NOTITIES
PRAKTISCHE INFORMATIE
Pieter Adriaens
Handboek: denken over leven
Slides op Toledo + verplichte teksten op Toledo
Examen: 8,75p 3 open vraag + 8,75p meerkeuze,
2,5p mini-paper vooraf 1000 woorden, groepswerk naar aanleiding van een lezing over genetische wijzingen in
de landbouw, zelf beslissen over welk onderwerp van deze lezing, zelf kiezen met wie samen te werken
Zie richtlijnen en voorbeeldvragen op Toledo
INLEIDING
Alles ontstaan uit de filosofie, nauwe band tussen wetenschap en filosofie
• Wetenschap is op zoek naar zekerheid, zekere kennis over een bepaald onderwerp
Theorie, hypothese, voorstellingen, experimenten ➔ zekere kennis = concreet proces
• Filosofie: het tegengewicht dat filosofie biedt tegenover de wetenschap
! In al deze bedrijvigheid gaat er soms iets verloren: onzekerheid, dingen die we nooit gaan kunnen weten
Hier gaat de filosofie naar zoek, naar deze ‘onzin’ = vervelend statuut van filosofie, vragen waar niet zeker
een antwoord op is
Bertrand Russel (1872-1970), geschiedenis van de westerse filosofie
‘ de mens te leren hoe hij kan leven zonder zekerheid maar zonder zich anderzijds, te laten verlammen door
onzekerheid’ = taak van de filosofie
Louis C.K. (1967-…) stand-up comedian, bekijk filmpje
Rol filosofen vervullen is niet uniek voor onze bevolkingsgroep
Kinderen hebben een bepaalde leeftijd om waarom vragen te stellen = begin van kosmische nieuwsgierigheid
zonder grenzen, als je waarom vragen blijft stellen eindig je in een chaotische onzekerheid
Door de kinderen kom je tot besef hoe weinig we eigenlijk wel niet weten
Bv. Bestaat God, is dit aangetoond door Darwinisme dat dit niet bestaat, hebben dieren rechten, is de landbouw
natuurlijk, is homoseksualiteit een ziekte, kunnen planten pijn ervaren, is klimaat een wetenschap…
H1: WAT IS FILOSOFIE
0. EEN DUBBELE DOELSTELLING IN HET EERSTE HOOFDSTUK
Er bestaat geen essentie van filosofie, filosofie heeft een zeer lange geschiedenis tot 400 V.C. ongelofelijk veel
gebeurd in samenleving. In elke periode heeft de filosofie zich een plaats/houding moeten geven in deze
verandering, heeft zich van gedaante veranderd. Deze lange geschiedenis is de oorzaak dat het moeilijk is om te
zeggen wat filosofie net is.
Poging om een definitie te geven:
eerste hoofdstuk is een aanval op essentialisme als het gaat om filosofie
1
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,Essentialisme: de opvatting dat er enkele zaken zijn in het universum dat essentiële eigenschappen hebben,
essentiële eigenschap: die een bepaald ding moet hebben om tot een bepaald ding te moeten horen,
voorbeeld: tabel van Mendeljev = soort overzicht van alle bouwstenen van ons universum, elk element in deze
tabel heeft een vaste plaats, die bepaald wordt door het atoomnummer = uitzonderlijke toestand in ons
universum, atoomnummer is het ‘enigste’ voorbeeld van een essentiële eigenschap in ons universum, een atoom
heeft een bepaald nummer nodig om tot dat element worden berekend, doe je iets bij of iets af van een
atoomnummer dan heb je een totaal andere eigenschap
essentialisme toegepast op tabel van Mendeljev, maar niet op filosofie: er bestaat geen essentie van de filosofie
1. DRIE KENMERKEN: ATTITUDE, METHODOLOGIE, DOMEIN
1.1. Attitude: filosofie is kritisch denken, bizarre en lastige vragen ( niet uniek)
Voorbeeld Decarte: ‘hebben wij een lichaam?’ komt niet snel op om deze vraag te stellen, kom je al snel in de
psychiatrie terecht als je zo denkt.
