Architectuur in
context B
SAMENVATTING
Jordy Goemaes
KU LEUVEN | SINT-LUCAS BRUSSEL
, Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1: ‘HOE MOETEN WE BOUWEN?’ HET ARCHITECTUURDISCOURS OP HET EINDE VAN DE 19E EEUW. ............... 3
DE 19E EEUW EN HET HOOGTEPUNT VAN DE BURGERLIJKE CULTUUR ......................................................................................................... 3
IN WELKE STIJL MOETEN WE BOUWEN? ............................................................................................................................................... 4
DE AANLOOP NAAR HET MODERNISME ............................................................................................................................................... 7
HOOFDSTUK 2: ART NOUVEAU EN DE WEG NAAR ABSTRACTIE.......................................................................................... 10
‘ART NOUVEAU’: CONTEXT EN BRONNEN ........................................................................................................................................... 10
VICTOR HORTA (1861-1947) ........................................................................................................................................................ 11
HENRY VAN DE VELDE (1863-1957) .............................................................................................................................................. 12
ANTONI GAUDI (1852-1926)........................................................................................................................................................ 12
CHARLES R. MACKINTOSH (1868-1928): DE TENDENS NAAR ABSTRACTIE .............................................................................................. 13
OTTO WAGNER ........................................................................................................................................................................... 13
ADOLF LOOS (1870-1933) ........................................................................................................................................................... 14
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 14
HOOFDSTUK 3: DE OPKOMST VAN HET GEWAPEND BETON............................................................................................... 15
BETON: HISTORIEK ....................................................................................................................................................................... 15
DE CONTROVERSE ROND BETON AAN HET BEGIN VAN DE 20E EEUW ........................................................................................................ 15
POTAGONISTEN IN ONTWIKKELING EN VERSPREIDING: .......................................................................................................................... 15
ALBERT KAHN: ARCHITECTUUR IN DIENST VAN DE (AUTO)INDUSTRIE ....................................................................................................... 16
DE FASCINATIE VOOR DE AMERIKAANSE UTILITEITSBOUW IN EUROPA ...................................................................................................... 16
AUGUSTE PERRET (1874-1954): HET BETONSKELET IN DE AERCHITECTUUR ............................................................................................ 17
LE CORBUSIER EN HET ‘DOM-INO’- PRINCIPE ..................................................................................................................................... 17
DE BURGERLIJKE BOUWKUNDE ALS FORMEEL EN CONSTRUCTIEF LABORATORIUM ....................................................................................... 18
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 20
HOOFDSTUK 4_AMERIKA AAN HET BEGIN VAN DE 20E EEUW............................................................................................ 21
HET ONTSTAAN VAN DE WOLKENKRABBER ........................................................................................................................................ 21
OP ZOEK NAAR ARCHITECTURALE IDENTITEIT VOOR DE WOLKENKRABBER ................................................................................................. 21
LOUIS HENRY SULLIVAN (1856-1924) ............................................................................................................................................ 22
WOLKENKRABBERS IN NEW YORK: BILBOARD EN VASTGOEDINVESTERING ................................................................................................ 23
HET EINDE VAN EEN TYPE: EMPIRE STATE EN CHRYSLER BUILDING .......................................................................................................... 25
DE ‘PROGRAMMATORISCHE INSTABILITEIT’ VAN DE WOLKENKRABBER...................................................................................................... 25
FRANK LLOYD WRIGHT (1869-1959).............................................................................................................................................. 26
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 27
HOOFDSTUK 5: DE DEUTSCHE WERKBUND EN HET BAUHAUS. ........................................................................................... 28
HET BAUHAUS ............................................................................................................................................................................. 28
DE INVLOED VAN THEO VAN DOESBURG EN DE STIJL (TWEEDE FASE) ...................................................................................................... 30
HANNES MEYER (1889-1954) (DERDE FASE) ................................................................................................................................... 32
