Samenvatting van nieuwe cursus (1 feb 2022): Alle hoofdstukken uit het studieboek en alle opdrachten uit Youlearn zijn verwerkt in de samenvatting + opdracht interventiecyclus + 2 proeftentamens
Oefentoets boek Psychologie van de adolescentie 26e editie Wim Slot - 75 vragen met antwoorden / nieuw 2024
Adolescentiepsychologie PB2122 FLASHCARDS - Open Universiteit september 2024
samenvatting psychologie van de adolescentie
Alles voor dit studieboek (36)
Geschreven voor
Open Universiteit (OU)
Psychologie
Psychologie Van De Adolescentie (PB2212212514)
Alle documenten voor dit vak (1)
4
beoordelingen
Door: danieladonda • 1 jaar geleden
Door: mr10 • 1 jaar geleden
Actuele versie, uitgebreide samenvatting, figuren in kleur en 2 oententamens!
Door: Lyynniie • 2 jaar geleden
Heel duidelijk en concreet.
Door: Silkesmits • 2 jaar geleden
Verkoper
Volgen
NV20
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Psychologie van de Adolescentie – Slot & Van Aken, 2020 (26ste druk)
Inhoud
Thema 1 – Inleiding....................................................................................................................................................3
Studietaak 1.1 Adolescentie in de levensloop........................................................................................................3
Hoofdstuk 1: Inleiding.........................................................................................................................................4
Studietaak 1.2 Theorieën rondom de adolescentie................................................................................................7
Hoofdstuk 2: Theorieën over de adolescentie....................................................................................................8
Afsluiting thema 1.................................................................................................................................................12
Thema 2 – Fysieke en psychoseksuele ontwikkelingen tijdens de adolescentie.......................................................13
Studietaak 2.1 Lichamelijke ontwikkeling.............................................................................................................13
Hoofdstuk 3: Lichamelijke ontwikkeling in de adolescentie..............................................................................14
Studietaak 2.2 Hersenontwikkeling......................................................................................................................19
Hoofdstuk 4: Hersenontwikkeling in de adolescentie.......................................................................................20
Studietaak 2.3 Psychoseksuele ontwikkeling........................................................................................................23
Hoofdstuk 5: Psychoseksuele ontwikkeling in de adolescentie.........................................................................24
Afsluiting thema 2.................................................................................................................................................30
Thema 3 – Cognitieve, emotionele en morele ontwikkeling tijdens de adolescentie...............................................31
Studietaak 3.1 Cognitieve ontwikkeling................................................................................................................31
Hoofdstuk 6: Cognitieve ontwikkeling in de adolescentie................................................................................32
Studietaak 3.2 Emotionele ontwikkeling...............................................................................................................37
Hoofdstuk 7 Emotionele ontwikkeling in de adolescentie................................................................................37
Studietaak 3.3 Morele ontwikkeling.....................................................................................................................45
Hoofdstuk 10 Morele ontwikkeling in de adolescentie.....................................................................................45
Afsluiting thema 3.................................................................................................................................................52
Thema 4 – Identiteits- en autonomie-ontwikkeling..................................................................................................53
Studietaak 4.1 Ontwikkeling van het zelf en de identiteit....................................................................................53
Hoofdstuk 8: Ontwikkeling van het zelf en de identiteit...................................................................................54
Studietaak 4.2 Autonomie ontwikkeling...............................................................................................................60
Hoofdstuk 9: Autonomie-ontwikkeling in de adolescentie...............................................................................60
Afsluiting thema 4.................................................................................................................................................67
Thema 5 – Rol van de sociale omgeving van de adolescent.....................................................................................68
Studietaak 5.1 De rol van het gezin......................................................................................................................68
Hoofdstuk 11: De rol van het gezin ..................................................................................................................69
Studietaak 5.2 Leeftijdgenoten.............................................................................................................................77
