JURIDISCHE EN
GEDRAGSWETENSCHAPPELIJKE
ASPECTEN VAN POLITIE
2020 – 2021
pag. 1
,Politie
pag. 2
,Politie
Inhoudsopgave
1. Politiefunctie ................................................................................................................................................... 9
1.1. Juridisch .................................................................................................................................................... 9
1.2. Operationeel ............................................................................................................................................ 9
2. Het politiebestel ............................................................................................................................................11
2.1. Het politieapparaat ................................................................................................................................11
2.2. De politieoverheden .............................................................................................................................11
3. Politierecht .................................................................................................................................................... 12
- EINDE INLEIDING -
1. De periode voor de Belgische onafhankelijkheid ............................................................................... 13
1.1. De Franse oorsprong van de “Belgische” politie ......................................................................... 13
1.2. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden .................................................................................... 13
2. Vanaf de Belgische onafhankelijkheid tot WOII ..................................................................................15
2.1. Uitbouw van de Rijkswacht ................................................................................................................15
2.2. Het (dis)functioneren van gemeentepolitie en landelijke politie ..........................................15
2.3. 1919: oprichting van de gerechtelijke politie bij de parketten ................................................. 16
2.4. Ontwikkelingen in de periode 1919 – 1940..................................................................................... 16
3. Het politiebestel tijdens de Duitse bezetting ...................................................................................... 17
3.1. De Militärverwaltung ........................................................................................................................... 17
3.2. Demilitarisering en reorganisatie van de Rijkswacht .............................................................. 17
3.3. De centraal beheerde gemeentepolitie ......................................................................................... 17
3.4. Niet-doorgevoerde hervorming van gerechtelijke politie ......................................................18
4. Het politiebestel in de periode 1944 – 1980 ......................................................................................... 19
4.1. Herstel van het vooroorlogse politiebestel ...................................................................................... 19
4.2. Stelselmatige uitbouw en versterking van de Rijkswacht ..................................................... 19
4.3. Status quo inzake gemeentepolitie ............................................................................................... 20
4.4. Punctuele ingrepen in de organisatie van de gerechtelijke politie..................................... 20
4.5. De zaak-François ............................................................................................................................... 20
5. Het politiebestel in de periode 1980 – 1995 ......................................................................................... 22
5.1. Groeiende onrust over het Belgisch politiebestel ..................................................................... 22
5.2. Rapport parlementaire onderzoekscommissie Bende van Nijvel ....................................... 22
5.3. Pinksterplan 1 van regering Martens VIII (1990) ........................................................................ 23
5.4. Verhouding tussen Rijkswacht en gemeentepolitie ................................................................ 24
5.5. Verhouding tussen Rijkswacht en gerechtelijke politie ......................................................... 25
6. Naar een reorganisatie van het politiebestel .................................................................................... 26
pag. 3
,Politie
6.1. Regering Dehaene II (1995) ............................................................................................................... 26
6.2. Rapport van de parlementaire onderzoekscommissie Dutroux (1997) .............................. 27
6.3. De reactie van de regering Dehaene II ......................................................................................... 27
6.4. Het Octopusakkoord (1998) .............................................................................................................. 28
7. De krachtlijnen van de wet van 07/12/1998 ......................................................................................... 29
8. De lokale politie .......................................................................................................................................... 30
8.1. Het lokale niveau in de politieorganisatie.................................................................................... 30
8.2. Opdrachten van de lokale politie ................................................................................................... 30
8.2.1. Basispolitiezorg ............................................................................................................................ 30
8.2.2. Bepaalde opdrachten van federale aard............................................................................... 31
8.2.3. Opvordering van de lokale politie door minister van Binnenlandse Zaken ............... 31
8.3. De interne organisatie van de lokale politie............................................................................... 32
8.3.1. De sterkte van de lokale korpsen ........................................................................................... 32
8.3.2. De korpschef................................................................................................................................. 32
8.3.3. De raad van burgemeesters .................................................................................................... 32
8.3.4. De vaste commissie voor de lokale politie ......................................................................... 32
8.4. De externe organisatie van de lokale politie ............................................................................. 33
8.4.1. Het beheer van de lokale politie ............................................................................................. 33
8.4.1.1. De ééngemeentezone .......................................................................................................... 33
8.4.1.2. De meergemeentenzone .................................................................................................... 33