VERHUIS NAAR BERLIJN EN EINDE VAN HET BAUHAUS (1933) (VIERDE FASE) ........................................................................................... 33
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 33
HOOFDSTUK 6: DE FORMALISERING VAN DE MODERNE ARCHITECTUUR. LE CORBUSIER EN MIES VAN DER ROHE..............34
CHARLES EDOUARD JEANNERET (1887-1965) .................................................................................................................................. 34
DE WONING ALS ‘MACHINE À HABITER’: CITÉ FRUGÈS, PESSAC .............................................................................................................. 35
LUDWIG MIES VAN DER ROHE (1886-1969) .................................................................................................................................... 37
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
1
, DE CONSECRATIE VAN DE MODERNE BEWEGING: 4 CRUCIALE MOMENTEN .............................................................................................. 38
HOOFDSTUK 7: ARCHITECTUUR EN IDEOLOGIE. DE USSR, DUITSLAND, ITALIË IN DE JAREN ’30........................................... 40
KUNST EN ARCHITECTUUR IN DE USSR: VAN IDEALISME TOT IDEALISERING: ............................................................................................. 40
‘SOCIALISTISCH REALISME’ ONDER STALIN: IDEALISERING I.P.V. IDEALISME ............................................................................................... 43
HET PALEIS VAN DE VOLKERENBOND ................................................................................................................................................ 44
ARCHITECTUUR EN DICTATUUR IN EUROPA 1930-1939 ...................................................................................................................... 44
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 46
HOOFDSTUK 8: THE INTERNATIONAL STYLE. DISSEMINATIE EN GLOBALISERING VAN DE MODERNE ARCHITECTUUR NA WO
II....................................................................................................................................................................................... 47
HET MODERNISME NA WO II ......................................................................................................................................................... 47
DE INTERNATIONAL STYLE IN DE USA ............................................................................................................................................... 47
REGIONALE ASSIMILATIES: LATIJNS-AMERIKA EN SCANDINAVIË .............................................................................................................. 51
HOOFDSTUK 9: OP ZOEK NAAR EEN NIEUWE MONUMENTALITEIT: LE CORBUSIER, LOUIS KAHN, OSCAR NIEMEYER ...........53
DE ZOEKTOCHT NAAR EEN NIEUWE MONUMENTALITEIT NA WW II ......................................................................................................... 53
LE CORBUSIER NA WO II ............................................................................................................................................................... 53
OSCAR NIEMEYER, LUCIO COSTA EN HET MASTERPLAN VOOR BRASILIA ................................................................................................... 56
LOUIS KAHN (1901-1974)............................................................................................................................................................ 57
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 58
HOOFDSTUK 10: PLURALISME ALS DOCTRINE IN DE JAREN 1960-1980. HIGH TECH, STRUCTURALISME, POSTMODERNISME.
......................................................................................................................................................................................... 59
CONTEXT: EINDE VAN HET MODERNISME ........................................................................................................................................... 59
HIGH-TECH ARCHITECTUUR ............................................................................................................................................................ 59
HET (HUMANISTISCH) STRUCTURALISME ........................................................................................................................................... 62
POSTMODERNISME ....................................................................................................................................................................... 63
CONCLUSIE.................................................................................................................................................................................. 65
HOOFDSTUK 11: RECENTE TENDENSEN - DECONSTRUCTIVISME, NIEUWE EENVOUD EN BLOB-ARCHITECTUUR...................66
DECONSTRUCTIVISME .................................................................................................................................................................... 66
MINIMALISME EN ‘NIEUWE EENVOUD’ ............................................................................................................................................. 69
VOORBIJ HET ORTHOGONALE PARADIGMA: BLOBS EN FOLDS ................................................................................................................. 70
SLOTBESCHOUWING: WAAR STAAN WE VANDAAG? ....................................................................................................................... 71
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
2
,Hoofdstuk 1: ‘Hoe moeten we bouwen?’ Het
architectuurdiscours op het einde van de 19e eeuw.
