associatie pijn en fixatie vermijden
- Bij vastzetten kop, zorgen dat het niet kan verhangen
- Gaan als reflex liggen ➔ verhangen
- ALS DIERENARTS ALTIJD EEN MES BIJ, om touw door te snijden
- Touw achter de oren
- Nooit alleen koe verplaatsen met halster (iemand vooraan en achteraan)
- Touw loslaten als het niet veilig meer is
- Verdoven van de koe om een “praam” te gebruiken
- = neusring (niet echt een praam)
- Vrijkomen endorfine
- Nooit gebruiken om koeien te gaan leiden ➔ kans op scheuren van septum
- Niet vergeten te beveiligen tegen het slaan (poten staan nog los)
PREVENTIE SLAAN
I. Poten vastbinden of chemische sedatie = ENIGE ZEKERE MANIER
- Dient steeds met de grootst mogelijke omzichtigheid te gebeuren
- Samenbinden bij rechtstaand dier = laatste optie
- Gevaar voor omvallen van dier ➔ trauma
- Soms gebruikt bij SC
II. Staart hooghouden = eenvoudig en efficiënt
- Werkt goed wanneer de dieren niet zijwaarts kunnen bewegen
III. Optrekken/vastgrijpen van de liesplooi
- Manueel
- Flankdruk dmv een touw rond het caudale abdomen
- Dr gebruik van een melkbeugel
IV. Vastbinden poten
- Korte periode = manueel ophouden
- Langere periode = opbinden over schoft, balk ➔ vrije uiteinde van touw NOOIT fixeren
- Gebruik van hoefkar/mobiele hoefstal
- Opletten voor uitslaan bij manipulaties
Werkt kalmerend ➔ dus preventie slaan
- Druk op thorax
o !, dieren zullen zich soms neerleggen
- Opbinden van staart
o Staart uit de wegdoen voor ingreep
o STAART NOOIT FIXEREN AAN VAST PUNT, altijd aan dier zelf
, - Draaien van de kop
o Naar de zijde toe waaraan men aan het dier werkt
o Gewicht gaat naar tegenoverstelde zijde
o Bij trappen/drummen ➔ instabiel
- Schoftreflex/blinddoeken
- Afleiden van dieren is een slimme manier om reacties te vermijden
- Bv tijdens het inspuiten iets anders triggeren
- Nijpen op bepaalde plaats ➔ doorbuigen van de koe
- Koe is geblinddoekt en naar de kant van de artsen gebonden
- Door druk op thorax gericht koe omleggen
- Zie ppt in video!
OMLEGGEN
ONDERZOEK MONDHOLTE
- Aanbrengen tandwig tussen de molaren
- Fixatie kop
- Opletten voor handen en vingers
- Bij gebrek aan wig ➔ tong naar buiten trekken
- Tong = zeer ruw/glibberig ➔ omwikkelen met een
handdoek
- Sonderen: na inbrengen van een metalen buis of
houten blokje
- Filmpjes over omgaan met dieren staan op SL mediasite
2. OMGAAN MET SCHAP EN
NATUURLIJK GEDRAG
- Schapen zijn volgdieren, kudde-dieren
- Volgen trouw begeleider
- Willen altijd aansluiten bij de rest van de groep/kudde
- Blinde vlek ≈ blinde vlek koe, 30° achter het dier
- Dieptezicht is ook beperkt
- Prooidieren ➔ scannen omgeving op gevaar
- Bewegende objecten veroorzaken snel paniek
Principe hetzelfde als runderen, alleen veel kleiner
,BENADEREN SCHAAP
- Moeilijk ➔ uitgesproken kuddegeest en paniekgevoelig
- Meest eenvoudig langst achteren benaderen
- Fixeren; moeilijk ➔ steeds beducht op ontsnappingspogingen, haak van herdersstaf fixeren onder
de kin
- Schapen kunnen zonder problemen over onderste gesloten deel van een 2 delig staldeur springen
- Nekhaken
- Poothaken
VERDEDIGINGSMECHANISMEN
Schapen zijn kleiner ➔ belet hen NIET om mensen die hen hanteren schade toe te brengen
- Afweergedrag bok ➔ kopstoten
- Omver lopen
- Optillen van schapen: ergonomie
- Opspringen tegen drijver
- Bijten bij mondholte onderzoek
- Schapen kunnen bijten maar niet actief
SCHAPEN DRIJVEN
- In kudde ➔ getrainde honden en/of helpers
- Schapen houden minimale vluchtafstand
- Druk doen afnemen op kudde bij smalle doorgang
- Soms trainen “leiderschaap”
- Gebruik maken profiel van de drijver
- “specifieke” geluiden maken
- Rustig blijven