Ziekte van Cotard: patiënten die naar hem kwam met klachten die erg vreemd zijn, mensen die klaagden over
het feit dat ze dood waren, dat er geen aanstalten was om de begrafenis te regelen
Mensen die er van overtuigd waren dat ze een bepaald onderdeel van vitale delen miste
= een bepaald waan denken, mensen die lijden aan Cotard zijn er nog van overtuigd van dat ze ooit een lichaam
hadden/hebben
Decarte gaat een stap verder dan de ziekte van Cotard
Decarte komt uiteindelijk tot inzicht dat we een lichaam hebben, maar de vraag was eerder een experiment van
kunnen wij met zekerheid zeggen dat wij een lichaam hebben? Zou het niet kunnen dat wij ons vergissen als we
zeggen dat we een lichaam hebben, dat dit een soort illusie is?
1.2. Een methodologie: manier waarop ze werkt (niet uniek)
1.2.1. Een intuïtie = armchair philosophy, fauteuil filosofie
Heel veel filosofen in het verleden hebben hierop beroep gedaan. Intuïtie = een spontane, naïeve, niet al te
weloverwogen overtuiging die we hebben over een bepaald iets
Soms blijkt dat deze overtuiging niet klopt, soms stellen we deze bij, soms houden we vast
Intuïtie = zeer goedkoop, geen materiaal nodig enkel denken
Geschiedenis van de filosofie wordt tegenwoordig niet meer gedomineerd van intuïties
Niet iedereen heeft dezelfde intuïtie, lijken voor jou misschien evident maar niet voor iedereen
Als je denkt dat een diepe morele intuïtie niet geldt voor andere mensen, dan kan dit leiden tot
onaangename omstandigheden, bijvoorbeeld mening over racisme
1.2.2. Conceptuele analyse
In de wetenschap gebruik je voortdurend begrippen, zonder deze goed te beschrijven
Vragen stellen over begrippen ziekte, massa, soort
Kan leiden tot ongemakkelijke situaties, niet allemaal eens over een begrip maar men gebruikt het begrip
wel in de praktijk, geen consensus over een begrip
1.2.3. Gedachte-experiment
Experiment dat afspeelt in het laboratorium van je geest, stel je eens voor dat, beeld je eens in dat.
Stel je eens voor dat uw ervaringswereld dat je ervaringen niet echt zijn maar eerder elektrochemische
stimulatie van een set hersenen = brains in a vat
Dit is onwaarschijnlijk, maar niet zo onwaarschijnlijk als je denkt, je kan bepaalde visuele ervaringen
opwekken door de hersenen te stimuleren, vergelijkbaar met hallucinatie, door ziekte door drugs, waarbij
je dingen ervaart die er niet zijn
2
Kirsten Van Gils (2019-2020)
, Hetgeen wat occasioneel gebeurd, vaker gebeurd dat het zo vaak gebeurd dat heel onze ervaringswereld
niet meer is dan een stimulatie van hersenen, beeld je dat eens in, kan je aantonen dat dit niet het geval is?
Heel moeilijk om dit scenario uit te sluiten, het lijkt onwaarschijnlijk maar je kan het niet uitsluiten
Als we zelfs over zo iets fundamenteel geen zekerheid kunnen gebruiken, moeten we dan in het algemeen
niet meer opletten met zekerheid te gebruiken = scepsis argument in de kennisleer
Voordeel in een gedachte experiment: te weten komen wat mensen denken zonder allerlei bizarre situaties
in de wereld plaats te vinden, ethisch onverantwoord om bv hersenen gaan stimuleren, zelf de regels
bepalen van een bepaald experiment
Bv Trolleyy-experiment (komt later in de les aanbod)
1.3. Een domein
INTERMEZZO: TEKST ONBEANTWOORDE VRAGEN SCHLIK
Schlick, Moritz (1936). ‘Unanswerable questions?’ The Philosopher 13, 98-104.
SAMENVATTING
Kan de mens voor een onbepaalde tijd zijn kennis steeds vergroten? Ondenkbaar dat alle problemen opgelost
zijn, dat er geen onopgeloste vragen meer zijn. Men gaat ervan uit dat onze nieuwsgierigheid nooit tevreden zal
zijn. Hierdoor zal men nooit een doel bereiken waarop men alle kennis die men wilt verschaft.
De wetenschappelijke vooruitgang kan niet eeuwig doorgaan: men veronderstelt dat de sleutel tot het raadsel
van het universum begraven is in de diepten waarvoor de toegang is geblokkeerd. Men zegt dat natuur niet haar
diepste geheimen wilt onthullen. Men zegt dat God een kennislimiet opgesteld heeft die niet overschreden zal
worden, geloof zal plaats moeten nemen voor deze nieuwsgierigheid Waarom heeft de mens zo een
vrome/eerbiedige houding tov kennis? Want als we juist alle principes zullen kennen, zullen we net meer
verwonderd zijn. We hebben geen nood aan een kennislimiet.