Hoofdstuk 12 De rol van leeftijdgenoten..........................................................................................................78
Afsluiting thema 5.................................................................................................................................................85
Thema 6 – Probleemgedrag en hulpverlening..........................................................................................................87
1
, Studietaak 6.1 Internaliserende stoornissen........................................................................................................87
Hoofdstuk 13 Internaliserende stoornissen......................................................................................................87
Studietaak 6.2 Jeugdcriminaliteit en externaliserende stoornissen......................................................................97
Hoofdstuk 14 Crimineel gedrag en externaliserende stoornissen....................................................................97
Studietaak 6.3 Determinanten van gezondheid en welbevinden.......................................................................109
Studietaak 6.4 Hulpverlening aan adolescenten.................................................................................................112
Hoofdstuk 15 Hulpverlening aan adolescenten .............................................................................................112
Afsluiting thema 6...............................................................................................................................................120
Interventiecyclus.....................................................................................................................................................121
Opdracht Interventiecyclus.................................................................................................................................122
Proeftentamens......................................................................................................................................................126
Proeftentamen 1.................................................................................................................................................126
Proeftentamen 2.................................................................................................................................................135
Antwoorden........................................................................................................................................................144
2
,Thema 1 – Inleiding
De adolescentie is een belangrijke periode in onze levensloop en omvat de ontwikkeling van kind naar
volwassene. Het lichaam verandert ingrijpend, het denken wordt complexer, sociale relaties krijgen een andere
betekenis en de algemene principes over wat 'goed of slecht' is, krijgen een persoonlijke invulling.
In dit thema gaan we in op de definitie en afbakening van de adolescentie en maak je kennis met een aantal
theorieën met betrekking tot de adolescentieperiode.
Leerstof
van Aken, M., & Slot, W., (2019). Inleiding. In W. Slot & M. van Aken (Eds.), Psychologie van de
adolescentie (pp. 15-31). Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
Goossens, L. & Luyckx, K., (2019). Theorieën over de adolescentie. In W. Slot & M. van Aken
(Eds.), Psychologie van de adolescentie (pp. 33-52). Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
Studietaak 1.1 Adolescentie in de levensloop
Het woord adolescentie wordt gebruikt voor de periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid. De
afgrenzing van deze periode is lastig met 'harde' leeftijdsgrenzen aan te duiden en kan eigenlijk beter gekoppeld
worden aan de aard en het karakter van de ontwikkelingen die in deze periode plaatsvinden. Wat er tijdens de
adolescentieperiode gebeurt met de jongere zegt meer over de fase waarin hij of zij zich bevindt, dan een
precieze leeftijd. Toch wordt er om praktische redenen soms gebruik gemaakt van een indeling op basis van
leeftijdsgrenzen, waarbij wordt uitgegaan van de periode tussen 10 en 23 jaar. De vroege adolescentie zou dan
tussen 10 en 13 jaar liggen, de midden adolescentie tussen 14 en 18 jaar en de late adolescentie begint dan rond
het 19e tot 23e levensjaar. De ‘emerging adulthood’ eindigt rond 25 e levensjaar, pas als volwassen rollen zijn
opgenomen. Nogmaals, deze afbakening in leeftijd moet voorzichtig worden gehanteerd en kan niet alleen per
individu verschillen, maar is ook afhankelijk van culturele aspecten.
Deze eerste studietaak maakt je verder bekend met de definiëring van de adolescentieperiode. Er wordt aandacht
besteed aan hoe deze periode kan worden beschreven en afgebakend en door welke processen en
ontwikkelingen ze wordt gekenmerkt.
Leerdoelen
Nadat je deze studietaak hebt bestudeerd ben je in staat om
een beschrijving te geven van het begrip 'adolescentie'
uit te leggen wat onder de opvatting van Storm and Stress wordt verstaan en de belangrijkste kritiek
hierop te benoemen
aan te geven waarmee rekening moet worden gehouden bij de interpretatie van gedragingen en emoties
tijdens de adolescentie als normaal of pathologisch
de belangrijkste ontwikkelingstaken van de adolescentieperiode te benoemen
uit te leggen wat wordt verstaan onder continuïteit en discontinuïteit in de ontwikkeling tijdens de
adolescentie
uit te leggen hoe het samenspel tussen individu en omgeving richting kan geven aan het
ontwikkelingstraject
drie vormen van persoon-omgeving interacties te beschrijven en te herkennen in praktijkvoorbeelden.
