Armoedebestrijding en sociale ongelijkheid – samenvatting 2021 - 2022
HOOFDSTUK 1 – WAT IS ARMOEDE?
1.1. INLEIDING EN DEFINIËRING
VAN CONCEPTEN NAAR DEFINITIES:
‣ Concepten van armoede / armoedemodellen:
o Verschillende mogelijke manieren om naar armoede te kijken
o Er bestaat geen neutrale definitie van armoede
‣ Definities van armoede:
o Geven een preciezere omschrijving o.b.v. een concept
o Geven een onderscheid tussen arm vs. niet arm o.b.v. een definitie
‣ Armoede meten → via armoedemaatstaven
ARMOEDECONCEPTEN:
Armoede kan verschillende betekenissen en benaderingen hebben
‣ Belangrijk om het onderscheid te maken tussen absolute vs. relatieve armoede
‣ In België / Vlaanderen spreekt men vooral van een relatieve armoede
Absolute armoede Relatieve armoede
= het niet kunnen voorzien in de eerste = een verwijzing naar de levensomstandigheden
levensbehoeften van een individu of groep in verhouding met
zijn/haar omgeving
→ 5 basisbehoeften van de VN: onderdak, eten, → wat je nodig hebt in de context waarin je zit:
drinkwater, gezondheidszorg, toegang tot lager sociaal netwerk, kledij, elektriciteit, technologie,
onderwijs
Absolute armoedeconcepten:
‣ Verenigde Naties maatstaf:
o Absoluut = voldoen aan de basisbehoeften → schoon en drinkbaar water, huisvesting,
voedsel, gezondheidszorg, … (zeker ook sociale voorzieningen zoals gezondheidszorg
en huisvesting!!)
o Armoede is niet alleen een toestand → het is ook een sociale verhouding
‣ Unesco maatstaf:
o Absoluut = onvoldoende bestaansmiddelen om te overleven → schoon en drinkbaar
water, onderdak
o Vergelijkbaar met materiële armoede, extreme armoede en biologische armoede
o In België: niet vaak voorkomend
Relatieve of secundaire of sociale armoedeconcepten:
‣ = niet mee kunnen met wat de samenleving als norm beschouwd
o vb. sociaal netwerk, toegang tot hoger onderwijs, vrijetijdsbesteding, …
o Evolueert mee met de tijd: vb. gebruik van een smartphone
o Verschuift naargelang de plaats / cultuur: vb. technologie
‣ Secundair: het is niet enkel een biologische basisbehoefte, maar ook een sociale behoefte
‣ Relatief: rekening houdend met de maatschappelijke context van individu
‣ ~ sociale verhoudingen – sociale armoede
1
,Armoedebestrijding en sociale ongelijkheid – samenvatting 2021 - 2022
3 PERSPECTIEVEN OM ARMOEDE TE CONCEPTUALISEREN:
1. Kijken naar inkomen: maatstaf van de VN: armoede = minder dan 1,25 $ per dag
2. Kijken naar aanwezige hulpbronnen (voorzieningen): toegang tot onderwijs, sociale
zekerheid, … → breder dan enkel inkomen als maatstaf
3. Kijken naar mogelijkheden / capability van mensen om te doen wat ze willen
= capability of empowerment
o Niet alleen de aanwezigheid, maar het effectief gebruiken van hulpbronnen
o Hulpbronnen: inkomen, onderwijs, gezondheidszorg, sociale voorzieningen, …
o Voorzien in die hulpbronnen → kunnen privaat of publiek zijn
o Centraal: ongelijkheid m.b.t. het gebruiken van hulpbronnen
→ armoede = sociale uitsluiting
o Poging tot maatstaf: Human Development Index
RATIONELE EN SYMBOLISCHE DIMENSIE:
‣ Concepten / modellen = hoe kijk ik naar armoede?
‣ Definities = preciezer omschrijvingen o.b.v. wetenschappelijke stellingen
‣ Maatstaven = hoe meet ik armoede o.b.v. een bepaalde definitie?
‣ Armoedegrenzen = vanaf wanneer spreken we van armoede?
ARMOEDEBENADERING VOLGENS VRANKEN:
Intern Extern
Persoonlijke tekorten Persoonlijke ongevallen
Micro niveau:
Individueel schuldmodel Individueel ongevalmodel
Het individu of gezin
vb. wie werk wil, vindt werk vb. door ziekte werd hij arm
Factoren en actoren uit de
De structuur en/of functioneren
omgeving die niet
van de groep / gemeenschap /
Meso niveau: samenhangen met de groep /
organisatie / institutie
Groepen, gemeenschappen, gemeenschap / organisatie of
organisaties en/of institutie
Institutioneel schuldmodel
specifieke instituties van de
samenleving Institutioneel ongevalmodel
vb. het OCMW werkt vanuit
middenklassedenken, niet vanuit de
waarden van mensen in armoede zelf vb. stigmatisering van mensen in
armoede
Het functioneren van de structuren Veranderingen in de
in de samenleving als geheel – de samenleving en
samenlevingsordening schommelingen in de economie
Macro niveau:
‘De samenleving’ Maatschappelijk schuldmodel Maatschappelijk
ongevalmodel
vb. armoede vervult een functie in de
samenleving – iemand moet het vuile vb. armoede door economische
werk doen crisis of corona
2
, Armoedebestrijding en sociale ongelijkheid – samenvatting 2021 - 2022
Economische of sociologische klemtoon?
Economische klemtoon Sociologische klemtoon
· Klassieke invalshoek · Recentere invalshoek
· Klemtoon op inkomen als maatstaf · Klemtoon op sociale uitsluiting
· Armoede is een toestand · Armoede is een sociale relatie
· Te laag inkomen is te verklaren · Armoede als complex die men probeert
te begrijpen
1.2. DEFINITIES
Jan Vranken: “Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere
gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde
leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.”
Een eerste draai: “Armoede ontstaat wanneer iemand een zodanig tekort aan economische middelen
in verhouding tot de algemene levensstandaarden heeft, dat deze persoon sociaal uitgesloten raakt op
meerdere levensdomeinen. ( Dierckx, Ghys, 2013:177). De kloof met de algemeen aanvaarde
leefpatronen die daaruit volgt, kan hij niet op eigen kracht overbruggen.”
Een tweede draai: “Een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden
van het individuele en collectieve bestaan. Het verhindert mensen in armoede om een leven te leiden
dat voldoet aan de menselijke waardigheid. Deze kloof die in de samenleving wordt geproduceerd
kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen”
CONCLUSIES:
‣ Klemtoon op het economische als oorzaak + sociale als gevolg (draai 1)
‣ Menselijke waardigheid / mensenrechten (draai 2)
‣ Vasthouden aan kloof, maar situeren in de samenleving (draai 2)
‣ Relationele, symbolische en economische worden samengebracht (draai 2)
‣ Vraagstuk dynamiek uit armoede.. → geboren worden in armoede wil niet zeggen dat je
veroordeeld wordt tot armoede voor heel je leven → de kans dat je uit armoede geraakt is
groter dan dat je in armoede blijft
‣ Netwerk van sociale uitsluitingen dat interageert tussen verschillende gebieden
‣ Sociale uitsluiting = mechanisme dat armoede veroorzaakt (meer dan enkel het economische
als motor van armoede)
‣ Buitenkant & binnenkant van armoede
3