Zonder twijfel er zijn onbeantwoorde vragen. Niet alle vragen zijn filosofische vragen maar bijvoorbeeld vragen
voor historischen of natuurkundige.
Wanneer is iets net een filosofische vraag?
Broadleu: principekwestie is, een die verwijst naar een algemeen kenmerk van de wereld, geen detail, die
betrekking heeft op de structuur van de wereld, een geldige wet, geen enkel uniek feit. Deze onderscheid kan
worden beschreven als het verschil tussen de echte aard van het universum en de toevallig vorm waarin de
natuur zich manifesteert.
Hoe kan een vraag onoplosbaar zijn?
- Onmogelijkheid zijn in flexibiliteit in principe = een logische onmogelijkheid
- Te wijten zijn aan toevallige omstandigheden die geen invloed hebben op de algemene wetten =
empirische onmogelijkheid., slechts een kwestie van toeval, praktisch/ technisch onmogelijk
Ongelukkige stand van zaken, niet door principes waardoor bepaalde dingen opzettelijk aan ons werden
onthouden als kennis
Wetenschap vs filosofie
Zelfs als de onmogelijkheid om een bepaalde vraag op te lossen is te wijten aan een natuurwet, zullen we moeten
zeggen dat het alleen zo is empirisch, niet logisch, mits we kunnen aangeven hoe de wet zou werken moeten
worden gewijzigd om de vraag beantwoordbaar te maken. Het bestaan van een natuurwet moet immers worden
overwogen als een empirisch feit dat net zo goed anders kan zijn. De hele interesse van wetenschappers is
geconcentreerd op de specifieke wetten van nature; maar het algemene standpunt van de filosoof moet zijn
onafhankelijk van de geldigheid van een bepaald exemplaar.
3
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,Het is een van de belangrijkste beweringen van de filosofie die ik bepleit dat er zoveel vragen zijn het is empirisch
onmogelijk om te antwoorden, maar geen enkele echte vraag waarvoor het logisch onmogelijk zou zijn om een
oplossing te vinden. Omdat alleen dat laatste soort onmogelijkheid dat zou hebben hopeloos en fataal karakter
dat wordt geïmpliceerd door de ignorabimus en waardoor filosofen zouden kunnen spreken van een 'Riddle of
the Universum
Hoe geven we de betekenis van een vraag aan?
verschillende beschrijvingen van manieren waarop het antwoord op de vraag moet worden gevonden. Elke uitleg
of indicatie van de betekenis van een vraag bestaat, op de een of andere manier, uit voorschriften voor het
vinden van het antwoord. Dit principe heeft bewees van fundamenteel belang zijn voor de methode van
wetenschap. Voor het leidde bijvoorbeeld Einstein, zoals hij zelf toegeeft, tot de ontdekking van de
relativiteitstheorie. Het kan empirisch onmogelijk zijn om volg die voorschriften (zoals reizen rond de maan),
maar het kan logisch niet onmogelijk zijn. Voor wat logisch onmogelijk is kan zelfs niet worden beschreven, d.w.z.
het kan niet door woorden worden uitgedrukt De waarheid van deze laatste verklaring is weergegeven door een
analyse van "Beschrijving" en "uitdrukking" waarin we hier niet kunnen komen.
Geen echte vraag: want de logische onmogelijkheid om een probleem op te lossen is gelijk aan de onmogelijkheid
van het beschrijven van een methode om de oplossing te vinden; en dit, zoals we hebben is gelijk aan de
onmogelijkheid om de betekenis van het probleem aan te geven. Dus een vraag die niet kan worden beantwoord
in principe kan geen betekenis hebben, het kan helemaal geen vraag zijn: het is niets anders dan een onzinnige
reeks woorden met een vraag achtervolgen. Het is logisch gezien onmogelijk om een antwoord te geven waar
geen vraag is, kan dit geen oorzaak van verwondering zijn, ontevredenheid, of wanhoop.
Overweeg nu de vraag: "Wat is de aard van tijd?" Wat betekent het? Waar staan de woorden 'de aard van' voor?