8.4.2. Het gezag over de lokale politie ............................................................................................. 33
8.4.2.1. Het gezag bij opdrachten van bestuurlijke politie ..................................................... 33
8.4.2.2. Het gezag bij opdrachten van gerechtelijke politie ..................................................34
8.4.3. De zonale veiligheidsraad en het zonaal veiligheidsplan .............................................. 35
8.4.4. Het administratief toezicht ...................................................................................................... 35
9. De federale politie ...................................................................................................................................... 37
9.1. Het federale niveau in de politieorganisatie................................................................................ 37
9.2. De opdrachten van de federale politie ......................................................................................... 37
9.2.1. Gespecialiseerde en supralokale opdrachten..................................................................... 37
9.2.2. Ondersteunende opdrachten ................................................................................................... 38
9.2.3. Taakverdeling tussen lokaal en federaal inzake gerechtelijke politie ....................... 38
9.3. De interne organisatie van de federale politie .......................................................................... 39
9.3.1. De sterkte van de federale politie ........................................................................................... 39
9.3.2. De commissaris-generaal ........................................................................................................ 39
9.3.3. De algemene directies van de federale politie...................................................................40
9.3.3.1. Algemene Directie van Bestuurlijke Politie .................................................................40
pag. 4
,Politie
9.3.3.2. Algemene directie van de gerechtelijke politie ..........................................................40
9.3.4. De federale politie op het gedeconcentreerde niveau .................................................... 41
9.3.4.1. De gedeconcentreerde coördinatie- en steundirecties ........................................... 41
9.3.4.2. De gedeconcentreerde gerechtelijke directies .......................................................... 41
9.3.4.3. De communicatie- en informatiedienst van het arrondissement ........................ 42
9.4. De externe organisatie van de federale politie ......................................................................... 42
9.4.1. Het beheer van de federale politie ......................................................................................... 42
9.4.2. Het gezag over de federale politie ......................................................................................... 42
9.4.2.1. Gezag bij opdrachten van bestuurlijke politie ............................................................. 42
9.4.2.2. Gezag bij opdrachten van gerechtelijke politie .......................................................... 42
9.4.3. De federale politieraad en het nationaal veiligheidsplan ...............................................43
10. Een terugblik en een toekomstvisie ................................................................................................... 44
10.1. De evaluatie van (de implementatie van) de politiehervorming......................................... 44
10.2. “Een politie in verbinding: een visie voor politie in 2025” .................................................... 44
10.3. Onderzoekscommissie naar de aanslagen van 22 maart 2016 .......................................... 44
10.4. Hoe nu verder? ................................................................................................................................... 47
11. Opdrachten van bestuurlijke politie ..................................................................................................... 49
11.1. Begrip en ratio legis ........................................................................................................................... 49
11.2. Openbare orde: een abstract, evolutief, ruim en dynamisch concept ............................... 49
11.3. Concretisering van het toezicht op de handhaving van de openbare orde ...................... 49
11.3.1. Toezicht, controle en informatie ............................................................................................. 49
11.3.2. Het optreden bij rampen........................................................................................................... 50
11.3.3. Het optreden bij samenscholingen ....................................................................................... 50
12. Opdrachten van gerechtelijke politie ...................................................................................................51
12.1. Begrip en ratio legis ...........................................................................................................................51
12.2. De proactieve recherche ..................................................................................................................51
13. De relativiteit van het onderscheid tussen bestuurlijke en gerechtelijke politie ................. 52
13.1. Algemeen .............................................................................................................................................. 52
13.2. De bestuurlijke aanpak van (georganiseerde) criminaliteit ................................................ 52
13.2.1. De Amerikaanse oorsprong van het concept bestuurlijke aanpak ............................. 52
13.2.2. De dubbelstrategie in Nederland .......................................................................................... 52
13.2.3. Het Vereinsverbot in Duitsland.............................................................................................. 53
13.2.4. De ontwikkelingen in België ...................................................................................................54
14. Het betreden en doorzoeken van plaatsen ....................................................................................... 57
14.1. Het betreden van plaatsen .............................................................................................................. 57
14.1.1. Begrip en ratio legis ................................................................................................................... 57
pag. 5
,Politie
14.1.2. Toepassingsvoorwaarden ........................................................................................................ 57
14.1.3. Procedure ..................................................................................................................................... 57
14.2. Het doorzoeken van plaatsen ........................................................................................................58
14.2.1. Begrip en ratio legis ..................................................................................................................58
