HOOFDSTUK 1: BOUWSTENEN VAN EEN
DISCIPLINE EN EEN PRAKTIJK
COMMUNICATIE IS MEER DAN COMMUNICEREN
Communicatie niet reduceren tot een reeks van strikt, rationele overwegingen of analytische
componenten
Communicatie is een complex samengaan van verschillende sociale, culturele, gedragsmatige en
cognitieve aspecten
HET TEKEN ALS BASIS VOOR BETEKENISVOL COMMUNICEREN
SEMIOTIEK
Een teken is het basiselement van het communicatieproces en maakt betekenisvol communiceren
mogelijk
Domein van de semiotiek is de leer van tekens en het betekenis gebruik ervan: hoe functioneren
tekens en hoe ontstaat betekenis
o De centrale vraag in hedendaags communicatiewetenschappelijk onderzoek rond media-
inhoud en mediereceptie
Centraal binnen de semiotiek is het principe van representatie
Drie centrale studiedomeinen
1. Focus op de tekens zelf en hun indeling in verschillende soorten
2. Codes of systemen waarbinnen tekens georganiseerd zijn, voorbeeld: grammatica
3. Cultuur waarbinnen tekens en codes opereren
Verschillende subdisciplines van semiotiek
1. Fonolgie: de studie van klanken en letters
2. Syntaxis: de studie vaan taalconventies en betekenisvolle patronen van tekens
Dit is eerder technisch en kijkt bijvoorbeeld naar de volgorde van letters en woorden
3. Pragmatiek: studie van de relatie tussen de betekenis en gebruiker van het teken
Hoe spelen context en sociale factoren een rol in de betekenisgeving?
4. Semantiek: de studie van de relatie tussen het teken en de betekenis die aan een teken wordt toegekend
REPRESENTATIE
, Complex proces van het verbinden van betekenis, taal en cultuur
De productie van de betekenis van concepten gebeurt in ons hoofd door middel van taal
De link tussen concepten en taal staat ons toe om te verwijzen naar de werkelijkheid en een
imaginaire wereld
Twee representatiesystemen
1. Systeem dat objecten, mensen en gebeurtenissen verbindt aan een reeks concepten of mentale
representaties die we in ons hoofd meedragen
2. Talig systeem om een gedeelde conceptuele map in een gemeenschappelijke taal te vertalen
Dit zorgt ervoor dat concepten correleren met woorden, beelden en geluiden (met andere woorden: tekens)
VOORBEELD
De roos op tafel Concept van de roos in ons hoofd Teken nodig: woord roos
(idee van de werkelijkheid) uitspreken
SYSTEEM VAN MENTALE REPRESENTATIES
De betekenis is afhankelijk van het systeem van concepten in onze gedachten die de wereld
representeren en toelaten ernaar te verwijzen
Van eenvoudig naar complex, voorbeeld: oorlog, liefde, de duivel etc.
Karakter van het systeem: organiseren, clusteren, ordenen en classificeren van concepten en de
complexe relaties ertussen
o Via sequenties: rook brand
o Via gelijkenissen en verschillen: vogel vliegtuig superman
Kunnen allemaal vliegen, maar ons brein kan toch een onderscheid maken tussen de drie
Er zijn verschillende classificatiesystemen om concepten te ordenen
o Kunnen erg verschillen van elkaar, voorbeeld: invulling van hemel en hel
o Dit bemoeilijkt het uitdrukken en delen van ideeën
Enerzijds interpreteert iedereen de wereld op een verschillende manier
Anderzijds zijn er toch relatief overeenkomstige systemen van mentale representatie
die communicatie mogelijk maakt via taal
TAALSYSTEEM
, Vertaling van gedeelde conceptuele map in een gemeenschappelijke taal
Zodat concepten en ideeën correleren met geschreven woorden, gesproken geluiden en visuele
beelden (met andere woorden: tekens)
tekens representeren concepten en conceptuele relaties ertussen die we in ons hoofd meedragen
Elk geluid, woord of object dat als teken fungeert en met andere tekens in een systeem is
georganiseerd, betekenis draagt en uitgedrukt wordt is deel van een taal
o Linguistic turn hecht hier veel belang aan
Taal wordt in dit verband breed begrepen
Nederlands en Frans, gebarentaal, morscode, braille, rooksignalen, taal van de liefde, kledingstijl etc.
Er kan miscommunicatie ontstaan wanneer een individu de taal niet (helemaal) machtig is
Beide representatiesystemen zijn de betekenissystemen van een cultuur
TWEE REPRESENTATIESYSTEMEN AAN HET WERK
De conceptuele map en het talig systeem
Dit is een arbitraire relatie: er is geen logica achter het toegewezen teken
Betekenis wordt geconstrueerd via codes die beide systemen linken
Wat zijn codes?
o Laten effectieve communicatie toe
o Zijn het gevolg van sociale conventies
o Cultureel gebonden: de ene cultuur heeft meer termen voor een bepaalde situatie/fenomeen
dan de andere (inuït met betrekking tot het weer)
De betekenis ligt nooit vast, betekenisgeving:
o Een dynamisch proces: verandert in de tijd (gay, stout, witte sokken etc.)
o Constructie via betekenisgevende praktijken
Betekenis, taal en representatie zijn allemaal essentiële onderdelen van cultuur
TEKEN, TEKENSYSTEEM EN TEKENINDELING
, Centraal in het wetenschappelijke veld van de semiotiek staat het concept teken als de allerkleinste eenheid
van communicatie.
DE SEMIOTISCHE BENADERING VAN BARTHES
Er zijn verschillende betekenisniveaus van tekens:
1. Denotatie
Primaire betekenisniveau
Dat deel van de betekenis dat voor elke tekengebruiker hetzelfde is en waar sociale consensus over bestaat
Letter, objectief, standaard en neutraal
VOORBEELD: HET TEKEN VUUR
Een denotatie van een rood, heet natuurelement dat rook en hitte uitstoot
2. Connotatie
Secundaire betekenisniveau
Figuurlijk, subjectief en bijbetekenis
Verschillende ladingen, afhankelijk van tekengebruikers en context:
o Evaluatieve lading
De connotatie kan verwijzen naar iets wat goed, slecht of neutraal is
o Referentiële lading
Naast hun standaardbetekenis kunnen woorden ook een variabele betekenis of
verwijzing hebben. Naargelang de persoon, het tijdstip of de culturele context kan
een betekenis wijzigen.
VOORBEELD: HET TEKEN VUUR
Verschillende zaken impliceren, zoals: passie, energie, gevaar, warmte of gezelligheid. Afhankelijk van de
context en de specifieke tekengebruiker kan de betekenis en de interpretatie van een woord dus verschillen.
3. Ideologie of mythe