De wetenschapper zou misschien een soort verklaring kunnen verzinnen, zou hij enkele uitspraken kunnen
suggereren die hij zou overwegen als mogelijke antwoorden op de vraag; maar zijn verklaring zou kunnen zijn
niets anders dan de beschrijving van een methode om te ontdekken welke van de voorgestelde antwoorden zijn
de ware. Met andere woorden, door te geven een betekenis voor de vraag die hij tegelijkertijd logisch heeft
gemaakt bondgenoot verantwoordelijk, hoewel hij het misschien niet empirisch oplosbaar kan maken. Zonder
een dergelijke verklaring echter de woorden "Wat is de aard van tijd?" zijn helemaal geen vraag.
Als een filosoof ons confronteert met een reeks woorden als deze en verwaarloost om de betekenis uit te leggen,
hij kan zich niet afvragen als er geen antwoord is komt eraan. Het is alsof hij ons had gevraagd: 'Hoeveel kost
filosofie wegen?" in welk geval onmiddellijk wordt gezien dat dit geen vraag is helemaal, maar louter onzin.
Vragen als “Kunnen we het weten het absolute?" en ontelbare soortgelijke moeten worden aangepakt op
dezelfde manier als het 'probleem' met betrekking tot de aard van tijd.
Allemaal grote filosofische kwesties die sindsdien zijn besproken de tijd van Parmenides tot vandaag is één van
de twee soorten: we kunnen ze een duidelijke betekenis geven door voorzichtig en nauwkeurige uitleg en
definities, en dat weten we zeker ze zijn in principe oplosbaar, hoewel ze de wetenschapper kunnen geven de
grootste problemen en kunnen zelfs nooit worden opgelost vanwege ongunstige empirische omstandigheden,
of we geven ze geen enkele betekenis, en dan zijn het helemaal geen vragen. Zijn grootste problemen ontstond
uit een gebrek aan onderscheid tussen de twee.
Moeilijk om te bepalen wat filosofie is, er is iets typisch aan de vragen die filosofie stelt, voor vele zijn die
onbeantwoorde vragen. Heeft ook te maken met de geschiedenis van filosofie, afgescheurd van de wetenschap.
Filosofie is een reeks van onbeantwoorde vragen, een soort van vuilbak van moeilijke vragen waarop niemand
een antwoord vind. Maar zijn dit net belangrijke vragen?
Vb. Bertrand Russel: ‘ er zijn veel vragen die, voor zover wij weten, onoplosbaar zullen blijven voor het menselijke
verstand, tenzij de kracht van dat verstand van een heel andere orde zou worden. En sommige van die
onoplosbare vragen zijn van het diepste belang voor ons geestesleven’ = romantische visie van filosofie
4
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,BESPREKING TEKST
Achtergrond auteur Schlik
Schlik zet zich af van deze romantische visie van de filosofie. Schlik (18882-1936), een duitse filosoof en fysicus.
Klein groepje waarmee hij discussieerde = Wiener Kreis. Deze kring werd later benoemd als logisch positivisme.
Logisch positivisme:
- de taak van de filosofie = uitspraak, de betekenis van uitspraak, wat betekend net een bepaalde uitspraak?
De zoektocht naar helderheid in wetenschappelijke begrippen
- de traditionele filosofie is vaak gebaseerd op verwarring van talende aard, semantische verwarring over de
betekenis van bepaalde woorden. De taak van de filosofie is zijn eigen verwarring op te lossen.
Vb. Liechtenstein: een filosoof die in een boekje van 100p eindigde met ik heb al de filosofische
problemen van het verleden opgelost = zeer grootste claim
Hij bedoelde niet dat hij door veel argumenteren en beredeneren een probleem heeft opgelost, hij
bedoelde net dat hij de verwarring heeft opgelost. Wanneer je de verwarring oplost dan verdwijnt het
probleem, dus is het ook een soort van opgelost.
- men moet de waarheid van iets verifiëren, verificatie: het aangeven van een procedure die tot een antwoord
of oplossing leid
tekst onbeantwoordbare vragen
tekst uit de jaren 30, met eigenaardige uitspraken waardoor het tijdskader duidelijk word.
Centrale argument: er zijn onbeantwoordbare vragen (OVn), hierover is geen discussie.
De discussie gaat over het belang van onbeantwoorde vragen.
