INTERPRETEREN, ONDERZOEKEN
EN THEORIE VORMEN – DEEL 2
INLEIDING: HET PRIMAAT VAN BETEKENIS EN INTERPRETATIE?
De wetenschappelijkheid van een discipline wordt gewaarborgd door het gebruik van een geschikte
methode (systematische onderzoeksaanpak), of sterker door het paradigma dat wordt gehanteerd
(d.w.z. de ten grondslag liggende visie op wat wetenschap fundamenteel is)
Traditioneel maakt men dan een tweedeling tussen volgende paradigma’s
Kwalitatief vs. Kwantitatief onderzoek
Interpreteren vs. Meten
Verstaan vs. Verklaren
Voor sommige disciplines is de ‘keuze’ aan welke kant men staat zonneklaar (bv. geneeskunde vs.
geschiedenis), in andere gevallen is het gebruikelijk dat beide worden erkend (bv. sociologie). Voor de
pedagogische wetenschappen is dit echter niet zonder meer duidelijk.
Volgens een opnieuw traditionele visie moeten de pedagogische wetenschappen (minstens ten dele)
kwalitatief en interpretatief zijn, en is zij dat in haar oorsprong altijd geweest (i.h.b. volgens Smeyers
& Smith, die zich baseren op het boek The Idea of a Social Science van Peter Winch)
o OPMERKING: klopt historisch niet (pedologie, experimentele pedagogiek: populair aan het
begin van de 20ste eeuw)
De vraag is echter of deze visie niet achterhaald is en of ze wel wenselijk is. Vandaar dat we in deze
cursus vooral aandacht besteden aan de socio-materiële wende (een benadering die gaat voorbij het
primaat van de betekenisgeving: Bruno Latour)
OPMERKING OVER DE NOTIE ‘PARADIGMA’
Thomas Kuhn: The Structure of Scientific Revolutions (1962) heeft het begrip paradigma
ontwikkeld in dit boek
Het gaat niet zomaar om ‘een manier van kijken’ naast andere manieren van kijken (d.w.z. een bril die
men vrijblijvend kan op- of afzetten en waartussen men vrijblijvend kan switchen)
Geheel van (soms onuitgesproken) opvattingen over wat wetenschap is: regels, procedures en
assumpties die het mogelijk maken om aan wetenschappelijk onderzoek te doen en over dit
onderzoek zinvol te communiceren
Paradigma’s wisselen elkaar af zonder dwingende intern-wetenschappelijke reden
Paradigma’s zijn incommensurabel
o Wanneer paradigma A en paradigma B incommensurabel zijn, dan betekent dit:
o Ofwel A, ofwel B. Er is geen positie tussenin. Geen communicatie of compromis mogelijk
tussen A en B
o Een ware uitspraak in A is in B niet een onware uitspraak, maar een betekenisloze uiting
(evenveel waard als een kreet)
Er bestaat volgens Kuhn daarom niet zoiets als wetenschappelijke vooruitgang
,HOOFDSTUK 1: HET INTERPRETATIEVE PARADIGMA BINNEN DE PEDAGOGISCHE
WETENSCHAPPEN EN DE ‘BIFURCATION OF NATURE’
1. DE AANTREKKINGSKRACHT VAN HET MEDISCH MODEL IN DE HEDENDAAGSE PEDAGOGISCHE
WETENSCHAPPEN
Vertrekpunt hoofdstuk: observatie Paul Smeyers & Richard Smith
Boek: Understanding Education and Educational
Wat geobserveerd? Pedagogisch onderzoek vandaag kampt met een imagoprobleem en dit is te
wijten aan de manier waarop de pedagogische wetenschappen zichzelf begrijpen
Schrijven hierover:
We think that many of the problems of educational research stem from its frequent
attempts to imitate [a particular kind of] scientific research, and especially the
randomized controlled trials (RCTs) that are often considered the ’gold standard’ in
medical research; from an ill-defined obsession with criteria such as ‘rigour’ and
‘robustness’; and above all – and like so much here no doubt following on from the
emulation of science – from the general sense that proper research is primarily or
exclusively empirical. The good researcher, on this model of research, spends her time
(pausing only to take a ‘research methods course’) out and about gathering data, rather
than in reading, theoretical analysis and reflection.