- Kudde in nauwere ruimte drijven vooraleer je ze probeert te vangen
- Niet stil zijn
FIXEREN SCHAAP
- Meerdere technieken mogelijk
- Voorkomen “oplopen” en torsies van de ingewanden ➔ STERNALE POSITIE gebruiken
- NOOIT EEN SCHAAP OVER DE RUG ROLLEN
o Binnen in afsluiting: fixatie thv de kop ➔ volstaat meestal voor
immobilisatie + lichaam tegen de afsluiting duwen
o Open ruimte: ➔ schrijlings over de rug van het schaap zitten, 1
hand fixeert de kop en 1 fixeert de staart
- Schapen begrijpen niet als iemand hun kop omhoog houdt
- Oppassen voor springend schaap als je erover staat
- Fixatie van opzij: laat toe dat het schaap voorwaarts beweegt
o Verhindering beweging door greep onder de nek
o Nek van het schaap naar het dier toe plooien voor betere fixatie, dier
valt dan ook
- Fixatie van gans het dier: draaitafel
, - Kantelbox
- Rechtop zetten van schapen:
o Veel bij het scheren en verzorgen van de klauwen
o Verdragen ze goed
o Kalmeert de dieren ➔ “tonische immobiliteit”
o NOOIT OVER DE RUG ROLLEN
o NOOIT FIXEREN BIJ DE WOL VAN EEN SCHAAP: beschadigen van de wol of het
karkas ➔ waardevermindering
- Schapen op hun poep zetten (in autoband)
- Worden dwazig (bloed niet in hersenen zoals bij mens die snel rechtstaat)
- Schapen nooit over hun rug rollen
- Eventuele darmtorsies
- Draaien over de buikheen NOOIT OVER DE RUG
3. OMGAAN MET GEITEN
NATUURLIJK GEDRAG
- Van nature nieuwsgierig
- Karakter = rasgebonden
- Bok niet agressief (normaal)
- Bokken worden minder aangehouden ➔ lichaamsgeur
- Schapen en koeien herkauwen, geiten knabbelen
- Minder kudde georiënteerd
- Het zijn wel herkauwers maar geen grazers
FIXEREN VAN GEITEN
- Nieuwsgierigheid maakt het vangen relatief eenvoudig
- Slimme dieren ➔ opjagen geen zin
- Fixatie door stevige greep rond de nek
- Fixatie door hondenriem
- “volgdieren”
- Kudde minder van belang
, OMGAAN MET KNAAGDIEREN EN KONIJNEN
1. PROEFDIEREN
- Wetgeving
- Dierenwelzijnswet 1986 (1994)
- KB 29.05.13 bescherming van proefdieren
- Besluit 17.02.2017 bescherming van de proefdieren
- KB 30.11.01 verbod op sommige dierproeven
3R’s/3V’s
- Replacement/vervanging ➔ zoveel mogelijk dierproeven vervangen door alternatieven
- Reduction/vermindering ➔ zo laag mogelijk aantal dieren gebruiken
- Refinement/verfijning ➔ meest verfijnde methode toepassen (verdoving,…)
Opleiding van personen
- Verschillende niveau’s
- FELASA
- Voorafgaand
DIERPROEF = dier onderwerpen aan een experiment met als doel wetenschappelijke doelen of het aanleren aan studenten dat gepaard
gaat met pijn (≈ overeenkomstig met prikken van een naald)
- Extra staal nemen tijdens een medisch onderzoek maar niet zonder medisch onderzoek
1. de 3V’s/R’s in de wet toegevoegd met een straf
1
aan verbonden
2 2. 2014; dierenwelzijn wordt een bevoegdheid van
de gewesten, niet meer een federale bevoegdheid
3. 2011; verboden om tabak te testen op dieren
4. 2009; verbruik op het gebruik van niet-humane
primaten
5. 2005: verbod testen van cosmetica op dieren
3,4 & 5 zijn wetten toegepast in België/Europa, deze
gelden niet in andere landen in de wereld
3 4 5
Doel= 2000 dierproefvrij zijn maar er is een
stagnering ontstaan ➔ Europa gaat nu inzetten op
verfijning
vissen ➔ uitwendige ontwikkeling, embryo
ontwikkelt zich uit het lichaam (ideaal voor studies)
embryo/foetus ≠ proefdier zolang het zich in het
eerste trimester van de ontwikkeling bevindt
zebravissen zijn hier heel populair voor aan het worden
veel knaagdieren ➔ afstand tussen rat/dier en de mens, makkelijker huisvesten,
korte levensduur, hoge reproductie ➔ IDEAAL
proefdieren zijn prooidieren ! rekening meehouden