Twee soorten onbeantwoordbare vragen
1) Te wijten zijn aan toevallige omstandigheden die geen invloed hebben op de algemene wetten
= empirische onmogelijkheid., slechts een kwestie van toeval, praktisch/ technisch onmogelijk
Ongelukkige stand van zaken, niet door principes waardoor bepaalde dingen opzettelijk aan ons werden
onthouden als kennis
Bv. Wat deed Plato op de ochtend van zijn 50ste verjaardag? We weten het antwoord niet op deze vraag
omdat men toen het niet belangrijk genoeg vond om dit op te schrijven en Plato dood is.
Is dit een probleem? Nee zelfs historicus liggen hier niet wakker van
Deze vragen hebben een betekenis maar zijn onbelangrijk
2) Onmogelijkheid zijn in flexibiliteit in principe = een logische onmogelijkheid
Niet om toevallige maar wel over principiële redenen, niet kunnen worden beantwoord en ook nooit
kunnen worden beantwoord.
P.628: Ignorabis = we zullen het niet weten
Het bestaan van absoluut onbeantwoorde vragen zorgt voor een kwellend probleem ‘a vexin problem’
Het zou een grote stap vooruit zijn als deze last
Men praat over een soort van walgen, maar er is geen reden om te walgen. Om te simpelste reden deze
onbeantwoorde vragen bestaan, maar deze hebben geen betekenis.
Waarom zijn ze betekenisloos: je kan geen procedure aangeven waarmee je een uitspraak kan
verifiëren. Om willen van dit bestaat de vraag niet en zijn dus betekenisloos. Dit zijn gewoon nonsens
vragen.
Conclusie:
Volgens hem is de zwaarmoedigheid van de filosofie onnodig. Er zijn namelijk geen principiële belangrijke vragen.
5
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,Voorbeeld examenvraag:
Welke stelling verdedigt Schlik in ‘onbeantwoorde vragen’
A) de betekenis van een vraag is een beschrijving van hoe de vraag kan worden beantwoord = procedure van
hoe je de vraag gaat beantwoorden
B) de wetenschap kan geen antwoord geven op de vraag of er leven is na de dood
P 633, voorbeeld overleven na de dood = empirisch onbeantwoordbare vraag
De wetenschap kan wel degelijk het antwoord geven op deze vraag, op dit moment weten we het niet. Maar de
wetenschap zou wat meer aandacht kunnen geven aan bijna dood ervaringen. Vaak doet men daar zeer scepsis
over, misschien is dit wel zo, maar men doet hier vaak te weinig moeite naar?
C) er zijn betekenisvolle onbeantwoordbare vragen: het is een empirische betekenisvolle vragen
D) de schoonheid van het universum verdwijnt na dat we meer weten
Schlik vind dit niet waar hij vind net dat hoe meer we weten hoe mooier het universum is
Schlik zijn antwoord: nee er zijn geen principiële onbeantwoorde vragen
Andere filosofen zeggen jawel deze zijn er = belangrijk kenmerk van de filosofie
Bv. Hoelang ga ik leven? Kan hier een antwoord op komen? Ook al ben je kerngezond maar als je morgen buiten
wandelt en je kijkt niet naar de straat? Is dit mogelijk om dit te beantwoorden?
Niet alle onbeantwoorde vragen zijn filosofische vragen
Wat is liefde? Is er een God? Wat is het zin van het leven? = filosofisch
2. VIER DEELDOMEINEN
2.1. Metafysica = wetenschapsfilosofie
Verschillende problemen bespreken maar niet wat deze in gemeen hebben
bv. Wilsvrijheid, hebben mensen een vrije wil? Keuze om A of B te doen, we hebben het gevoel dat we deze
beslissingen in alle vrijheid nemen, maar is dit wel zo? We hebben de ervaring dat ze bestaat onze intuïtie denkt
dit, maar is dit ook echt? Er is hier veel onenigheden over, ze beweren dat de wetenschap aantoont dat dit een
illusie is dat bepaalde takken van de fysica dit aantoont, de fysica zegt dat er wetten bestaan dat het een steeds
de oorzaak is van het ander, dat dit een keten is in de tijd, elke beslissing komt door een voorafgaande
gebeurtenis en deze ook weer verder
bv. Hoe verhouden onze mentale toestanden zicht tot onze hersentoestand; met mentale toestand bedoelt men
honger, emoties, herinneringen = de geest is de verzameling, sommige zeggen dat de verzameling van onze
mentale toestanden gewoon de hersenen zijn, ja e kunnen via de hersenen stimuleren de mentale toestanden
aanpassen, maar is dit wel helemaal hetzelfde?