De 19e eeuw en het hoogtepunt van de burgerlijke cultuur
Drie karakteriserende revoluties/omwentelingen van de 19de eeuw;
• Politieke revolutie
o Nasleep van Franse Revolutie -> Einde Ancien Régime: adel verdwijnt en opkomst liberale partij
die democratisch gekozen wordt.
o Nog geen algemeen stemrecht zoals vandaag. Selfmade klasse of bourgeoisie (bankiers,
industriëlen, renteniers) domineert. Macht gebaseerd op kapitaal t.o.v. land of tittels.
o Overheersend politiek idee: Economisch liberalisme: de staat moet een zo gunstig mogelijk kader
creëren waarin het private initiatief kan gedijen, en moet zich voor de rest zo afzijdig mogelijk
houden.
o Keerzijde gebrek aan regulariseren: wijd verspreide kinderarbeid, cholera-epidemieën ca.1860, …
• Industriële Revolutie
o In eerste instantie door de stoommachine: algemene mechanisering van het productieproces en
een schaalvergroting van de industrie + Aanleg spoorwegen vergemakkelijkt vervoer.
o Machines, fabrieken, massaproductie -> snelle verstedelijking en plattelandsvlucht
o Bevolkingstoename door betere geneeskunde en voeding.
• Socio-culturele revolutie
o Klimaat van Verlichting van 18de eeuw -> secularisering; verwetenschappelijking van de wereld
o Positivisme en materialisme (alle verschijnselen in de natuur te herleiden zijn tot kenbare
natuurwetten)
o Objectiveren werkt tegendeel in de hand: Ontstaan van de Romantiek om individu te uiten.
• Snelle evolutie -> twee tegenstrijdige gevoelens, twee metaforen:
o Fascinatie voor vooruitgang, optimisme: de wereldtentoonstelling
o Angst, nostalgie een verloren tijd: het burgerlijk, private, interieur
De wereldtentoonstelling
De eerste wereldtentoonstellingen in Londen (1851) (Crystal Palace) en Parijs
(1889).
Combinaties van spektakel, onderricht en vermaak om de vooruitgang van
menselijk vernuft op zijn meest spectaculaire manier met de wereld te delen.
Allerhande uitvindingen werden hier tentoon gesteld.
• Suprematie van industriële naties aantonen
‘Slagveld van consumptie en techniek’ (oorlog op economisch vlak) i.p.v. oorlog om territorium
• Publiek wordt wereldreiziger
- Publiek krijgt de kans op een veilige manier de wereld rond te reizen en gefascineerd te worden
door de vooruitgang. Fascinatie voor het exotische werd ook gevoed.
- Letterlijk bij Hall des Machines waar publiek letterlijk boven de machines bewoog.
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
3
,Het burgerlijk, private, interieur
Beschermende cocon en persoonlijk museum van de individu met exotische voorwerpen en oude meubels dat
reflecteert naar een eigen verleden (nostalgie) en een manier bood om te ontsnappen aan de vermeende
lelijkheid en banaliteit van de moderne wereld (escapisme).
In welke stijl moeten we bouwen?
Nieuwe condities = nieuwe opdrachtgevers en programma’s
• Niet langer de kerk of vorsten maar de rijke burgers en overheden treden nu op als opdrachtgevers en
gebruiken architectuur net als hun voorgangers om hun macht te vestigen/etaleren.
- Haute bourgeoisie uit zich via nieuwe programma’s: musea, concertzalen, operahuizen en
casino’s.
- Deze culturele infrastructuur speelde ook een sociale en economische rol waar netwerken en
relaties werden opgebouwd.
• Industrie creëert vraag naar flexibele fabrieken en montagehallen met veel ruimte en licht.
- Stimuleert onderzoek naar materialen en technieken (staal, glas, grote overspanningen).
