Samenvatting van alle - voor het deeltentamen relevante - stof van Griekse en Romeinse filosofie. Houdt in: de stof die is besproken tijdens colleges + de literatuur uit de reader
Hoi Femke, wat jammer dat je niet tevreden bent. Wat beviel je niet aan deze samenvatting?
Verkoper
Volgen
paulawitlox
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Paula Witlox 2018
Samenvatting Antieke filosofie
Presocraten
Leesmateriaal: Heraclitus, twee vertalingen.
Thales (ca. 585): begin natuurfilosofie. Hiermee wordt rationele speculatie over de fysieke
werkelijkheid bedoeld.
Socrates (overleden: 399 vC) spitste zich toe op rationele ethiek.
Presocraten zijn niet enkel de filosofen die vóór Socrates hebben geleefd, maar ook zijn tijdgenoten
die nog dezelfde denkwijze als bijv. Thales hadden.
Het belang van presocratische natuurfilosofie ligt in de nieuwe benadering van de werkelijkheid, die
men verkreeg door de analogie-redenering: Kosmische processen rationeel verklaren en vervolgens
die verklaringen toetsen en verbeteren.
Pre-filosofisch ‘tijdperk’: Natuurlijke verschijnselen werden verklaard door mythen, goden in de vorm
van mensen (antropomorfisme). Omschakeling naar een natuurfilosofisch wereldbeeld:
- Systematisering: het verhaal (mythen) wordt een samenhangende theorie (logos)
- Naturalisme: De natuurlijke werkelijkheid wordt uit enkel natuurlijke elementen verklaard.
- Reductionisme: geen veelheid aan verklaringen meer aannemen (zoals elke verschijning in de
kosmos heeft zijn eigen god), maar zo veel mogelijk verschijnselen verklaren met zo weinig
mogelijk factoren.
- Kritisch individualisme: filosofen zijn bewust van hun eigen kennen en vallen elkaar als het
ware aan, dit resulteert in een leermeester- verhouding.
Monisten:
Eerste 3 filosofen waren afkomstig uit Milete (in de streek Ionië): Milesische of Ionische
natuurfilosofen:
Thales:
- Voornaamste stelling ‘Alles is voortgekomen uit water’. De aarde drijft als een soort vlot op
de ‘oer-oceaan’ waaruit deze is voortgekomen. Verklaring voor o.a. Aardbevingen; dit is de
beweging van het materiaal waarvan de aarde gemaakt is, zoals het gekraak van een schip op
de golven.
- Voorspelde de zonsverduistering in 585 juist. De schijnbare ‘berekenbaarheid’ hiervan kan de
theorie dat een zonsverduistering een uiting van ongenoegen van een godheid is
ontkrachten.
o Door de theorie dat een vlot kraakt (noodzakelijk, want drijft op water) en dat een
zonsverduistering berekenbaar (en dus noodzakelijk) is, verwijdert Thales het
‘goddelijke’ element uit de natuurverschijnselen. Hierdoor wordt filosofie als het
ware een alternatief voor het mythisch-religieuze wereldbeeld.
o Echter, Thales bekritiseerde religie niet en goden krijgen nog steeds een plek, het
godsbeeld verandert alleen bij Thales en zijn opvolgers. Het antropomorfe godsbeeld
verandert in een bezielende factor/ bepalende kracht in de natuur.
- Meetkunde: Thales formuleerde enkele stellingen die de Griekse wiskunde zou
onderscheiden van die van de Egyptenaren en Babyloniërs. Bijvoorbeeld dat het te bewijzen
is dat twee helften van een cirkel altijd even groot zijn. Dit bewijs hij door een cirkel dubbel
te vouwen; symmetrie speelde in zijn verdere filosofieën nog een grote rol.
Anaximander (overleden: 547 vC):
- Leerling van Thales. Zegt ook dat alles uit één iets is ontstaan, maar niet uit iets bepaalds
maar juist het onbepaalde oneindige (apeiron). Dit is een goddelijk iets.
,Paula Witlox 2018
- Primitief planetarium: aarde als platte schijf in het midden met ringen eromheen die op
regelmatige afstanden de hemellichamen bevatten. Opvallend is dat symmetrie en de
verhouding 1 tot 3 een grote rol speelt.
- Wereldaart met 3 symmetrische landmassa’s (Europa, Afrika, Azië) die de middellandse zee
omsluiten.
- Strijd tussen vuur en nevel speelt een grote rol bij Anaximanders theorieën:
o Zonsverduistering: wij zien de hemellichamen door gaten in de kring van nevel om de
aarde heen, wanneer het gat waardoor we normaliter de zon zit tijdelijk wordt
afgesloten door nevel kunnen we deze niet meer zien.
o Aarde in rust: omdat vocht (de zeeën op aarde) zo ver mogelijk van vuur (de
hemellichamen) wil blijven, blijft de aarde precies in het midden van de ringen en zal
ze niet verschuiven.
Anaximenes (tweede helft 6e eeuw vC):
- Leerling van Anaximander
- Wijzigt wereldbeeld: hemel is nu een ‘stolp’ over de platte aarde en de hemellichamen
draaien om de aarde heen. Net als bij Thales rust de aarde op iets: lucht. Lucht is de nieuwe
oorsprong van alle dingen. Door verdichting (afkoeling en verdunning (opwarming) komt
alles voort uit lucht. Nieuw is dat alles ook nog uit lucht bestaat en niet alleen ontstaan is.
