Volledige en gedetailleerde samenvatting strafrecht (boek + powerpoints + lesnotities + verwijzingen naar codex) van het academiejaar , gedoceerd door prof T. Vander Beken aan de Universiteit Gent
Algemene inleiding ................................................................................................................................................................... 4
1. Definitie ............................................................................................................................................................................ 4
2. Historisch overzicht .......................................................................................................................................................... 4
2.1 Archaïsche stelsels .................................................................................................................................................. 4
2.2 De middeleeuwen................................................................................................................................................... 4
2.3 Verlichting, ‘revolutionair’ strafrecht en cod. van Napoleon ................................................................................. 5
2.4 Het huidige strafrecht in België .............................................................................................................................. 6
3. Theorieën over strafrecht ................................................................................................................................................ 7
3.1 Inleiding .................................................................................................................................................................. 7
3.2 De klassieke leer ..................................................................................................................................................... 7
3.3 De positivistische school en het sociaal verweer ................................................................................................... 8
3.4 Het nieuw sociaal verweer ..................................................................................................................................... 8
3.5 Het nieuw realisme ................................................................................................................................................. 9
4. Politieke dimensie van het strafrecht ............................................................................................................................ 10
4.1 Strafrecht en beleid .............................................................................................................................................. 10
4.2 De crisis van het strafrecht ................................................................................................................................... 13
5. De bronnen van het straf(proces)recht.......................................................................................................................... 14
5.1 De Grondwet ........................................................................................................................................................ 14
5.2 De wet .................................................................................................................................................................. 14
5.3 Het internationaal recht ....................................................................................................................................... 16
Materieel strafrecht ................................................................................................................................................................ 18
I. De Strafwet ................................................................................................................................................................................ 18
1. Het legaliteitsbeginsel .................................................................................................................................................... 18
1.1 Begrip ................................................................................................................................................................... 18
1.2 Betekenis van het begrip “wet” ............................................................................................................................ 18
2. Interpretatie van de strafwet ......................................................................................................................................... 19
2.1 De letterlijke interpretatie van de strafwet .......................................................................................................... 19
2.2 De teleologische interpretatie van de strafwet .................................................................................................... 20
2.3 De verboden analogische interpretatie ................................................................................................................ 20
3. De strafwet en het EVRM – beperking van de strafwet ................................................................................................. 21
3.1 Strafbaarstellingen strijdig met het EVRM ........................................................................................................... 21
3.2 Straffen strijdig met het EVRM ............................................................................................................................. 21
4. Toepassing van de strafwet in de tijd ............................................................................................................................ 22
4.1 De geldingsduur van de strafwet .......................................................................................................................... 22
4.2 Wetsconflicten in de tijd....................................................................................................................................... 22
5. Toepassing van de strafwet naar de persoon ................................................................................................................ 24
5.1 Gelijkheidsbeginsel en non-discriminatiebeginsel ............................................................................................... 24
5.2 Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen ................................................................................. 25
5.3 Schuldonbekwamen (minderjarigen & geestesgestoorden) ................................................................................ 27
5.4 Schijnbare uitzondering : immuniteiten en voorrechten ..................................................................................... 28
6. Toepassing van de strafwet in de ruimte ....................................................................................................................... 28
6.1 Misdrijven gepleegd op Belgisch grondgebied ..................................................................................................... 28
6.2 Misdrijven gepleegd in het buitenland ................................................................................................................. 30
II. Het misdrijf ............................................................................................................................................................................... 36
1. Begrip ............................................................................................................................................................................. 36