• Groeiend toerisme en mobiliteit
- Behoefte aan stations, bruggen, luxehotels, infrastructuur.
• Nieuw politiek systeem heeft nood aan nieuwe regeringsgebouwen en presidentiële paleizen.
- Hebben een andere stijl nodig als de vorstelijke/adel gebouwen omdat ze zicht hiervan willen
scheiden.
• 19de -eeuwse obsessie met hygiëne en disciplinering
- Ziekenhuizen, sanatoria, kuuroorden, gevangenissen, scholen, …
Dit alles creëert nieuwste bouwtechnische principes en materialen zoals gietijzer, staal, vlak glas en (tegen het
einde van de eeuw) ook beton. Destijds wel ondenkbaar “industriële” materialen in representatieve gebouwen te
tonen, dit hoort in “nobele” materialen (dat wil zeggen: afkomstig uit de natuur, of door de mens bewerkt)
- Deze tweespalt is typerend voor de schizofrene omgang met welvaart en techniek in de 19e eeuw
De Ecole des Beaux-Arts en het stijldebat
De Ecole des Beaux-Arts in Parijs gaat terug tot 17de-eeuws Frankrijk en bood in die tijd een model voor
architectuuronderwijs voor de hele westerse wereld en wijn kolonies en bleef erg invloedrijk tot ver in de 20ste
eeuw. Twee kenmerkende eigenschappen van de beaux-arts aanpak:
• Kunsthistorische & archeologische benadering
- Enkel de kunst en cultuur van de Klassieke Oudheid (Griekenland, Rome, Egypte) waardig genoeg
om te bestuderen.
- Verwerven van een grondige kennis van de principes en de vormentaal van deze voorbeelden via
het opmeten, kopiëren, en reproduceren van gebouwen uit die tijd.
• Ontwerp = academische oefening
- Vrijwel enkel monumentale ontwerpopgaves voor publieke gebouwen
- Principe van ontwerp is een oefening van ‘compositie’: symmetrie, axialiteit, hiërarchie, …
- Weinig rekening gehouden met de concrete context
- ‘Prix de Rome’ als toegang tot openbare opdrachten
Typische voorbeelden hiervan:
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
4
, • Opera van Parijs (Charles Garnier, 1857-1874)
- Band met verleden: Een barokpaleis
- Typisch voor Beaux-Arts: Zaken die buiten de compositie vallen hebben belangrijke functie zoals
ingang voor de Keizer.
• Penn Station in New York (McKim, Mead and White, 1910, afgebroken 1963)
- Band met verleden: Grote thermencomplexen uit de Romeinse tijd.
• In beide gevallen werd functie moeiteloos gecombineerd met monumentaliteit en representativiteit.
• Volledig autonoom en speelt niet in op de site of omgeving.
Centrale vraag van 19de eeuw; In welke stijl moeten we bouwen
• Men geloofde namelijk dat er een onlosmakelijk verband bestond tussen een bepaalde periode en zijn
artistieke expressie. Probleem: ondanks de enorme vooruitgang op het gebied van wetenschap en
techniek, leek er zich geen duidelijke artistieke of architecturale vertaling.
• Heinrich Hübsch: ‘In welchem Style sollen wir bauen?’ (1828)
- Titel illustreert de onzekerheid uit die tijd: hoe te ontwerpen? Welke referentie? Waar inspiratie
halen?
• Deze verhouding kwam voor uit een steeds grotere twijfel aan het klassieke verleden. Ideaalbeeld
hiervan breekt door grotere kennis erover dat toont dat het net zo goed vol zat met tegenstrijdigheden.
- ->Relativeren dat elke kunsthistorische periode even veel waard is en elk in aanmerking kan
komen als referentiepunt.