Bestudeer voor je met de opdrachten begint Hoofdstuk 1 Inleiding van het tekstboek.
3
,Hoofdstuk 1: Inleiding
1.2 Adolescentie: een beschrijving
De term adolescentie wordt gebruikt om de periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid te duiden. In
deze overgangsperiode vinden allerlei ontwikkelingen plaats, op zowel lichamelijk als mentaal vlak. Deze
ontwikkelingen vinden plaats zowel in interactie met elkaar en als met de omgeving waarin de adolescent deze
ontwikkelingen doormaakt. De belangrijkste ontwikkelingstaak in deze periode is (in navolging van Erikson,1968)
het ontwikkelen van een eigen identiteit.
1.3 Puberteit en adolescentie
De term adolescentie omvat hiermee een breder spectrum dan de term puberteit, die betrekking heeft op
hormonale ontwikkeling die de geslachtsrijping en andere rijpings- en ontwikkelingsprocessen aanstuurt. Als
gevolg van deze processen treedt er verandering op in gedrag en stemmingen: het ‘puberen’. Het is een cyclisch
proces: hormonale veranderingen leiden tot een bepaald gedrag en dit gedrag kan aanleiding zijn tot
veranderingen in de hormoonhuishouding.
Bepalen van adolescentie kan op basis van:
Biologische ontwikkeling: fysiologische veranderingen zoals geslachtrijpheid
Psychisch ontwikkelingsproces
Sociale en culturele veranderingen zoals onderwijsmarkering (basis -> voortgezet)
Sekseverschillen
Hoewel de adolescentie globaal genomen de leeftijd van 10 jaar tot 22 jaar omvat, is het koppelen van
leeftijdsaanduidingen aan de adolescentie(fasen) weinig zinvol vanwege de grote individuele variatie in de
aanvang van het beloop van de ontwikkelingen.
1.4 Een moeilijke leeftijd?
De publicatie van Adolescence van de psycholoog Granville Stanley Hall in 1904 kenmerkt volgens velen het begin
van het veld van de adolescentiepsychologie. Het begrip ‘Storm and Stress’ (of ‘Sturm und Drang’) wordt
genoemd in relatie tot het werk van Hall.
Storm and Stress refereert aan de opvatting dat de adolescentie een periode is van grote emotionele beroering en
opstandigheid. (De benaming is afgeleid van de Duitse Sturm und Drang-beweging in de muziek en de literatuur).
Deze opvatting kent inmiddels veel kritiek omdat het een periode is die voor bijna iedereen wel wat stress
oplevert, maar waar ook bijna iedereen uiteindelijk goed doorheen komt.
De meeste mensen doorlopen de adolescentie zonder al te veel problemen. Sommigen ervaren wel degelijk grote
problemen tijdens deze periode. Steinberg (2008) noemt drie aandachtspunten waar rekening mee moet worden
gehouden bij het inschatten of dergelijke problemen ook daadwerkelijk op een stoornis in de ontwikkeling zouden
kunnen duiden.
Bij de interpretatie van gedragingen en emoties tijdens de adolescentie moet met de volgende zaken rekening
gehouden worden:
1. Het onderscheid tussen eenmalige stemmingen of gedragingen en meer langdurige patronen. De
adolescentie is een periode van uitproberen (van bijvoorbeeld alcohol, drugs of antisociale gedragingen).
Meestal is dit onschadelijk en leidt het niet tot langdurige problemen. Ook de stemmingswisselingen die
vaak plaatsvinden zijn niet noodzakelijkerwijs gekoppeld aan ingrijpende en langdurige problematiek.
2. Het onderscheid tussen spanningen en de bijbehorende onevenwichtigheden die adolescenten in het
algemeen ervaren en spanningen die daadwerkelijk op een dreigende stoornis zouden kunnen duiden.