1.1 Het materieel element : de gedraging .................................................................................................................. 36
1.2 Het moreel element : schuldvorm ........................................................................................................................ 37
1
, 1.3 Wederrechtelijk : gedraging ¹ gerechtvaardigd ................................................................................................... 37
2. Indeling van de misdrijven ............................................................................................................................................. 37
2.1 De wet .................................................................................................................................................................. 37
2.2 De Grondwet ........................................................................................................................................................ 39
2.3 Beschermde waarde ............................................................................................................................................. 41
2.4 Het moreel element ............................................................................................................................................. 42
2.5 Uitvoeringswijze ................................................................................................................................................... 42
2.6 Andere misdrijven ................................................................................................................................................ 45
3. Rechtvaardigingsgronden .............................................................................................................................................. 47
3.1 Definitie en grondslag........................................................................................................................................... 47
3.2 Noodweer ............................................................................................................................................................. 49
3.3 Noodtoestand ....................................................................................................................................................... 50
3.4 Wettelijk voorschrift ............................................................................................................................................. 52
3.5 Hoger bevel .......................................................................................................................................................... 53
3.6 Toestemming slachtoffer ...................................................................................................................................... 55
4. Verschoningsgronden, verzachtende & verzwarende omstandigheden ....................................................................... 55
4.1 Verschoningsgronden : begrip .............................................................................................................................. 56
4.2 Verschoningsgronden : ratio legis ........................................................................................................................ 56
4.3 Verschoningsgronden : onderscheid .................................................................................................................... 56
4.4 Uitlokking / provocatie ......................................................................................................................................... 56
4.5 Aangifte ................................................................................................................................................................ 57
4.6 Personen die zich vrijwillig onderwerpen aan de overheid .................................................................................. 58
4.7 Het (onrechtmatig) hoger bevel ........................................................................................................................... 59
4.8 Sommige gevallen van bloed- en aanverwantschap ............................................................................................ 59
4.9 Herstel van de schade........................................................................................................................................... 60
4.10 Niet-bestraffing van slachtoffers mensenhandel ................................................................................................. 60
4.11 Decumul in art. 5, tweede lid Sw. ......................................................................................................................... 60
4.12 Verzachtende omstandigheden : begrip .............................................................................................................. 61
4.13 Verzachtende omstandigheden : ratio legis ......................................................................................................... 61
4.14 Verzwarende omstandigheden : begrip ............................................................................................................... 61
4.15 Verzwarende omstandigheden : onderscheid ...................................................................................................... 62
III. De strafrechtelijke verantwoordelijkheid ................................................................................................................................ 63
1. Algemene begrippen ...................................................................................................................................................... 63
1.1 Het strafrechtelijk schuldbegrip ........................................................................................................................... 63
1.2 Schuld, schuldbekwaamheid en toerekeningsvatbaarheid .................................................................................. 63
1.3 Schuld en objectieve aansprakelijkheid................................................................................................................ 65
1.4 Vermoeden van onschuld en art. 6.2 EVRM ......................................................................................................... 65
1.5 Schuld en causaliteit – probleemstelling .............................................................................................................. 65
1.6 Schuld en causaliteit – oplossing in de rechtspraak ............................................................................................. 66
1.7 Strafrechtelijke schuld en aquiliaanse fout .......................................................................................................... 67
2. Moreel element ............................................................................................................................................................. 67
2.1 Algemene beginselen ........................................................................................................................................... 67
2.2 Opzet – begrip ...................................................................................................................................................... 68
2.3 Opzet – graden van opzet ..................................................................................................................................... 68
2.4 Opzet – modaliteiten van het opzet ..................................................................................................................... 69
