Etiologische criminologie
HS 1: Inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie
I. Waar houdt de etiologische criminologie zich mee bezig?
ZIE ZEKER LEESWIJZER VOOR HET EXAMEN!
“Etiologie” = oorzaak/schuld + leer (etymologisch uit het Grieks)
→ Centraal: oorzaken van criminaliteit!
Sutherland (!!): (= de vader van de leertheorie, zie verder); hij gaf een toonaangevende en
klassieke definitie van wat criminologie nu eigenlijk inhoudt met 3 componenten:
I. De sociologische studie van het wetgevende proces
Waarom komen bepaalde gedragingen in het strafwetboek terecht? Making
laws
II. De sociologie van de criminaliteit (het breken van strafwetten of de sociale
psychologie van de regelovertreder). ETIOLOGIE VALT ONDER DEZE COMPONENT
Wat men criminaliteit noemt in de volksmond: de studie naar het breken van
strafwetten: breaking laws
III. De sociologie van de straf en strafsystemen
De definitie is verouderd: het betreft steeds de “sociologische studie” → de 20e E is
inderdaad enorm beïnvloed geweest door de sociologie; vandaag de dag is dat echter niet
meer zo → er zijn meerdere disciplines die iets te zeggen hebben over oorzaken, dan enkel
sociologie
Een meer hedendaagse definitie:
“The term criminology, refers to all scholarly, scientific and professional knowledge
concerning (1) the explanation, (2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and
delinquency, offenders and victims, (5) including the measurement and (6) detection of
crime, (7) legislation and (8) the practice of criminal law, and law enforcement, judicial, and
correctional systems.”
➔ Merk op dat er 8 componenten zijn (vooral: “explanation” → de component die zich
bezighoudt met het verklaren waarom dat mensen regelgeving verbreken)
Criminologie is dus de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van het misdrijf,
de dader, het slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop.
Misdrijven = handelingen die door het strafrecht strafbaar zijn gesteld →
strafrechtelijke definitie
1
VO 2021/2022
, II. Criminaliteit definiëren: een heet hangijzer
Juristen en historici: tot stand komen en afschaffen van (straf)rechtelijke regels
Biologen en psychologen: genetische, moleculaire en psychologische achtergronden van
(individuele) daders. Stress en stresshormoonsysteem. Persoonlijkheid. Antisociaal gedrag
Sociologen en culturele antropologen: structurele condities in samenlevingen van
criminaliteit, het sociale klimaat en niveaus van criminaliteit in samenlevingen. Tegelijkertijd
bestuderen sociologen en antropologen de maatschappelijke reactie op misdaad
(Straf)rechtjuristen: toepassing van (straf)rechtsregels (Code pénal)
Penologen: De uitvoering van straffen (t.o.v. diegene die de strafwet heeft overtreden)
Evolutionaire biologen, -psychologen (-criminologen): wijzen op adaptieve kenmerken van
conformiteit en stellen zich vragen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand gehouden
worden (bijproducten en maladaptaties)? Psychologische kenmerken van regelovertreders,
identiteitsvorming…
Over definities is al veel inkt gevloeid: vele definities werden gegeven, steeds tussen
uitersten: ER BESTAAT GEEN GLOBALE CONSENSUS
- Sommigen vinden criminaliteit normaal, anderen abnormaal
- Consensusvisie VS conflictvisies
→ definitieprobleem voorgesteld adhv deze piramide
2
VO 2021/2022
,Onderscheid tussen crimineel gedrag en antisociaal gedrag door Fishbein
Slachtofferloze misdrijven, bv. drugs nemen is crimineel, maar niet per se antisociaal
Crimineel gedrag = gewoon inbreuk op strafwet
➔ Sommige gedragingen zijn zowel crimineel als antisociaal; maar niet elke criminele
gedraging is antisociaal en omgekeerd
Etiologie houdt vaak vast aan wetenschappelijk-realisme (als filosofische stroming)
→ De etiologie is immers geïnteresseerd in oorzaken van handelingen die een vorm van
regelovertreding inhouden
Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijke definities, hedendaags prototype: de
definitie van criminaliteit/misdrijf/strafbare handeling door Per-Olof H. Wikström:
I. Een handeling…
II. die een overtreding inhoudt…
III. van een wet (legaliteitsbeginsel – nullum crimen sine lege)…
IV. en waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
DUS: criminaliteit = bijzondere vorm van morele regelovertreding (“moral rule breaking”)
!! Opgelet met de moralistische fout en naturalistische fout
→ moralistische fout = denken dat bepaald gedrag verwerpelijk is, en daarom mag/kan het
niet bestaan: vertrekt vanuit hoe de wereld er zou moeten uitzien, en datgene dat er niet in
past wordt verworpen
→ naturalistische fout = denken dat omdat het bestaat in de natuur, het goed en normaal is
dat het gebeurt. Het bestaat, dus het is goed
De strafrechtelijke definitie is de definitie die tot de jaren ’50 door de meeste criminologen
werd gevolgd.