2.2. Logica = wetenschapsfilosofie
De logica helpt ons om onze argumentatie helder en strak te houden, en laat ons zien hoe het redeneren kan
mislopen
Drogreden = slechte argumenten
Vb slippery slope= angst dat iets gaat leiden tot iets anders, dat andere willen we niet dus we moge het eerste
niet toestaan!
1. Iemand stelt zich iets voor A bv. Homohuwelijk, euthanasie,…
2. Vervolgens zeggen mensen als je A doet moet je ook B doen
3. Maar B is absoluut onwenselijk, willen we absoluut niet
4. Vervolgens mogen we A ook niet toelaten
6
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,Bv. Homohuwelijk: in Amerika zijn veel mensen hier tegen, de tegenstand maakt gebruik van deze drogreden,
als we beginnen met homo’s laten huwen, dan moeten we uiteindelijk ook toestaan dat ze gaan trouwen met
hun hond, keukentoestel, gordijnen, … dit willen absoluut ook niet dus mogen we niet toestaan om het
homohuwelijk toe te staan
Bv. Euthanasie, mensen die hier tegen zijn die wijzen er vaak op dat dit leidt tot allerlei onwenselijke toestanden.
Als we dit toestaan gaan we vroeg of laat ook toestaan dat demente bejaarden vermoord worden, niet meer
omdat ze er zelf omvragen maar we gaan ze gewoon vermoorden, dus we mogen euthanasie niet laten toestaan
Voorwaardelijk psychisch leiden als voorwaarde voor euthanasie, wanneer eindigt dit?
John Corvino: het probleem is dat je elke situatie moet je zijn eigen neritisch oordelen, willen we mensen die
ondragelijk leiden een uitweg bieden, willen we kwetsbare mensen laten doden tegen hun wil? JA of NEE, je
moet de twee voorstellingen niet aan elkaar koppelen A en B, wat hebben deze met elkaar te maken
Examenvraag: fictief dialoog, er is iets mis met een van de gesprekspartners wat is hier de drogreden
2.3. Epistemologie = wetenschapsfilosofie
2.4. Moraalfilosofie
Niet filosofie definiëren, maar de deeldomeinen proberen te definiëren = eigenlijk ook onmogelijk Men heeft
steeds geen antwoord waarom dat dit net dit probleem is van dit deeldomein, men eindigt in onzekerheid
3. EEN KORTE GESCHIEDENIS VAN WESTERSE FILOSOFIE
3.1. Antieke oudheid
mythologie, wijzen terug naar goden, mythische wezens
De filosofie begint met een poging om afstand te nemen van deze verklaringen
3.2. Middeleeuwen
religie is een nieuwe ‘concurrent’ voor de filosofie
de filosofie wordt ook gedomineerd door de godsdienst, maar dit leidt tot iets knetterend want filosofie heeft
juist de vrijheid om over alle onderwerpen te discussiëren
opeens in de middeleeuwen zijn soorten vragen over anale seks niet meer oké, er worden grenzen, regels
opgesteld door de theologie, terwijl filosofie wilt onbegrensd zijn
3.3. Moderne tijd
wetenschap is een nieuwe ‘concurrent’
De filosofie heeft zich steeds opnieuw moeten aanpassen, zeer moeilijk om te zeggen wat filosofie net is
4. BESLUIT
Filosofie als therapeutische activiteit: onzekerheid verdragen
Filosofie als lopend doel ‘moving target’
Filosofie als familie: prototypes en randgevallen
7
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,H2: DARWINISME EN DOELGERICHTHEID
INLEIDING
Heel veel van je lichamelijke onderdelen hebben een bepaalde functie, allerlei spieren die het mogelijk maken
dat je kan voortbewegen, je ogen zorgen ervoor dat je kan zien,…
Steeds over iets dat dient om, waar komt net deze doelgerichtheid vandaan? Je lichaam is niet het enige
organisme dat bestaat uit doel gevende mechanismes. Bv. Bloemen hebben ook allerlei doelgevende
mechanismes
Doelgerichtheid: design, ontwerp,… allemaal synoniemen
De Teleologie: een studie naar de doelgerichtheid
0. ARTEFACTEN-ORGANISMEN
0.1. Artefacten = voorwerpen door de mens gemaakt, bv. Een bank een computer
Typisch: vervullen een duidelijke functie bv. Een bank dient om spullen op te leggen, computer informatie in te
zetten
Lange tijd nagedacht over functie van voorwerp & hoe vervullen = form folows function
Beschrijven door doeloorzaken = iets zeer bizar
Als wij denken aan doeloorzaken denken we aan dingen uit het verleden die de oorzaak is
Bv. Als we denken aan longkanker denken we aan de oorzaak roken, daarbij zijn er ook allerlei genetische
factoren die de kans op verslaving van roken, of genen die zorgen dat je meer kans hebt op longkanker
Aristoteles beschreef dit in de oudheid, oorzaken die niet in het verleden liggen maar in de toekomst. Laat ons
toe om artefacten te beschrijven. Denk aan een huis wat is net de functie van dit huis?