14.2.2. Toepassingsvoorwaarden .......................................................................................................58
14.2.3. Procedure..................................................................................................................................... 59
15. Het doorzoeken van voertuigen ........................................................................................................... 60
15.1. Begrip en ratio legis .......................................................................................................................... 60
15.2. Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................... 60
15.3. Procedure ............................................................................................................................................. 61
16. De bestuurlijke inbeslagneming ........................................................................................................... 62
16.1. Begrip en ratio legis .......................................................................................................................... 62
16.2. Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................... 62
16.3. Procedure ............................................................................................................................................ 62
17. De identiteitscontrole ............................................................................................................................... 63
17.1. Begrip en ratio legis .......................................................................................................................... 63
17.2. Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................... 63
17.2.1. Bestuurlijke identiteitscontrole .............................................................................................. 63
17.2.2. Gerechtelijke identiteitscontrole ........................................................................................... 63
17.3. Procedure ............................................................................................................................................ 64
18. De fouillering .............................................................................................................................................. 65
18.1. Begrip en ratio legis .......................................................................................................................... 65
18.2. Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................... 65
18.2.1. De veiligheidsfouillering ........................................................................................................... 65
18.2.2. De gerechtelijke fouillering .................................................................................................... 65
18.2.3. De insluitingsfouillering ........................................................................................................... 66
18.3. Procedure ............................................................................................................................................ 66
18.3.1. De veiligheidsfouillering ........................................................................................................... 66
18.3.2. De gerechtelijke fouillering .................................................................................................... 66
18.3.3. De insluitingsfouillering........................................................................................................... 66
19. De bestuurlijke en gerechtelijke aanhouding................................................................................... 67
19.1. De bestuurlijke aanhouding ............................................................................................................ 67
19.1.1. Begrip en ratio legis ................................................................................................................... 67
19.1.2. Toepassingsvoorwaarden ........................................................................................................ 67
19.1.3. Procedure...................................................................................................................................... 67
19.2. De gerechtelijke aanhouding ......................................................................................................... 68
pag. 6
,Politie
19.2.1. Begrip en ratio legis ................................................................................................................... 68
19.2.2. Toepassingsvoorwaarden ....................................................................................................... 68
19.2.3. Procedure ..................................................................................................................................... 68
20. Het verhoor ................................................................................................................................................ 70
20.1. Begrip en ratio legis ......................................................................................................................... 70
20.2. Toepassingsvoorwaarden .............................................................................................................. 70
20.3. Procedure ............................................................................................................................................ 71
20.3.1. De informatieplicht ..................................................................................................................... 71
20.3.2. Het vertrouwelijk voorafgaand gesprek met advocaat.................................................. 71
20.3.3. Het verloop van het verhoor.................................................................................................. 72
20.3.4. De schriftelijke verklaring van de rechten ....................................................................... 73
20.3.5. De wijziging van hoedanigheid ............................................................................................. 73
20.3.6. Het proces-verbaal van het verhoor .................................................................................. 73
20.3.7. De sancties .................................................................................................................................. 73
21. Het gebruik van geweld, boeien en vuurwapens ............................................................................ 74
21.1. Begrip en ratio legis .......................................................................................................................... 74
21.2. Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................... 74
21.3. Procedure ............................................................................................................................................ 75
22. Het toezicht op de lokale en de federale politie ............................................................................. 77
22.1. Het intern toezicht: de Algemene Inspectie .............................................................................. 77