= binnen de pedagogische wetenschappen wil men methoden kopiëren/imiteren van de
wetenschap (RCT): PW moet dit nabootsen en overtreffen. Men wil dezelfde soort van
objectiviteit, preciesheid, afstandelijkheid (rigour, robustness). Volgens boek: dit is een
grote en gevaarlijke vergissing
Ih debat over de kwestie of de pedagogiek nood heeft aan kwantitatief of kwalitatief paradigma veel
pedagogische onderzoekers kiezen kant van kwantitatief paradigma
Gebeurt verkeerdelijk volgens Smeyers & Smith Reden? Spiegelen zich ad natuurwetensch. & de
medische wetensch. Waar men id laatste eeuwen onwaarschijnlijke vooruitgang hebben geboekt
dankzij combinatie van experimentele methode, houding van nauwgezetheid & het afstand doen van
theoretische speculatie
o Pedagogische onderzoekers dachten dat zolang ze dit niet ook gingen doen de pedagogiek
altijd in haar kinderschoenen zal blijven staan en niet serieus zal genomen worden
o Écht wetenschappelijke pedagogiek = volledig data-gestuurd die data verzamelen o.b.v.
RCT’s
Wenselijk om zoveel mogelijk de noodzaak aan interpretatie van data uit te sluiten
Smeyers & Smith: Berokkent dit de pedagogiek niet meer kwaad dan goed?
Argument: Natuurwetenschappelijk paradigma vormt een slecht model
o Pedagogiek beoefenen zonder interpretatie & zonder speculatieve theorievorming ≠
mogelijk, zelfs al brengt dat met zich mee dat de kennis minder objectief en rigoureus en
speculatief is
,2. SUCCES VAN HET MEDISCH MODEL: RUIMERE MAATSCHAPPELIJKE TENDENSEN
3 redenen waarom pedagogiek zo sterk “gemedicaliseerd” is:
1. Historisch gezien enorme successen binnen de natuurwetenschappen & medische wetenschap, waar
de pedagogische wetenschap enkel maar van kan dromen
o Redenering daardoor: indien men dezelfde successen wil boeken op vlak van opvoeden,
moet men dit model onverminderd imiteren
Als we dit doen: slagen we erin volledig greep te krijgen op de
opvoedingswerkelijkheid
2. Universiteiten van vandaag zijn nauwelijks te vergelijken met wat ze 40j geleden waren
o Vroeger: autonome kennisinstellingen
Waar onderzoek gebeurde dat gefinancierd werd met publieke middelen
Waar er een sterk maatschappelijk vertrouwen was id verantwoordelijkheid v.
academici om hun eigen integriteit te bewaken
o Vandaag: halve bedrijven die meer en meer gerund worden o.b.v. een productieve logica:
Middelen om aan onderzoek te kunnen doen moeten verworven worden via
investeringsfondsen & via externe financiering
Academici worden meer en meer gecontroleerd in wat ze doen/presteren o.b.v.