Verschillende functies; beschermen, status uitspelen van de bewoners = signaal functie,
Als we een huis bouwen maken we een soort plan, een ontwerp naar waar we naar toe willen in de toekomst.
Het huis is er nog niet, we gaan het bouwen. Het ontwerp kan je zien als een doeloorzaak van het huis, alles wat
in de toekomst gebeurd is voor het doel van het ontwerp.
0.2. Organismen = levende dieren
Doeloorzaken hier beschrijven is lastiger. Ze vertonen ook doelgerichtheid. We kunnen echter niet meer zeggen
wie de ontwerper is. Vroeger was het aanvaardbaar om te zeggen dat dit door God komt. Nu is het
wetenschappelijk niet meer aanvaardbaar.
Mysterieuze externe zaken die vanuit hun positie het individu aandrijven
‘Als het lichaam tekenen tonen van doelgerichtheid, maar toch niet ontwerpen is, waar komen deze
doelgerichtheid dan vandaan?’
Bv. Bombardeerkever: veroorzaken een chemische reactie, die een soort van vocht veroorzaken gloeiend heet
en kan dit als een tuinslang bewegen = verdedigingssysteem, zeer spectaculair, vertoont doelgerichtheid
8
Kirsten Van Gils (2019-2020)
,1. DE MECHANISERING VAN HET WERELDBEELD
1.1. achtergrond
Omschakeling van Middeleeuwen naar Moderne tijd
Verschillende figuren zoals Copernicus,… hebben meegespeeld in de wetenschappelijke revolutie
Geneeskunde, fysica, wiskunde, … allemaal redenen dat de wetenschappers kom af maken met voor oordelen
die wetenschappers hebben tegen gehouden voor revolutie Bv. Aarde staat in het centrum van het universum,…
1.2 teleologisch wereldbeeld
Het wereldbeeld wordt op 200 jaar tijd gemechaniseerd. Definitie: het gaat over systematisch vervangen van
doeloorzaken (in de toekomst liggen) door mechanische oorzaken (vooraf gaan van iets)
Uitdrukking: het raadsel van beweging
Ook levende wezens moeten we begrijpen aan de hand van doeloorzaken. Dit gaat zeer hard in op onze huidige
manier van denken.
De bedrijvigheid in de wereld, wat is net bedrijvigheid?
• Vb. je bent jong en bent met alles bezig, je studeert, je moet van alles doen, allerlei dingen in oog houden =
bedrijvigheid in je leven, een doel in je leven
• Vb. een mierenhoop, een groot mechanisme van bedrijvigheid
• Vb. allerlei kastanjes die je omdraait heeft al volop wortels gemaakt
= een drang van alles dat leeft om te groeien tot kastanjes tot de mens
Waarom doet men net dit? Waarom doet men niet gewoon een heel leven niets? Vanwaar deze bedrijvigheid =
de raadsel van de beweging
A) Antieke filosofen: alle levende wezens zijn zo bedrijvig omdat ze gewoonweg de beste versie van zichzelf
willen worden, ze willen een soort ideaal bereiken die eigen is aan zijn soort, dit drijft een levend wezen
• Bv. Een kastanje wil maar een ding, een gigantische kastanje boom worden
• Bv. Wij als mens, willen maar een ding de beste versie van ons uiten, ons verstand is bijna onze plicht als
mens
Ideaal = het doeloorzaak van de bedrijvigheid van de levende wezens
Idealen, zijn wel mysterieuze zaken, wat is dit net, hoe kunnen we dit beschrijven?