Er zijn echter kritieken op een te enge strafrechtelijke definitie:
I. Wat is de essentie van de handelingen die criminaliteit uitmaken?
3
VO 2021/2022
, II. Geografische en temporele verschillen (bv: heksenvervolging in de
middeleeuwen): strafbaar gestelde handelingen reflecteren niet voor 100% de
waarden en normen van alle groepen in een samenleving
III. Schadelijk gedrag wordt niet altijd bestraft! Schadelijkheid en bestraffing zijn
twee verschillende zaken
IV. Strafrechtelijke definitie weerspiegelt niet de opvatting van alle burgers
V. Wat met slachtofferloze criminaliteit? → ze zijn strafbaar, maar niet iedereen
vindt dat ze de stempel “criminaliteit” verdienen…
Maar: IS DAT NU ALLEMAAL ZO PROBLEMATISCH VOOR DE ETIOLOGIE?
Antwoord = NEEN. De kritiek is overroepen, hoewel juist vanuit historisch oogpunt.
Criminaliteit is een te heterotypisch fenomeen om als 1 geheel te kunnen bestuderen
Eerste piramide/prisma = die van Hagan:
Deze piramide toont aan dat er verschillende gradaties van normovertreding bestaan.
4
VO 2021/2022
,Op basis van deze piramides ontstaan verschillende werkdomeinen….:
‘Corecrimes’ = het traditionele werkdomein van de etiologische criminologie (“daar waar
niemand slachtoffer van wil worden”…)
‘Unrecognized blameworthy harms’ = sociaal schadelijk gedrag dat op grote schaal als
minder schadelijk worden aanzien, maar toch aanzienlijke gevolgen heeft
‘Public-only recognized harms’ = wat de publieke opinie als crimineel ziet
‘State-only recognized harms’ = wat enkel door de staat als regel overtredend wordt gezien,
zoals het indruisen tegen de regels in een dictatuur
‘Constructed crimes’ = zuivere sociale constructies
‘Constructed deviance’ = geconstrueerde regelovertreding waartegen wel een sanctie staat,
maar geen strafrechtelijke sancties
‘Repressive state crimes’ = repressieve misdrijven gepleegd door staten zoals massamoord,
genocide
Doorheen de geschiedenis: criminologen hanteerden lange tijd enkel consensusperspectief
Consensusperspectief:
= hieruit wordt aangenomen dat een brede consensus tussen diverse sociale groepen in de
samenleving aan de basis ligt van het ontstaan van strafwetten → de algemene strafwetten
vormen een reflectie van inbreuken die de samenleving als ongepast ziet
➔ Er bestaat in zekere zin een consensus over de waarden en normen in een
samenleving
Durkheim: volgens hem heeft het basisbewustzijn betrekking op basisrechten die van belang
zijn voor het in stand houden van een samenleving
basisrechten = het recht op een minimum aan veiligheid en bescherming en een
moreel verbod op geweld en diefstal
Hij maakt daarnaast het onderscheid tussen
- Misdrijven die indruisen tegen basisbewustzijn (deze zijn vrij universeel en stabiel →
de visie verandert niet echt doorheen de tijd), bv. moord
- Misdrijven die indruisen tegen het hoger bewustzijn (de consensus over deze
misdrijven is minder universeel en stabiel), bv. abortus of euthanasie
Conflictperspectief
= hier wordt de algemene idee van een maatschappelijke consensus als basis voor het
ontstaan van strafbaarstelling betwist; en wordt verwezen naar het bestaan van ernstige
normatieve conflicten tussen sociale groepen in de samenleving, over welke gedragingen er
nu in strijd en welke niet in strijd zijn met de strafwet
→ criminaliteit is enkel een weerspiegeling van diegenen die het voor het zeggen hebben en
enkel het gevolg van CONFLICT
5
VO 2021/2022
,Verzoeningspoging van beide visies door R. Agnew:
→ “Blameworthy harms, condemned by the public, sanctioned by the state”
→ hij baseert zich op de piramide van Hagan
➔ Zowel consensus als conflict kunnen volgens hem aan de basis van criminalisering
liggen
➔ Er is een staatsactor die sanctioneert; en de brede consensus bestaat over de mate
van schadelijkheid
➔ “blameworthy harm” is een term die gebruikt wordt door criminologen voor sociaal
schadelijk handelen, dat niet in de strafrechtelijke definitie is opgenomen (vooral
inbreuken tegen de mensenrechten)
Vandaag wordt door hedendaagse criminologen het debat tussen conflict en consensus niet
echt meer gevoerd; beiden zijn belangrijk naast elkaar
Biologische criminologen maken het onderscheid tussen mala in se en mala prohibita (=
beiden zijn core offenses)
→ Mala in se: zodanige hoge invloed op de samenleving, dat de consensus heel groot is en
ze universeel worden veroordeeld: niemand wil daar slachtoffer van zijn
→ Mala prohibita: betreft schadelijke gedragingen, maar niet diegene die in elke
samenleving vanzelfsprekend als heel erg worden beschouwd en niet universeel worden
veroordeeld (de strafbaarstelling ervan is vaak willekeurig)
Criminaliteit als sociale constructie versus als ‘ontologische categorie van gedrag’?