Wanneer dit onderscheid niet wordt gemaakt loopt men het gevaar aan dreigende stoornissen in de
ontwikkeling te weinig aandacht te besteden en ten onrechte te menen dat ernstige problemen ook
vanzelf zullen overgaan.
3. Het onderscheid tussen problemen die echt uit de adolescentie voortkomen en problemen die hun
wortels hebben in de periode voor de adolescentie. Veel van de problemen tijdens de adolescentie gaan
weer over zonder directe consequenties voor het verdere functioneren (adolescence-limited). Bij de
jongeren bij wie dit niet het geval is was er vaak al enige problematiek in de periode vóór de adolescentie
en zal deze problematiek na de adolescentie nog voortduren (life-course-persistent).
4
,1.5 Een ontwikkelingspsychologisch uitgangspunt
Het ontwikkelingsproces wordt door verschillende factoren beïnvloed door een wisselwerking tussen aanleg en
omgevingsfactoren.
Drie ontwikkelingspsychologische benaderingen van de adolescentieperiode:
1. De adolescentie kan worden gezien als een karakteristieke ontwikkelingsperiode met daaraan verbonden
specifieke ontwikkelingstaken. Intra-individuele veranderingen.
Noem drie aspecten die karakteristiek zijn voor de fase van de adolescentie.
1. Het vormen van een eigen identiteit en het bereiken van autonomie ten opzichte van de ouders.
2. De manieren van omgaan met bepaalde innerlijk beleefde conflicten (bijvoorbeeld in verband
met ambivalente gevoelens ten opzichte van de ouders).
3. Een bepaald niveau van cognitief functioneren (bijvoorbeeld wat betreft het denken over morele
vraagstukken).
Spanjaard en Slot onderscheiden voor adolescentie de volgende thema’s en bijhorende
ontwikkelingstaken
Positie t.o.v. de ouders: minder afhankelijk worden en bepalen eigen plaats binnen gezin/familie.
Scheiding of overlijden kan invloed hebben op dit thema en taken versnellen of juist vertragen.
Onderwijs of werk: een verhuizing naar een andere plaats kan een verandering in schoolomgeving
veroorzaken, wat van zowel positieve als negatieve invloed kan zijn op het succesvol
doorlopen/afronden van de schoolperiode.
Eigen woonsituatie: Het verkrijgen van een beurs/financiële middelen om een jaar in het
buitenland te gaan studeren. Dit kan een andere/versnelde wending geven aan het zoeken naar
eigen woonruimte, op grotere afstand van het ouderlijk huis.
Intimiteit en seksualiteit: een vervelende seksuele ervaring kan de ontwikkeling op het gebied van
seksualiteit en intimiteit onder druk zetten.
Vrije tijd: het geselecteerd worden voor een sportteam op hoog niveau, kan motiverend zijn voor
het ontwikkelen van gezond gedrag en wellicht als buffer werken ten aanzien van gebruik van
alcohol en drugs.
Autoriteit en instanties: accepteren dat instanties boven je gesteld zijn, opkomen voor eigen
belang.
Gezondheid en uiterlijk: zorgen voor je lichaam en inschatten en vermijden van risico’s.
Sociale contacten en vriendschappen: vertrouwen geven en nemen, wederzijdse acceptatie.
Sociale media en internet: onderscheid tussen virtuele en reële werkelijkheid, gevaren
onderkennen.
Cultuurverschillen: normen van verschillende culturen kennen.
2. De adolescentie als onderdeel van een ontwikkelingsproces met continue en discontinue momenten.
Continuïteit in de ontwikkeling = de ontwikkeling gaat meestal voort in de richting die er al lang in zit.
Continuïteit kan betrekking hebben op:
Processen en mechanismen: psychologisch, daardoor kan gedragingen anders zijn per levensfase
(peuter gedraagt zich anders dan opvliegende puber).
Voorspelbaar patroon van relaties tussen gebeurtenissen en ervaringen in een eerdere levensfase
en een bepaalde uitkomst later. Continuïteit in de kern van de persoon: vroegere ervaringen van
een persoon voorspellen het latere functioneren. Over deze vorm van continuïteit is nog veel
discussie.