• Bv. Het ideaal van verstand drijft ons om steeds elke ochtend om half 9 uit ons bed te komen en naar de les
te gaan
B) Wetenschappers zetten zich hier van af, en gaan op zoek naar mechanisme oorzaken
Andere verklaring voor de bedrijvigheid
Mechanisme oorzaken: oorzaken die voortdoen in het verleden, eigen zijn aan een fenomeen, intern
• Bv. Kanker genen, in een organisme er niet uit
• Natuur: nu steeds meer mechanisch, ervoor zag men het natuur eerder als een organisme dat naar iets
toewerkt
Men ziet steeds vaker het metafoor van mechanisme te zien
• Vroeger horloge mechanisch, een veer die opgewonden wordt die dat doorgeeft aan de wijzers Dit beeld
dat je het uurwerk eerst moet opwinden (taak van God) en daarna uit mechanische kracht, de veer verder
bewegen
9
Kirsten Van Gils (2019-2020)
, VOORBEELD: 18E: Jacques de Vaucanson, mechanische eend
Een machine waarmee Vaucanson beweerde dat hij het verteringsysteem van de eend kon namaken. Als ze voor
de machine stonden konden ze korreltjes in de bek van de eend stoppen, kon dan rare geluiden maken zodat
een eend eet, deze korreltjes werden naar de mechanisme maag gestuurd, aan de andere einde kwam een
perfecte gevormde eenden drol. In realiteit: een bedrog, waarbij twee machines aan het werk waren, een
machine die de eend laat bewegen en een andere machine die de mechanische kringspier met eenden drollen
al vooraf had ontwerpen.
Wat hij beweerde was best wel indrukwekkend, het namaken van een levend wezen als een soort van machine.
Als dit inderdaad het geval zou zijn betekend dit dat dieren eigenlijk maar gewoon machines zijn. Dit dacht men
eerst ook in deze tijd. Als je per ongeluk op de poot van je hond stapte, moet je het geluid van de hond niet
begrijpen als iet van pijn maar eerder als het geluid van een bus, het geluid van een stoomtrein, een soort
overdruk die naar buiten moet. Dit is puur mechanisch, er zit geen geest achter. Dit is het idee van de
mechanisering van de wereld
Fritz Kahn: zag het menselijk lichaam als een gigantische fabriek, een industrieel paradijs.
Julien Offray: zelfs de menselijke geest, onze emoties, onze meest intieme kenmerken, dingen die ons tot zich
zelf maken, ook een mechanisme is.
Het idee dat de hersenen een soort hardware zijn zoals de computer = het functionalisme
Principe begint aan het einde van de middeleeuwen, door de wetenschappelijke revolutie, heeft eeuwenlang
doorgedaan of is nog steeds bezig (neurologisch onderzoek met het computermetafoor)
Probleem: als levende wezens machines zijn, dan kenmerken ze als machine door hun doelgerichtheid, maar
waar komt net deze functie vandaan? Deze vraag is vooral van belang na mechanisering van de wereld.
2. KANT EN DE TELEOLOGIE
principiële onbeantwoordbare vraag is het mogelijk of er ooit een Newton is van de biologie.
‘Het is absurd voor de mens te hopen dat er ooit een Newton zal opstaan die begrijpelijk maakt (of: verklaart)
hoe zelfs maar een grassprietje kan ontstaan volgens natuurwetten waarachter geen enkele intentie schuilgaat.’
-1790
Intentie: denken aan een goddelijk wezen die een intentie had
Newton heeft een aantal natuurwetten gecreëerd zonder intentie, puur mechanische wetten
Kunnen we een wetmatigheid vinden in de natuur hoe gras groeit, hoe een kastanje boom ontwikkelt, hoe wij
als mens ons vormen tot hoe we nu zijn?
Kant kon de oplossing van dit probleem niet voorstellen, een doelgerichtheid/ontwerp/design zonder ontwerper
Wat heeft net Newton gedaan voor de fysica? Theorie die van alles samenbracht, de fysica gemechaniseerd op
oorzaken die geen doeloorzaken zijn, heeft ons wetten gegeven
Gaan we dit ook in de biologie krijgen? Ironie in de geschiedenis: Kant stierf in de 19E, net voor dat een jongeman
geboren werd die voor sommige personen beschreven werd als de Newton van de biologie
10
Kirsten Van Gils (2019-2020)