• Verschillende houdingen die aangenomen worden:
- Het verleden? > Histor(ic)isme en eclecticisme
- Het exotische? > Exotisme
- Lokale tradities? > Arts & CraftsMovement
- Heden (‘Zeitgeist’)? > Modernisme
Historisme
Het teruggrijpen naar een bepaalde architectuurstijl uit het verleden, omwille van haar ideologische of
cultuurhistorische betekenis. De bouwkunst van een of ander ‘gouden tijdperk’ zou ook toegang geeft tot de
waarden en normen ervan.
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
5
,De réveil via de neogotiek in West-Europa tijdens de tweede helft van de 19de eeuw is hier een sterk voorbeeld
van. De Katholieke kerk propageerde dit sterk door zijn link met de diep christelijke middeleeuwse cultuur.
Een bloei van neogotiek in Vlaanderen tijde de late 19de eeuw:
• Nationalistische dimensie: refereerde naar een hoogtepunt in de eigen
cultuur (14de -eeuwse middeleeuwen) waarbij steden als Brugge van
internationaal economisch belang waren
• Overheidsgebouwen nemen deze stijl aan als teken van zelfbewustzijn.
• Historische fictie: harmonische en organisch gestructureerde
Middeleeuwse maatschappij in contrast met het heden.
Provinciaal Hof op de Markt in Brugge (Louis de la Censerie, 1887-1892; 1914-1921)
Bevat drie onafhankelijke gebouwen: de (voormalige) residentie van de gouverneur, de (voormalige) zetel van de
provincieraad en het hoofdpostkantoor van de stad. Maakt duidelijke verwijzingen naar omliggende gotische
gebouwen. Merkwaardige spanning tussen programma (postkantoor) en vorm (neogotiek) komt ook naar voor in
het voormalig postkantoor op de Korenmarkt in Gent (Louis Cloquet, 1901-1903).
Zoals de neogotiek geassocieerd werd met het ideaal van een harmonische middeleeuwse maatschappij, werd de
architectuur uit de Italiaanse Renaissance geassocieerd met de opkomst van het kapitalisme in West-Europa in
de 16e eeuw
Eclecticisme
• Combineren van concepten, vormen, stijlelementen uit diverse periodes en zo een persoonlijke stijl
ontwikkelen
- Encyclopedische houding ten opzichte van het verleden
- Gestimuleerd door de wereldtentoonstellingen en groeiende beschikbaarheid van wereldkennis.
• The Dream of the Architect’ (1840) van Thomas Coole stelt dit mooi voor door een architect af te beelden
die de grote periodes van de boukunst aanschouwt. Opvallend is dat er een scheiding wordt gemaakt
tussen de heidense stijlen en de christelijke gotiek.
• Creativiteit ~ vindingrijkheid (niet zoals vandaag iet nieuws of anders maken)
- Illustratie van kennis over het verleden en kunde om hier zelf mee om te gaan van ontwerper.
- Etaleert verfijning van bezoeker of gebruiker doordat de connaisseur ze kon ‘lezen’ en
thuisbrengen
In België:
• Koninklijke Sint-Mariakerk in Schaarbeek (Henri Van Overstraeten, 1844-1853)
- Centrale schakel in het zogenaamde ‘koninklijk tracé’ (verbindt beide koninklijke paleizen)
- Typisch Byzantijnse is het centraal plan, de koepel en de mozaïeken (zoals de Haghia Sophia in
Istanbul)
- Typisch Romaanse kranskapellen
- Typisch gotische luchtbogen en transparantie en verticaliteit van de gevels
- Constructief bijzonder modern door gebruik van gietijzeren spanten
• Centraal Station in Antwerpen (L. De la Censerie, 1894-1905)
- In twee delen opgedeeld: utilitaire perrons in glas en staal en het representatieve deel waarvan
de koepel duidelijk refereert naar het pantheon.
- Trappenpartij gebaseerd op Italiaanse renaissance Palazzi.
- Sterk gebaseerd op het station Luzern (afgebrand 1971)
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
6
, • Justitiepaleis in Brussel (Joseph Poelaert, 1866-1883)
- Gebruikt zelfs tropische inspiraties zoals het tempelcomplex van Angkor-Vat.
