Dit is een samenvatting van het vak 'Veiligheid, terrorisme en mensenrechten' gedoceerd door professor Piret. Het bevat een samenvatting van zijn lessen alsook van het gastcollege en het deeltje in verband met het drone beleid in de VS dat zelfstandig ingestudeerd moet worden. Door enkel deze samen...
Er zijn allerlei samenstellingen en uitdrukkingen met het woord ‘veiligheid’ die vroeger niet
bestonden:
Bv. voedselveiligheid, veilig vrijen,…
Hoe is die obsessie met veiligheid te verklaren?
o Rede: Cultuurfilosofische verklaring: de samenleving is geëvolueerd van een
agrarische samenleving naar een industriële samenleving, waarbij men leeft in door
mensen/kunstmatig gemaakte omgevingen (=artefacten) (bv. Met de elektrische
auto naar de VUB rijden) => Zijn dus geen natuurlijke levensomstandigheden meer
=> gevolg: Natuur wordt volgebouwd met artefacten en wanneer er dan iets mis gaat
door een natuurlijke ramp (bv. Tsunami’s), dan valt daar weinig aan te doen, je moet
dat aanvaarden => Als er erge gevolgen ontstaan die een resultaat zijn van
technische processen (bv. een vliegtuig stort neer), dan ga je verantwoordelijken
aanduiden via de civielrechtelijke aansprakelijkheid/ strafrechtelijke
aansprakelijkheid.
Dus: De risico acceptatie neemt af naarmate de technische processen
toenemen
Gevolg: in de loop der jaren is de veiligheid toegenomen en risico-acceptatie
afgenomen => rede: In een toenemend veilig wordende leefomgeving wordt
de veiligheid een gewoonte/ een norm => dus we accepteren de risico-
acceptatie steeds minder.
Hoe is de veiligheid in de loop der jaren verbeterd/geëvolueerd?
o Norbert Elias bepaalt dat: Vroeger ging men in de ME conflicten gewelddadig
oplossen en nu gaat men woorden gebruiken, hoe is die evolutie er gekomen? =>
Tijdens de ME ging de ‘ridderadel’ in conflicten ledematen van tegenstanders
afkappen en werden hierdoor beroemd, maar er ontstaat een evolutie waarbij de
ridderadel wordt omgevormd tot een ‘hof adel’ (bv. Zie Frankrijk in Versailles) => Die
Hof adel zal dan een leven van pracht en praal leiden, maar ze zal ook gedwongen
worden om gewelddadige conflicten op te houden. (zie hieronder)
Gevolg: er ontstaat een sterke centrale staat
Bv. Louis XIV is een absolutistische monarch die Frankrijk op een
centralistische manier gaat besturen. Hij gaat de adel om zich heen
verzamelen en hen disciplineren en manieren opleggen:
o Men gaat bepalen dat men de etiquette moet respecteren
en er een interactie moet plaatsvinden in plaats van het
trekken van het zwaard
De Kerk speelt ook een rol: zij gaat het gebruik van geweld gaan
intomen door het als een zonde af te schilderen
o Gevolg: De zorg voor veiligheid wordt een taak van de
centrale overheid => Men spreekt van een monopolisering
van de legitieme gewelduitoefening door de centrale staat.
(terwijl in de ME hadden al de leden van de ‘zwaardadel’ elk
een eigen mini leger om conflicten uit te vechten => zo ging
men ‘private wraak’ plegen, maar aldus gaat die private
wraak eruit)
, Belangrijk: de centrale overheid/Vorst ging aldus
moeten zorgen voor de veiligheid, maar in ruil
hiervoor moest de bevolking zijn gezag erkennen/ De
wet gehoorzamen. (= transactioneel karakter)
Het feit dat de centrale overheid/ staat/ vorst moet zorgen voor de veiligheid ziet men ook terug
bij enkele rechtsfilosofen:
Figuren als Hobbes en Bodin zijn op het toneel verschenen tijdens de godsdienstoorlogen
Doel Bodin en Hobbes: afdwingen van veiligheid en burgerlijke vrede in Europa en een einde
te stellen aan de godsdienstoorlog/natuurtoestand.