2.5 Onachtzaamheid (fout, culpa, schuld) .................................................................................................................. 70
3. Schulduitsluitingsgronden .............................................................................................................................................. 71
3.1 Begrip : schulduitsluitingsgronden ....................................................................................................................... 71
IV. Strafbare poging en deelneming ............................................................................................................................................. 74
1. De strafbare poging........................................................................................................................................................ 74
1.1 Inleiding ................................................................................................................................................................ 74
1.2 Constitutieve elementen ...................................................................................................................................... 76
1.3 Niet strafbare poging ............................................................................................................................................ 77
1.4 Bestraffing ............................................................................................................................................................ 78
2. De strafbare deelneming ............................................................................................................................................... 78
2.1 Begrip ................................................................................................................................................................... 78
2.2 Theoretische grondslagen .................................................................................................................................... 79
2.3 Constitutieve elementen ...................................................................................................................................... 79
2.4 Bestraffing ............................................................................................................................................................ 82
2.5 Bijzondere vormen ............................................................................................................................................... 83
2
,V. De sanctie ................................................................................................................................................................................. 86
1. Overzicht van de sancties............................................................................................................................................... 86
1.1 De straffen ............................................................................................................................................................ 86
1.2 De maatregelen .................................................................................................................................................. 103
2. Straftoemeting ............................................................................................................................................................. 108
2.1 De straftoemeting in de strikte betekenis .......................................................................................................... 109
2.2 De modaliteiten van de strafoplegging .............................................................................................................. 122
3. Strafuitvoering ............................................................................................................................................................. 125
3.1 Algemene beginselen ......................................................................................................................................... 125
3.2 Omstandigheden die verval of tenietgaan straffen meebrengen ...................................................................... 129
3.3 De uitvoering van de straffen ............................................................................................................................. 132
3.4 De uitvoering van maatregelen .......................................................................................................................... 141
4. Eerherstel en automatische uitwissing van veroordelingen ........................................................................................ 143
4.1 Automatische uitwissing..................................................................................................................................... 144
4.2 Eerherstel ........................................................................................................................................................... 144
3
,Algemene inleiding
1. Definitie
Materieel strafrecht (misdrijf-straf) : het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen
strafbaar worden gesteld en gesanctioneerd (verbodsbepalingen)
Twee begrippen centraal : misdrijven (omschrijving van de strafbare gedraging) en straffen
Verlengde hiervan à strafuitvoeringsrecht : heeft betrekking op tenuitvoerlegging van
strafrechtelijke sancties
Formeel strafrecht (strafprocesrecht) : het geheel van de procedurele spelregels volgens welke het
materieel strafrecht wordt toegepast à richt zich tot overheid : belasten met toepassing van regels
2. Historisch overzicht
2.1 Archaïsche stelsels
Strafrecht in huidige betekenis bestaat niet à mengelmoes van godsdienstige/morele normen
Voorloper strafrecht à talio-recht (oog om oog, tand om tand)
Kenmerkend voor ‘strafrecht’ = privékarakter à wraakneming door (familie van) slachtoffer
2.2 De middeleeuwen
Het Oudgermaanse strafproces
à accusatoir
Reactie op escalerend geweld à “overheid” (feodale vorsten) treedt bemiddelend op (13de eeuw)
(beste reactie op een misdrijf) :
- Verbod op privéwraakneming
- Beginsel enkel dader (niet verwanten) aansprakelijk
Doel van vorst : vrede à afkoping van de zaak :
- Compositio (bloedgeld) : “privaatrechtelijk”
- Fredus : ten voordele van de vorst, voorloper van geldboete. “publiekrechtelijk”
Rondtrekkende rechters (enquête du pays) :
- Doel : onderzoeken van de reputatie van de beklaagde (infamia-procedure)
- Bewijs : bewijslast bij beklaagde, irrationeel bewijsstelsel : purgatio (reinigingseed),
compurgatio (met eedhelpers) en godsoordelen (vuurproef, tweegevecht, waterproef)
- Straffen : gekenmerkt door ongelijkheid en wreedheid. Ook vernederende straffen.
4
,Het inquisitoire strafproces
à rechter gaat zelf op zoek naar de waarheid
Gekenmerkt door de actieve rol van de rechter die de functie van openbare aanklager en rechter
cumuleert.
- Doel : vinden van de waarheid
- Bewijs : bewijslast bij vervolgende partij + strikte bewijsreglementering (elk bewijsmiddel
heeft bepaalde bewijswaarde bv. bekentenis = hoofdbewijsmiddel)
- Straffen : bleven wreed en ongelijk (wetteksten <-> praktijk), soms ook foltering bij
overtredingen van de regels van de koning (groot verschil elite en volk)
Voorbehouden voor ernstige “capitale” misdrijven. Minder erg à civiel proces = accusatoir
2.3 Verlichting, ‘revolutionair’ strafrecht en cod. van Napoleon
De Verlichting
Reactie op de willekeur van de rechters, wrede onderzoeksmethoden en wrede en ongelijke
straffen.