- In zijn tijd eeen van de grootste gebouwen ter wereld.
Exotisme: fascinatie voor het verre en het vreemde een essentieel ingrediënt van de burgerlijke cultuur in de 19e
eeuw. Sterk onder invloed door fotografie en wereldtentoonstellingen. Soms extremen:
• Japanse toren en Chinees paviljoen, Laken (A. Marcel, 1901-1904)
- Beide oorspronkelijk op wereldtentoonstelling in Parijs maar gekocht door Koning Leopold II
- Traditionele schijn: ontworpen door een Franse architect en voorzien met een zaken als
elektriciteit en een lift.
Arts and Crafts Movement: Zegt eigenlijk (volgens John Ruskin):’We moeten niet kijken naar het verleden of de
toekomst maar naar wat er hier vandaag is en wat wij kunnen’. Het wilt ambacht en traditie terugbrengen:
“beauty must be derived from nature and crafted by man”. Het volgt een morele esthetiek; Dingen die mooi zijn
maken ons een beter mens.
De aanloop naar het Modernisme
De notie van ‘hedendaagsheid’
In een sterk veranderende tijd stellen het Historisme en Eclecticisme de illusie dat het verleden een houvast kon
bieden. Andere kunstenaars reageren “positief” op het nieuwe klimaat en gaan op zoek naar een kunststijl die de
eigen tijd kon uitdrukken i.p.v. een geïdealiseerd “vroeger”. Het geheel van bewegingen dat hieruit voort komt
noemt men modernisme.
In geval de fascinatie voor de moderniteit, en de breuk die ze met het verleden betrachtte, het centrale
uitgangspunt wordt noemt men dit “Modernistisch” (de overtreffende trap van ‘modernisme’)
• Modernisme: ‘Cultiveren’ van die breuk in kunst, architectuur, literatuur, …
• Modern: Synoniem voor ‘hedendaags’
• Modernistisch: In geval de fascinatie voor de moderniteit, en de breuk die ze met het verleden
betrachtte, het centrale uitgangspunt wordt (‘overtreffende trap’ van ‘modernisme’).
Hegeliaanse interpretatie van de geschiedenis (Duitse filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel, 1770-1831)
• Dialectische evolutie v/d cultuur: mensheid evolueert in ‘sprongen’ (vooruitgangsprincipe)
• Een periode is een (tegen)reactie op de vorige en
• Concept van de ‘Zeitgeist’; Elke periode heeft een tijdsgeest die compleet eigen is aan dat moment in de
tijd dat enkel kon ontstaan in de specifieke context waarin deze zich bevind.
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
7
,Centrale vraag: Wat is de hedendaagse stijl? => Hoe kan een hedendaagse architectuurstijl tot stand komen?
2 strekkingen:
• Frans rationalisme: Eugène-Emmanuel Viollet-le-Duc: Focus op functie en programma als sturende
vectoren
• Duits idealisme: Gottfried Semper: Focus op context als bepalende factor
Frans Rationalisme: Eugène-Emmanuel Violet-le-Duc
Entretiens sur l'architecture (1863–72)
• Stelt dat een eigentijdse architectuur niet kan ontstaan uit academisch of formeel experiment zoals aan
de Ecole des Beaux-Arts maar enkel vanuit functionele en structurele eisen
• Architectuurvormen afleiden uit functie (programma) en materiaal (constructie)
• Men moet oprecht zijn ten opzichte van het bouwprogramma en de constructiemethoden. Zuiver
artistieke kwesties als symmetrie en uiterlijke vorm zijn niet meer dan bijkomende eisen.
• Streven naar structurele rationaliteit
Auguste Choisy leerling van” “
• Histoirede l’architecture (1899): focust in zijn boek louter op gebouwen ipv “geniale” individuen
(‘historisch materialisme’)
• Verklaart gebouwen puur via de het structurele programma, materialen of de functies. Hieruit zouden de
vormen ontstaan en niet uit geniale individuen.