22.1.1. De beginselen............................................................................................................................... 77
22.1.2. De taken van de Algemene Inspectie................................................................................... 77
22.1.3. De werking van de Algemene Inspectie.............................................................................. 78
22.1.4. Bevoegdheden van de Algemene Inspectie ....................................................................... 79
22.1.5. De afhandeling van klachten en aangiften .........................................................................80
22.2. Het extern toezicht: het vast Comité P .......................................................................................81
22.2.1. Beginselen.....................................................................................................................................81
22.2.2. De taken van het vast Comité P ............................................................................................ 82
22.2.3. De werking van het vast Comité P ....................................................................................... 83
22.2.3.1. Informatieverstrekking van het vast Comité P ......................................................... 83
22.2.3.2. Het adiëren van het vast Comité P .............................................................................. 84
22.2.3.3. Het adiëren van de Dienst Enquêtes P .......................................................................85
22.2.4. De bevoegdheden van het Vast Comité P ..........................................................................85
22.2.5. De afhandeling van klachten en aangiften ........................................................................ 86
22.2.5.1. Het klachtenmanagement door het Vast Comité P.................................................. 86
22.2.5.2. Afhandelingsmodaliteiten ............................................................................................... 87
pag. 7
,Politie
23. De aansprakelijkheid van de politieambtenaar .............................................................................. 90
23.1. Strafrechtelijke aansprakelijkheid ............................................................................................... 90
23.2. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid .......................................................................................... 90
23.3. Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid .............................................................................................. 91
24. De organisatie en werking van het Openbaar Ministerie ............................................................ 93
24.1. Het OM op arrondissementeel niveau ........................................................................................ 94
24.2. Parketten-generaal ......................................................................................................................... 94
24.3. Het college van procureurs-generaal ....................................................................................... 95
24.4. Het federaal parket .......................................................................................................................... 96
24.4.1. Beginselen ................................................................................................................................... 96
24.4.2. Bevoegdheid ............................................................................................................................... 96
24.4.3. De conflicten in verband met de behandeling van een zaak ....................................... 98
24.4.4. De delegatie en de detachering............................................................................................ 98
24.4.5. Het statuut van de federale procureur .............................................................................. 99
24.4.6. De verhouding met de onderzoeksrechter en de onderzoeksgerechten ............... 99
25. Verhouding tussen het openbaar ministerie en de politie ........................................................ 100
25.1. De informatieplicht van de politie .............................................................................................. 100
25.2. Het aanwijzings- en vorderingsrecht van het OM................................................................ 100
25.3. Het capaciteitsvraagstuk.............................................................................................................. 100
25.4. Richtlijnen inzake gerechtelijke politie .................................................................................... 101
25.5. De coördinatie tussen het OM en de politie............................................................................. 101
pag. 8
, Politie
INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET POLITIERECHT
1. Politiefunctie
= De manier waarop de politie in onze maatschappij geacht wordt te functioneren
Waarom bestaat politie? → Kunnen we juridisch en operationeel bekijken
1.1. Juridisch
Een politiefunctie is een institutionele functie: het gaat over instellingen
- Politie-instellingen
➢ Lokale en federale politie
- Politieoverheden
➢ Bestuurlijke politieoverheden: burgemeester, minister van Binnenlandse
Zaken
➢ Gerechtelijke politieoverheden: OM, onderzoeksrechter en minister van
Justitie
Doel van politie:
- Maatschappelijke orde beschermen (bv: ordeverstoringen vermijden en herstellen)
- Uitvoering van grondrechten / fundamentele rechten mogelijk maken (bv: betogingen
in goede banen lijden)
Dictatuur kent wel een institutionele functie en bescherming van maatschappelijke orde,
maar is niet gericht op fundamentele rechten (art. 1 WPA & art. 123 WGP)
1.2. Operationeel
Om een dienstenpakket van politie uit te werken, werken we met RORON:
- Raadgeven: slachtofferschap voorkomen (bv: preventie voor hackers)
- Ontraden: voorkomen van verstoringen van de orde (bv: patrouilleren, BOB-acties)
- Reguleren: beheersen van bepaalde onveiligheidsituatie, vermijden dat bepaalde
gebeurtenissen uit de hand lopen (bv: verlichting plaatsen waar verkrachtingen gebeuren)
- Onderzoeken: strafbare feiten die gepleegd zijn, gaan onderzoeken (bv: op zoek gaan
naar bewijs, ondervragen)
- Nazorg: alles na de feiten (bv: doorverwijzen naar gespecialiseerde hulp, inlichten over
verdere procedures)
Politiefunctie kent een geweldsmonopolie (art. 37 WPA): politie mag in vredestijd als enige
geweld gebruiken onder bepaalde voorwaarden → daarom belangrijk dat politie enkel kan
optreden onder een bestuurlijk gezag (art. 3, 2 WPA)
RORON komt neer op 3 grote opdrachten:
- Opdrachten van bestuurlijke politie: te maken met handhaven van de openbare orde
(art. 14 WPA)
- Opdrachten van gerechtelijke politie: gerechtelijk onderzoek naar misdrijven; hoe,
door wie, onder welke omstandigheden… gepleegd (art. 15 WPA & art. 8 Sv.)
- Verlenen van sterke arm: door hun geweldsmonopolie sterke arm verlenen aan
diensten die dit monopolie niet hebben (bv: gerechtsdeurwaarder die bijgestaan wordt
door politie)
pag. 9
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper KULCRI. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,94. Je zit daarna nergens aan vast.