➔ In technische zin: ja, sociale constructie, maar... de handelingen zijn wel reëel omdat
de gevolgen reëel zijn (cf ‘Theorema van Thomas’: als iets reëel is, dan is dat omdat
de gevolgen reëel zijn)
Definitie van wetenschapsfilosoof Mario Bunge (1919-2019): klemtoon op mensenrechten!
→ mooi voorbeeld van een op sociaal handelen gebaseerde definitie van regelovertreding:
“A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of
negligence, causes harm, violates basic rights, or hinders the discharging of basic
duties”
Deze definitie maakt het mogelijk om ook economische uitbuiting, politieke
onderdrukking, haatpropaganda,… als regelovertreding te definiëren
Het gevaar van een (te ver doorgedreven) wetenschappelijk relativisme = dat dit de
relativiteit der dingen dreigt door te strekken
Ken zeker het conflict- vs. concensusperspectief + de belangrijke namen!
6
VO 2021/2022
, III. Enkele grote vraagstukken in de criminologie
Enkele hoofdvragen binnen de criminologie
Spreidingsvraagstuk =
I. Hoe en waarom is misdaad ruimtelijk verspreid over een samenleving (=
geografisch)
II. Hoe en waarom varieert misdaad door de tijd in een samenleving? (= temporeel)
III. Hoe en waarom is misdaad sociaal verspreid (over sociale groepen) over de
maatschappij? (= sociaal)
Er bestaan grote verschillen tussen misdaad tussen gebieden, tussen tijdsperiodes en de
sociale verdeling van de misdaad
Etiologische of ontstaansvraagstuk = Oorzaken ontstaan en voortbestaan van criminaliteit
bij mensen: waarom plegen mensen misdrijven? Waarom plegen
mensen/groepen/organisaties net GEEN misdrijven?
Reactievraagstuk = Waarom worden gedragingen als misdrijf/criminaliteit ‘benoemd’?
‘Etiketteervraagstuk’/labelling/bestempeling/stigma
→ Hoe en waarom reageren mensen, organisaties en instellingen op criminaliteit?
→ Wie bepaalt op grond van welke motieven welke gedargingen worden gecriminaliseerd
en welke niet?
→ Criminaliteit bestaat omdat anderen het als dusdanig benoemen. Wie wordt gelabeld?
'The usualsuspects' of 'the correct suspects’
Lastig vraagstuk; zonder label had het gedrag nog steeds bestaan; etiologie wil dat
gedrag onderzoeken (ook zonder label)
Bestrijdingsvraagstuk = ‘Oplossingen’ om criminaliteit te bestrijden EN te voorkomen
(restrictief als preventief)
→ Hoe werkt het strafrechtelijke systeem en zijn onderdelen als politie, justitie, rechterlijke
macht en gevangeniswezen? = rechtshandhaving
IV. Niet alle risicofactoren en beschermingsfactoren zijn oorzaken
De meeste risicofactoren kunnen worden onderverdeeld onder…:
- Markers (markeerders) = risicofactoren gecorreleerd met oorzaken
- Symptomen = risicofactoren gecorreleerd met uitkomsten/gevolgen, zoals
criminaliteit
- Attributen = nep-oorzaken: schijnverbanden (bv. geslacht of immigratieachtergrond,
zijn geen rechtstreekse oorzakenvan criminaliteit)
Men pleegt geen delict omdat men man is, zestien jaar is, en van niet-Belgische origine is.
7
VO 2021/2022