Volgens Bodin is de vorst verplicht de veiligheid van de onderdanen, hun familie en hun
bezittingen te garanderen doormiddel van wetten en wapengeweld en de onderdanen zijn
ertoe gehouden het gezag te erkennen:
o Gevolg: wederkerige rechtsbetrekking (=transactioneel karakter)
Volgens Hobbes moet de vorst het doel verwezenlijken waarvoor zijn macht is toevertrouwd
o Bij beide is het zijn van een vorst/ de uitoefening van de soevereiniteit geen
bezitting, maar het gaat om een ambt.
Hobbes: Leviathan (1651):
Volgens Hobbes is de natuurtoestand (= toestand waarin er geen vorst aan het hoofd staat
en de bevolking hun vrije wil laat gaan): eenzaam, kort, armoedig en vies => rede: iedereen
wil zijn bezit en macht vergroten ten koste van anderen. => gevolg: oorlog van allen tegen
allen
o Gevolg: er moet dus een absolute staat komen waarbij er een sterk centraal gezag de
fysieke geweldsuitoefening monopoliseert en die absolute staat moet ontstaan door
vrije wilsinstemming van al de individuen die elkaar bekampen om hun bezit en
macht te vergroten
Hiervoor wordt een sociaal contract gesloten => De soeverein is hier geen
contractspartij, enkel de individuen zijn contractspartijen.
Figuur leviathan: Hierop staat de soeverein met een kroon
o Hij houdt een zwaard en een bisschopsstaf vast:
Zwaard symboliseert de monopolisering van de fysieke geweldsuitoefening
door de staat/ vorst
Bisschopsstaf symboliseert dat de staat ook het gezag overneemt over de
godsdienst
Hobbes gaat een staatsgodsdienst invoeren:
o Heeft geen dik boek, er is maar 1 dogma: ‘Dat Jezus de
christus is’ => Hier zijn zowel de Katholieken en de
protestanten akkoord mee => Wat die zin uiteindelijk
betekent, daarover moet men zwijgen, want dan ontstaan er
publieke discussies tussen protestanten en katholieken. =>
Dus Censuur is toegelaten door Hobbes om te vermijden dat
godsdienstige theorieën tot een opstand zouden leiden
John Locke: Two treatises of Government:
Verschil tussen Locke en Hobbes:
, o Locke was een filosoof van een opkomend liberalisme (en dus geen absolutist) =>
gevolg:
Bij Hobbes was er nood aan een absolutistisch overheidsgezag
Bij Locke komt de nadruk te liggen op de democratische legitimatie van het
overheidsgezag
Volgens Locke kunnen mensen in de natuurtoestand leven, maar als mensen hun afspraken
niet naleven dan is er geen derde die de conflicten kan beslechten.
o Dus: Hij pleit ook voor een sociaal contract
Verschil met Hobbes: De overheid/soeverein is hier wel contractpartij en
hierdoor wordt aan de overheid macht toevertrouwt
De oorsprong van de macht is het volk => het volk geeft de macht en
gaat contractueel bepalen wat die macht inhoudt:
o De macht wordt gegeven om een bepaalde doelen na te
streven => Die doelen zijn: leven, vrijheid en vermogen =>
Het gaat hier dus om voorwaardelijke macht en niet om
onvoorwaardelijke macht zoals bij Hobbes.
Als de staat zijn taak/doelen niet vervult dan heeft
het volk het recht om de overheid af te zetten =>
‘collectief verzetsrecht’ => werd niet aanvaard bij
Hobbes:
Bij Hobbes was er wel een individueel
verzetsrecht indien de soeverein je leven
bedreigde want het recht op leven is een
bijzonder natuurrecht en dat kan je niet
afstaan via een sociaal contract (werd
bevestigd door Beccaria)
Dus: De zorg voor veiligheid van de overheid houdt een dubbele plicht in:
o (1) de overheid moet zorgen dat de burger veilig is in verhouding tot andere burgers,
o (2) De overheid moet zorgen dat de burger veilig is in verhouding tot de overheid
(verbod op onderdrukking van de overheid op de burger)
Die filosofische gedachten/dubbel veiligheidsbegrip vind je terug in verschillende grondwetten:
Bv. in de Amerikaanse declaration of independence komt bv. Recht op collectief verzet terug
Die gedachten worden later ook gehanteerd op het Europese continent:
o in declaration de droit de l’homme et des citoyens spreekt men van ‘recht op sureté’
en ‘recht op verzet tegen onderdrukking’ => Dubbel veiligheidsbegrip!