Duits idealisme: Gottfried Semper
• Die Vier Elemente der Baukunst(1851)
- Antropologische blik: architectuur als product/expressie van
menselijke activiteit
- Zoekt naar fundamentele constanten die altijd terugkomen. Dat
moeten we bouwen.
Haard: sociaal centrum
Fundering: basis
Dak: bescherming
Wanden: afscheiding
- Evolutie > context (klimaat, cultuur, locatie)
• Parallel met evolutietheorie: Verklaart op antropologisch gefundeerde
manier hoe de architectuur is geëvolueerd.
- Charles Darwin (The Origin of Species, 1859)
Ingenieurs: ‘herauten’ van de moderniteit?
Architecten hadden nog steeds de nijging om alle nieuwe technieken en materialen te verstoppen achter
architecturale materialen. Dit valt op in het Londense Saint-Pancras station (1865). Met 75m had dit de grootste
spanwijdte ter wereld maar toch werd dit verstopt achter een gevel van klassieke materialen. (Station Antwerpen
evengoed)
• Ingenieurs hadden een veel pragmatischere attitude: economie, rationaliteit, snelheid en niet
gebrainwashed door geschiedenis.
• Beroep op nieuwe materialen (gietijzer, staal, glas) i.f.v hedendaagse programma’s: stations, markthallen
• Veel van de constructies die we met die periode linken zijn dus net door ingenieurs ontworpen.
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
8
, Les Halles de Paris (Victor Baltard, 1855-1866)
Fundamentele component van de herstructurering van Parijs onder
Haussmann. Een reusachtig gebouw dat alle kleine markten
centraliseerde. Daarnaast was dit een hypermoderne constructie, door
het gebruik van staal en glas, maar ook door de zorg voor ventilatie,
verlichting en circulatie.
Moulins Meunier (Jules Saulnier, 1872)
• Beschouwd als eerste gebouw met zichtbaar gietijzeren skelet.
Staat op enkele kolommen die de vloeren dragen. De wanden
zijn dus niet dragend.
• Gevels van geglazuurde bakstenen in decoratief verband
samengedrukt door windbanden in gietijzer.
• Decoratieve (machtsvertoon) gedeelte van het gebouw is met
architecturale middelen (positie van de bakstenen, gebruik van
de windverbanden, klinknagels, etc.) en dus deel van de
constructie.
Pont du Garabit (Gustave Eifel, 1884)
Deze brug die de Franse ingenieur Gustave Eiffel ontwierp over de Douro in Porto, die de hoogste ter wereld was,
maakte duidelijk wat ingenieurs niet allen technisch maar ook esthetisch kunnen.
• Al komen de vormen vooral uit berekeningen wordt er toch gestreefd
naar een waardigheid en monumentaliteit.
• Volgens deze principes later de Eifel toren, eigenlijk een verticale brug.
Zowel de hoogte als snelheid waarmee hij gebouwd is was verbluffend.
Conclusie
De omwentelingen van de 19de eeuw hadden grote impact op het bouwen. Er ontstond een groot debat van wat
de juiste stijl is om te bouwen om alternatieven te bieden aan het overheersende historicisme. Paradoxaal is het
bij de ingenieurs dat het antwoord gevonden moet worden. Hierdoor ontstaat er een ‘ingenieursesthetiek’
waarbij de structurele, ruimtelijke en vormelijke aspecten van het gebouw logisch voortvloeiden uit rationele en
economische principes.
Architecten lijken “decorateurs” te worden terwijl de ingenieurs de moderniteit afbeelden. Aan het begin van de
20ste eeuw oriënteert de avand-garde zich dan ook vooral naar deze ingenieurs.
Jordy Goemaes 10-11-2021
Faculteit Architectuur
9
