Dit is een samenvatting van zowel de syllabus als de lesnotities van de lessen geschiedenis van Steven Debaere in Vives Brugge in . Het gaat over Egypte en het Oude Nabije Oosten.
Geschiedenis vakinhoud 1: Egypte en het Oude Nabije Oosten
Deel 1: Het ontstaan van het schrift (3500 - 3200 v.C.)
= belangrijke fase in de ontwikkelingsketen van de mens.
1 Het uitvinden van een schriftsysteem: geen makkie
De eerste schrijvers moesten basisprincipes kiezen die wij nu heel vanzelfsprekend vinden. Zij
moesten uitzoeken hoe ze een ononderbroken taaluiting moesten ontleden in spreekeenheden,
ongeacht of die eenheden als woorden, lettergrepen of fonemen werden genomen.
Ze moesten dezelfde klank of spraakeenheid leren herkennen uit al onze normale variaties in
spraakvolume, toonhoogte, snelheid, klemtonen, zinsbouw en individuele eigenaardigheden in de
uitspraak. Ze kenden nog geen klanktekens (letters en cijfers).
Oplossing?
- Korte zinnen = Pictogrammen = klanken door symbolen weergeven. (kleine tekeningen).
Maar dit was lastig bij moeilijke zinnen. Dit werkt enkel bij makkelijke, concrete zinnen.
- Moeilijkere zinnen = rebus = combinatie van tekening + klank + determinatieven
- Maar nog altijd een probleem: er zijn variaties in volume en stemgebruik
Twee schriften waar we 100% zeker van zijn dat ze onafhankelijke uitvindingen zijn:
- Het Soemerische schrift van Mesopotamië (3500 – 3200 v.C.)
- Mexicaanse schrift van de Indianen (600 v.C.)
- Niet zeker: het Egyptische schrift van (ca. 3200 v.C. )
- Niet zeker: het Chinese schrift (1300 v.C.)
Er liggen drie basisstrategieën ten grondslag aan het schrift:
- Één basisklank (foneem
- Een hele lettergreep (syllabisch)
- Heel woord (logogram)
2 Het Soemerische spijkerschrift
2.1 Ontstaan:
1) Economie: noodzaak in de bedrijfswereld. Eerste tekst bestond uit pictogrammen (4de
millennium v.C.) in 3400 v.C. werd voor de tempel en zijn boekhouding een notatiesysteem
uitgevonden voor het bijhouden van lijsten van oogsten en van voorraden voor het
registeren van zendingen. = geheugensteuntjes.
2) Adm:Wetten op klei vast bijtelen: verdragen en overeenkomsten = rebus + determinatieven
3) Religie: vanaf ca. 2600/2500 v.C;: bijhouden van religieuze hymnen en gebeden
4) Verhalen: (literatuur): Gilgamesj-epos = een gedicht van 3500 regels over de zwerftocht van
de legendarische koning van Uruk: vanaf 2500 – 2100 v.C.. het heeft 1000 jaar geduurd.
,Evolutie: van een pictografisch systeem = waarin elke afbeelding een visuele weergave van het te
noemen object is, naar een ‘spijkerschrift’ = waarin de taal steeds meer wordt weergegeven in
lettergrepen.
Spijkerschift = ‘spijker’-tekens (door de wigvormige indrukken die door de rand van het schrijfschrift
worden achtergelaten.
2.2 Ontwikkeling van het schrift:
De originaliteit e.d complexiteit v.h schrift zijn te danken a.h gebruik van versch soorten tekens:
- Logogrammen of beeldtekens: verwijzen naar een heel woord of naam
o Pictogrammen: één tekening = één woord
o Ideogrammen: twee tekeningen = één woord
- Fonetische tekens of klanktekens = rebus (bij + bel). Elke klank krijgt zijn eigen teken. Het te
communiceren woord klinkt zoals het geschreven woord.
o Syllabisch = elk schriftteken geeft een lettergreep weer
- Determinatieven: ze werden niet uitgesproken, maar ze werden gebruikt om
dubbelzinnigheden op te lossen want Er was te veel verwarring met de pictogrammen en
rebussen. Determinatieven zijn tekens die zeggen hoe je het woord ervoor moet uitspreken.
- Spijkerschrift: de beelden werden abstracter weergegeven in de vorm van spijkers.
2.3 Schrijf- en leesrichting
Aanvankelijk Mesopotamië: Ze werden in verticale kolommen geschreven en je moest lezen van
boven naar beneden, van rechts naar links.
- 2800 v.C.: de pictogrammen kantelen. Ze draaiden 90 graden naar links. En voortaan las men
horizontaal van links naar rechts. Het schrift werd eenvoudiger, schematischer en abstracter.
- 2500 v.C.: het spijkerschrift (vereenvoudiging van de tekeningen) was volledig ontwikkeld.
2.4 Het schrijfmateriaal
- Aanvankelijk: een zachte rietpen.
- Later: snijbeitel van riet of been (soort stylus) met een driehoekig uiteinde.
- Men schreef op tabletten uit klei.
2.5 Wie schreef in Mesopotamië?
De elite (leden van de aristocratie): Dit was heel moeilijk om te leren omdat er 7000 tekens waren.
Slechts 1% in het Oude-Nabije Oosten kon lezen en schrijven. De studie gebeurde in speciale
schirjversscholen = de edubba (het huis der tabletten) verbonden aan de tempel of aan het paleis.
3. Het Egyptische hiërogliefenschrift
3.1 Ontstaan en ontcijfering
Het Egyptisch: = verwant met de Semitische talen zoals het Akkadisch, Hebreeuws en Arabisch, als
met de Hamitische talen zoals van de Berbers in Noord-Afrika, werd door de Egyptenaren gesproken
van de vroegste historische tijden tot de komst van de Arabieren in 642 n.C.