Misdrijf = schending sociaal contract, alleen daaruit put overheid haar recht om misdrijven te
vervolgen en te bestraffen (= ius punendi)
Recht om te straffen gebonden aan 3 principes (= Magna Charta van strafrecht) :
- Legaliteitsbeginsel : misdrijven/straffen zijn op voorhand vastgelegd. Rechters zijn beperkt
tot toepassen
- Subsidiariteitsbeginsel : staat mag slechts optreden waar het nodig is
- Proportionaliteitsbeginsel : straffen moeten in verhouding zijn tot de ernst van het misdrijf
Opkomst industriële samenleving
Opkomende burgerij : andere verdeling van de macht (contrat social) :
- Straffenlijst met kleine en grote straffen
- Bescherming tegen de machtige personen via een wetboek op te stellen (hierdoor geen
doodstraf meer)
Het ‘revolutionair’ strafrecht
Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789)
Eerste codificatie van een nieuwe staatsrechtelijke en verlichtingsideeën in strafwetboeken
à logisch uitvloeisel van het legaliteitsbeginsel bv. invoeren van de jury, milde en vaste straffen
5
,De codificaties van Napoleon
à achteruitgang van de bescherming van de burger
- Code d’instruction criminelle van 1808 :
Wijkt af van revolutionaire gedachtegang à herinvoering inquisitoir systeem, rechten van
verdediging minder.
- Code pénal van 1810 :
Weer achteruitgang, herinvoering van wrede en vernederende straffen (maar de rechter krijgt een
beoordelingsmarge)
2.4 Het huidige strafrecht in België
De grondwet van 1830
Oorspronkelijk de bedoelling alle wetboeken te herzien.
- Nieuw Strafwetboek (1867)
- Wetboek van Strafvordering : nog steeds het oude wetboek van Napoleon (1808)
Het strafwetboek
- Oprichting commissie voor herziening van de Code Pénal onder leiding van Gentse
hoogleraar J. J. Haus
- Oprichting commissie voor herziening van het Strafwetboek (1976) leidt tot voorontwerp
van Strafwetboek (in 1985)
- Oprichting commissie tot hervorming van het strafrecht onder leiding van Joëlle Rozie en
Damien Vandermeersch (2017) : afwijkende versie van voorstel voor nieuw Strafwetboek
ingediend in de Kamer
Het wetboek van strafvordering
- Commissie strafprocesrecht (1991) leidt tot de Wet Franchimont
- Commissie tot hervorming van het strafprocesrecht (2015)
Een toekomstig wetboek van strafuitvoering?
6
, 3. Theorieën over strafrecht
3.1 Inleiding
Functies van een straf :
- Vergelding : onrecht vergoeden dat door misdrijf werd veroorzaakt. Sanctie opleggen die
leed toebrengt.
- Verzoening : leed van misdrijf wordt hersteld. Symbolische functie : vertrouwen van de
bevolking in de bestaande maatschappelijke orde wordt hersteld.
- Herstel van de schade : herstelling van het door het misdaad veroorzaakte leed of gebrek
aan evenwicht
- Algemene preventie : “afschrikkende werking” van de. Straf tav potentiële
wetsovertreden. Straf = middel om criminaliteit te voorkomen
- Bijzondere preventie : effect van straf tav delinquent. Straf “leert”
- Resocialiserende werking : terugkeer naar de maatschappij
3.2 De klassieke leer
Achtergrond
• Aan de oorsprong van meeste strafwetboeken opgesteld in de 19de eeuw
• Neerslag van het ideeëngoed van de Verlichting (het sociaal contract : persoon die door
zijn gewilde gedraging de strafwet heeft geschonden, mag hiervoor worden gestraft)
• Grondslag bestraffing : de morele schuld van de vrije mens à mens beschikt over vrije wil
en kan op vrije wijze tussen “goed” en “kwaad” kan kiezen.
• Homo ecologicus : idealistisch beeld van de mens
Schuld en straf
• Nullum crimen sine culpa (gedachte in het verlengde van de Magna Carta)
• Straf bepaald door de ernst van het misdrijf
à hangt samen met de berokkende schade (bv. ‘poging’) & de schuld van de dader (on- vs
opzettelijk) à in abstracto bepaald door de wetgever (mechanisch – weinig beoordelingsvrijheid
of beleidsruimte)
Doel en functie van de straf
- Vergelding : belangrijk, maar niet voornaamste functie. In de context van het sociaal
contract.
- Algemene preventie : kennis van de straf
- Bijzondere preventie : ervaring van de straf
- Resocialiserende werking : sociale re-integratie werd verondersteld
7
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Amh09. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €11,49. Je zit daarna nergens aan vast.