o Op Europees continent laat Rousseau en Montesqieu zich ook gelden:
Montesqieu: Veiligheid bestaat uit rechtszekerheid => Overheid moet voor
rechtszekerheid zorgen => Burger moet wet kennen en weten wat sanctie is
bij niet-naleving ervan.
o Die Franse ideeën sijpelt dan later door naar België en Nederland
In Hollandse verklaring van de rechten van de mens spreekt men van:
‘vrijheid, gelijkheid, veiligheid, eigendom en tegenstand aan onderdrukking’
Dit is een mix van: Locke, Montesqieu en de declaration de droit de
l’homme et des citoyens
Conclusie : veiligheid werd van oudsher gezien als het doel van elke politieke
gemeenschapsvorm (=staat) => Het is veel fundamenteler dan een sociaal grondrecht, het is
, de hoeksteen waar alles mee begint => Eerst moet er voldoende veiligheid zijn => gevolg:
zorg voor veiligheid is een kerntaak voor de overheid (veiligheid in dubbele betekenis)
o Vanaf dan ontstaat er een pendelbeweging: In de ene periode gaat de nadruk meer
liggen op de inperking van overheidsmacht (veiligheid Overheid-Burger) en de
andere periode gaat de nadruk meer liggen op criminaliteitsbestrijding (veiligheid
Burger-Burger)
Bv. voor WO 2: aandacht ligt op criminaliteitsbestrijding
Bv. Na WO 2: EVRM ontstaat => gevolg: aandacht gaat EXCLUSIEF
verschuiven naar inperking van overheidsmacht (bv. men spreekt in EVRM
over recht op bescherming tegen willekeurige arrestatie)
Thema 2: Klassieke grondrechten en sociale grondrechten
Wat zijn grondrechten:
Er bestaan verschillende soorten:
o Klassieke grondrechten: rechten die in de grondrechtentheorie geconceptualiseerd
worden als afweerrechten => je weert hiermee de overheid af, De overheid moet
zich onthouden van beperking van die rechten.
Bv. recht op privacy, het recht op leven
Dit waren rechten die spelen tussen een individu en een overheid (bv. een
staat of een gemeente)
Klassieke grondrechten zijn meestal geen absolute rechten: Ook zij kunnen
ingeperkt worden:
Bv. recht op leven (art. 2 EVRM) kan ingeperkt worden indien een
persoon een bank overvalt en een gijzelaar vermoordt, dan zal de
politie u uitschakelen om een tweede slachtoffer te vermijden.
Zijn er klassieke grondrechten die wel absoluut zijn?
Ja: Het folterverbod, het slavernijverbod en genocideverbod
Die rechten mogen zelfs niet worden ingeperkt worden door staten
die het verdrag hierover niet hebben ondertekent
o Sociale grondrechten: rechten die een zorgplicht creëren voor de overheid => De
overheid moet een actief beleid voeren om die rechten te realiseren => Die rechten
zijn niet rechtens afdwingbaar/vormen geen resultaatsverbintenis: bv. U kan niet
naar rechter stappen om te eisen dat of de Overheid u een job bezorgt => Die
rechten vormen een inspanningsverbintenis voor de overheid
Bv. recht op onderwijs, recht op werk, recht op wonen
Onderscheid tussen onthoudingsplicht bij klassieke grondrechten en de inspanningsplicht bij
de sociale grondrechten is gaan vervagen door rechtspraak Europees Hof voor de rechten
van de mens: rede: Art. 1 EVRM bepaalt dat elke lidstaat verplicht is om de grondrechten te
garanderen
o Gevolg: De staten gaan klassieke grondrechten van haar burgers daadwerkelijk gaan
garanderen door het opleggen van positieve verplichtingen:
Niet alleen in de verticale verhouding van Burger tot overheid, maar ook in
de horizontale verhouding van Burger tot Burger in geval van
machtsonevenwichten tussen Burgers
bv. Een kind in verhouding tot een bullenbak van opvoeder =>
Opvoeder slaat kind, dan zal EHRM het land veroordelen wegens
schending van klassiek grondrecht (= recht op menswaardig leven)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper driesvds. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,49. Je zit daarna nergens aan vast.