zogenaamd objectiveerbare criteria
Gevolg:
Competitie tussen onderzoekers en tussen universiteiten
Objectieve rankings van onderzoeksoutput
Kan goed bedoeld zijn, maar heeft enorm ongewenste neveneffecten:
Degenen die moeten oordelen over het toekennen van middelen komen
dikwijls vanuit disciplines die kwantitatief-experimenteel zijn
Ih licht vd maatschappelijke relevantie van medisch en hoogtechnologisch
onderzoek hebben tijdschriften uit die branches een veel hogere
impactfactor
Van daaruit wordt het begrijpelijk dat 1 welbepaald paradigma het na te
bootsen model wordt
3. Nog een derde reden, specifiek voor de pedagogische wetenschappen, waarom het medisch model zo
richtinggevend is gaan hiervoor kijken naar het werk van Michel Foucault – De geboorte van de
kliniek. Een archeologie van de medische blik
o Centrale stelling hier: wanneer een nieuwe wetenschap ontstaat, gaat het niet om een
vooruitgang over de bestaande kennis van de wereld
Bij elke paradigmatische shift wordt een nieuwe werkelijkheid ih leven geroepen die
voorheen onvoorstelbaar was & die met die oudere werkelijkheid op geen enkele
manier te vergelijken valt gaat om een radicaal andere & nieuwe manier van
kijken, die niet noodzakelijk als een vooruitgang moet worden geduid
o Kritiek Foucault: naïeve opvatting dat we met de komst vd moderne geneeskunde eindelijk
iets zijn gaan zien dat er al te zien was, maar dat aan onze aandacht is ontsnapt
Volgens Foucault: de geschiedenis vd wetenschap is geen kwestie van steeds beter
te leren zien wat in principe zichtbaar is integendeel, zichtbaarheid wordt
gecreëerd en is afhankelijk van historische omstandigheden
Zolang er geen medische blik is, bestaan er ook geen dingen zoals ziektes
en behandelingen voor die ziektes
Wetenschappelijke kennis wordt geproduceerd eerder dan ontdekt
o Medische wetenschap van vandaag is het gevolg vh ih leven
roepen van nieuwe instellingen, ziekenhuizen, die het levenslicht
, zagen id loop vd 18e E (allereerste kliniek = Hôpital de la
Salpêtrière in Parijs, maar bestond al vd 17 e E)
MAAR: er bestond al iets van ‘geneeskunde’: er bestaat geen enkele MS
zonder dokters, maar wat ih verleden ontbrak was een systematische
productie van medische kennis
Gevolg komst klinieken: laat to gevallen met elkaar te vergelijken,
ziektebeelden te identificeren, o.b.v. massaal grote hoeveelheden data
veralgemeningen maken, voorspellingen doen over remedies & die
voorspellingen uittesten
Effect vd klinische blik wordt niet in twijfel getrokken door Foucault, maar hij wil
erop wijzen dat de kennis die deze blik genereert niet de onthulling is van iets dat
vooraf al bestond: het is geproduceerde kennis
Die productie van nieuwe kennis ≠ onschuldig:
o Elke kennisproductie = gevolg v/e aanspraak op macht
o Er ontstaat een wantrouwen tegenover geaccumuleerde wijsheid
die zich bij ‘het gewone volk’ heeft gesedimenteerd o.b.v.
millennia ervaring = huis-, tuin-, keukenkennis
o Lijkt alsof er 1 juiste manier van leven bestaat: gezondheid
nastreven en ziekte vermijden gezondheid wordt sterk
normatief ideaal
Geldt vanaf dan als irrationeel om zich niet te
onderwerpen aan de door medische wetenschap
geproduceerde kennis
Op die manier: kleine groep geleerden oordeelt, o.b.v.
wetenschappelijke kennis die zij produceert, wat
normaal en abnormaal is
Gevolg: abnormaliteit kan in kaart worden
gebracht & aangekaart worden mensen die
reëel leiden aan hun abnormaliteit kunnen zo
terug meedraaien id MS
Niets mis mee, MAAR die klinische manier van denken heeft id geschiedenis geleid tot verschillende immorele
en onderdrukkende uitwassen
Vandaag moeten we toegeven dat sommige zaken die ooit gegolden hebben als een geneesbare
aandoening (vastgesteld o.b.v. medische kennis) volstrekt gewoon zijn
o Bv: homoseksualiteit werd vroeger gedefinieerd als een ziekte: afwijking t.o.v. een
gezonde en levenswekkende seksuele voorkeur voor het andere geslacht die men kan
opsporen en waarvoor men op zoek moest naar een oplossing
Die oplossing was welkom voor de betrokkenen, want wanneer iemand van zijn
homoseksualiteit ‘genezen’ was kon die terug normaal en veel gelukkiger
functioneren & bij een partner van het andere geslacht leven verwekken
o Hierin zie je duidelijk dat de productie van wetenschappelijke kennis een bepaald
machtsbelang dien nog veel andere voorbeelden
Bv: drapetomanie: ziekte die enkel voorkomt bij zwarte Amerikaanse slaven
Toegeven aan de irrationele zucht om aan het gezag van zijn of haar
meester te ontsnappen en op de vlucht te slaan
Cartwright: succesvolle “medische” remedie voor deze ziekte: zweepslagen
Bv: frenologie – Lombroso was ooit een serieuze medische discipline