Hiërogliefenschrift: ontstond tussen 3200 en 3000 v.C.
,Hiëroglief = heilig teken = Grieken bedachten dat en net zoals in Mesopotamië waren de eerste
teksten voor economische doelen.
Functie van hiërogliefen?
- Sociaaleconomische leven: De oudste hiërogliefen dienden eenvoudigweg voor het
vermelden van koningsnamen en plaatsen, voor het vastleggen van historische
gebeurtenissen, voor het aanduiden van de inhoud van voorraadpotten en voor het noteren
van de herkomst van belastingen.
- 500 jaar later: Godsdienstige teksten verschijnen in piramides van het Oude Rijk (de
piramideteksten).
Het hiërogliefenschrift evolueerde in 32 eeuwen van 700 tekens tot bijna 7000
Tot 4de eeuw n.C. in gebruik geweest. Vanaf dan wordt het Christendom de staatsgodsdienst in
Romeinse rijk. Alle heidense erediensten en begrafenisgebruiken waren verboden ook de
hiërogliefen omdat ze heidens waren.
In 1822: de Franse geleerde Jean-François Champollion slaagde erin om de hiërogliefen, de
belangrijkste bron van onze kennis van de faraonisch beschaving, weer leesbaar te maken. Hoe?
Door de ontcijfering van het drietalige opschrift van de steen van Rosette, een door Ptolemaeus IV in
196 v.C. uitgevaardigd priesterdecreet dat naast Grieks en demotisch Egyptisch ook een vertaling had
in hiërogliefen bevat.
3.2 Evoluties binnen het hiërogliefenschrift:
Tussen 3300 v.C. en 4de eeuw n.C. zit er 3700 jaar. De Egyptische taal evolueert:
Er waren vier verschillende schriftsystemen:
1) Hiërogliefenschrift (vanaf 3300 v.C.)
- Vanaf het Hiëratisch schrift bestond, werd het hiërogliefen schift enkel voor
religieuze teksten, monumentale inscripties in steen of in hout en voor verfijnde
wandschilderingen gebruikt. Het was heel decoratief.
2) Hiëratisch schrift (vanaf 2800 v.C.)
- Vereenvoudigt en cursief schrijfwerk van hiërogliefenschrift. Men gebruikte dit altijd
in de praktijk. Het is makkelijker, sneller en bruikbaarder. Werd gebruikt voor
dagelijkse administratie. Penseel en papyrus of scherven werden gebruikt. =
gebruiksschrift. Vanaf 7de eeuw enkel voor religieuze doeleinden. Teken voor teken
kan in hiërogliefen worden omgezet.
3) Demotisch schrift (vanaf 650 v.C.)
- Nog simpeler dan het hiëratisch schrift. Het is heel cursief. Hele woorden of
woordgroepen worden met één teken samengevat. De Egyptenaren zelf spraken van
briefschrift of correspondentieschrift, de Grieken noemden deze variant volks of
demotikos. Voortaan werd dit schrift door de ambtenaren van Egypte voor het
dagelijkse werk gebruikt.
4) Koptisch schrift (150 v.C.)
- Alfabet met Egyptische tekens. De Grieken en de Romeinen werkten met cijfers en
letters dus de Egyptenaren wilden dit ook. De andere drie schriften raakten in verval.
Het bestaat uit de weergave van 24 letters van het Griekse alfabet en wordt
aangevuld met 6 tekens uit het demotisch om Egyptische klanken aan te duiden die
in het Grieks niet voorkomen. = alfabetisch systeem (klinkers en medeklinkers)
, 3.3 Kenmerken van het hiërogliefenschrift
Het Egyptische hiërogliefenschrift kende dezelfde soorten tekens als in het Mesopotamische
spijkerschrift: kenmerken:
- Beeldtekens (ideogrammen): pictogrammen en ideogrammen.
Een pictogram is een teken waarbij de betekenis overeenkomt met het
teken. Pictogrammen zijn beeldtekens waarvan de betekenis bepaald wordt
door het object dat het teken voorstelt. Daarbij wordt de betekenis
rechtstreeks door het teken bepaald.
Een ideogram is een teken waarbij de betekenis van het teken op een
indirecte manier wordt voorgesteld door het teken. Het gaat dan om een
handeling die uitgevoerd kan worden d.m.v. het object, of om een idee dat
door het object wordt gesuggereerd.
- Klanktekens (fonogrammen): ze moeten los van het afgebeelde voorwerp gelezen
worden als een bepaalde klank of klankenreeks: een hand als d, een hak als m + r.
het gaat enkel om medeklinkers. Om Egyptische woorden, waarvan de uitspraak niet
bekend is, toch te kunne lezen, voegt men een e ertussen.
- Determinatieven (aanduidende tekens): omdat het Egyptische schrift geen klinkers
schrijft, worden vele woorden met dezelfde tekens geschreven. Om verwarring te
voorkomen wordt aan het eind een teken toegevoegd die de categorie bepaald
waartoe het woord behoort. Ze hebben geen klankwaarde. Determinatieven zijn
belangrijk om de betekenis van het woord te achterhalen.
- Ideogramstreep: Vaak worden de pictogrammen aangevuld met een streepje om
aan te duiden dat het bedoelde woord overeenkomt met de getekende betekenis.
- Het artistieke karakter: de Egyptenaren hebben de tekens altijd esthetisch geordend
in kwadraten. Het was belangrijk dat de tekens binnen het kwadraat evenwichtig
geplaats werden.
- De cartouche: een ovale cirkel die gebruikt werd voor het aanduiden van koninklijke
bloede.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper justiendewulf. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,99. Je zit daarna nergens aan vast.