Discontinuïteit in de ontwikkeling = koerswijzigingen die zich in psychosociaal opzicht op verschillende
momenten in de levensloop kunnen voordoen.
3. Ontwikkelingspsychopathologie: het samenspel tussen individu en omgeving.
De ontwikkelingspsychopathologie richt zich op onderzoek naar de condities waaronder stoornissen in de
ontwikkeling optreden, in stand blijven of verdwijnen en naar de individuele verschillen in aanpassing die
daarbij voorkomen.
Mensen geven zowel hun eigen omgeving vorm als dat zij zelf door hun omgeving worden vormgegeven
(Transactionele modellen).
Drie typen persoon-omgeving-interacties:
5
, Passief: individu krijgt omgeving door biologische ouders aangeboden; geen sprake beïnvloeding
van individu op omgeving.
Evocatief: individu beinvloedt omgeving door reacties die men bij anderen oproept.
Actief: individu selecteert: omgeving verandert door acties van individu.
Tijdens de adolescentie vindt een verschuiving plaats van passieve interacties naar actieve interacties.
Deze verschuiving wordt veroorzaakt doordat het belang van acties of keuzes van een individu in deze
periode toeneemt. Adolescenten kunnen gemakkelijker buiten het gezin een omgeving vinden (denk aan
school, studie of werk). Deze omgeving kan zowel een positieve als een negatieve invloed hebben op het
ontwikkelingstraject van de adolescent.
Hoewel het evocatieve interactietype gedurende de gehele levensloop een rol speelt, lijkt deze in de
adolescentie een belangrijkere plaats in te gaan nemen.
Lees onderstaande casussen en geef aan om welke type persoon-omgeving-interactie het gaat.
Bilal is goed op de hoogte van de Nederlandse politiek en is voor zijn leeftijd behoorlijk goed in debatteren. Zijn
ouders zijn beide actief in een politieke partij en tijdens het eten worden regelmatig verhitte discussies gevoerd
naar aanleiding van de actualiteit in het nieuws. Zijn ouders betrekken hem hierin en moedigen hem aan een
standpunt in te nemen en dit te beargumenteren.
Terugkoppeling:
Er is hier sprake van passieve interactie. Bilal wordt een omgeving geboden door zijn ouders, waarin politiek en
het debat een belangrijke plek innemen.
Katja is een slimme dame van bijna 12, die niet op haar mondje is gevallen. In groep 8 heeft ze vaak het hoogste
woord tijdens groepsdiscussies en bij de gymles regelt ze graag de teamindeling. Ze is erg uitbundig en vrolijk en
weet andere mensen gemakkelijk voor zich te winnen. Ze heeft veel vriendinnen en wordt op alle
verjaardagsfeestjes gevraagd. Bij de rolverdeling van de eindmusical is niemand verbaasd als Katja een hoofdrol
krijgt.
Terugkoppeling:
Er is hier sprake van evocatieve interactie. Katja’s persoonlijkheid roept bepaalde reacties op in haar omgeving.
Samenspel tussen persoon en omgeving:
Mediatie: als het effect van de omgeving op het gedrag van een jongeren loopt via de persoon. Bijv. gepest -> lage
zelfwaardering -> depressie en suïcidale gedachten.
Moderatie: als de effecten van de omgeving afhangen van de persoonskenmerken (differential susceptibility), of
als de effecten van een persoonskenmerk afhangen van de omgeving. Bijv. jongere met hang naar sensatie komt
wel in de problemen wanneer hij uit geldgebrek gaat treinsurfen, maar niet als hij met voldoende geld zich met
een helikopter op een hoge berg laat afzetten om naar beneden te skiën.
Diathesis-stress model: Individuen met een bepaald soort temperament of persoonlijkheid extra vatbaar voor
negatieve omgevingsinvloeden.
Maar zijn vaak ook vatbaarder voor positieve omgevingsinvloeden: differential susceptibilyty (‘individueel
verschillende vatbaarheid’).
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper NV20. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €9,39. Je zit daarna nergens aan vast.