Wat deze filosofen gemeen hebben, is dat ze allen uitgaan van dat alles is ontstaan uit één oer-
beginsel: Thales; water, Anaximander; apeiron, Anaximenes; Lucht. Wat Anaximenes onderscheidt is
dat lucht bij hem niet alleen een beginsel is, maar ook een element, omdat volgens hem ook alles uit
lucht bestaat. Dit maakt hen Monisten.
Een andere overeenkomst is dat ze allen uitgaan van dat dit ene beginsel zich kennelijk kan
transformeren tot andere elementen en een Kosmos. Dan zou het dus levende materie moeten zijn
dat zichzelf beweegt en verandert: Hylozoïsme (hylo: materie, zoe: leven).
Heraclitus (500 vC):
- Gebruikt voor het eerst het woord Philosophos (streven naar kennis).
- Monistische verklaring van de kosmos: alles ontstaat uit vuur. Hij koos voor vuur omdat vuur
stroomt, net zoals alle andere dingen in de buitenwereld (panta rei).
o Niet zoals zijn voorgangers een oorspronkelijke toestand ‘toen er alleen nog vuur
was’ en ook geen terugkeer van alles naar vuur. Dingen zijn in balans door het met
mate ontvlammen en uitdoven van het vuur.
- Echter, centrale element in zijn systeem is een abstract begrip: de éénheid van tegendelen.
o De tegendelen kunnen elkaar afwisselen en op die manier een eenheid vormen. Ze
kunnen ook juist tegelijkertijd werken en zo de werkelijkheid structuur geven.
Andere tegendelen zijn alleen tegendelen wanneer ze uit verschillend perspectief
worden bekeken.
o Tegenstellingen ook nodig in maatschappij: verdedigt veelvormigheid en ongelijkheid
en is anti-egalitair: ‘Een persoon is voor mij talloos velen, als hij de beste is.’
- Godsbeeld: de eenheid-in-strijd in tegendelen, belichaamd in vuur, is wat Heraclitus ‘god’ of
‘Zeus’ noemt.
- Voortdurende door ‘het vuur’ gestuurde balans en steeds herhalende veranderingen en
processen: ‘alles stroomt en alles blijft’ (je kunt niet twee keer in dezelfde rivier stappen).
- Logos: de mens zal de logos nooit begrijpen, omdat we ons laten misleiden door partiële
inzichten en traditie (‘we moeten niet handelen en spreken als onze ouders’). ‘Iedereen kan
het zien, weinigen zien het’.
- Ethisch naturalisme: koppeling tussen hoe dingen van nature zijn en hoe ze in moreel opzicht
zouden moeten zijn.
, Paula Witlox 2018
Parmenides (450 vC):
- Kiest nieuwe benadering voor verklaring Kosmos: neemt niet meer de ervaring (analoge
benadering) als uitgangspunt, maar gaat uit van een radicale analyse van het begrip ‘zijn’.
- Ontologie: formuleert de theorie over het ‘zijn’ als zodanig.
- De wetten van het denken zijn zelf niet meer beargumenteerbaar, maar zijn gegeven.
- Er zijn twee wegen in metafysisch onderzoek te denken:
o Eerste denkweg: Van datgene dat men zich als ‘zijnde’ voorstelt moet men zeggen
dat het is, en kan men niet zeggen dat het niet is.
o Tweede denkweg: uitgesloten, want we mogen niet denken dat dat wat is, niet is,
omdat dat wat niet is niet gedacht kan worden.
o Hieruit volgt dat er dus eigenlijk maar één denkpad is namelijk; alleen ‘Het zijnde’ is,
en dus is Parmenides’ wereldbeeld monistisch.
o De mens heeft echter een denkfout begaan; namelijk dat alles ontstaan is uit twee
elementen (licht en nacht). Onze fysische wereld is hierdoor niet per se een illusie,
maar ons denken en spreken erover wel. De wereld die wij mensen voor onszelf
gecreëerd hebben is alleen nog te omschrijven in termen van meningen en niet als
de absolute waarheid. Omdat wij onszelf als het ware voor de gek houden zijn onze
zintuigelijke ervaringen niet meer betrouwbaar bij het beoordelen van of iets de
waarheid is of niet.
Zeno (460 vC):
Verdedigt Parmenides: als we vasthouden aan het wereldbeeld waarin wél meerdere dingen
bestaan, lopen we tegen problemen aan. Zeno’s paradoxen.
Paradox van de plaats:
1. Alles wat bestaat is ergens
2. Wat ergens is, is op een plaats; dus
3. Alles wat bestaat is op een plaats; dus
4. Voor alles wat bestaat, bestaat een plaats; dus
5. Plaats bestaat.
Zeno’s tegenwerping: uit combinatie van 3. En 5. Volgt dat de plaats zelf ook op een plaats is, die op
zijn beurt weer op een plaats moet zijn etc. Deze redenering gaat door tot het oneindige en is dus
geen acceptabele verklaring.
Men kan zich geen veelheid van dingen voorstellen zonder in oplosbare tegenstrijdigheden te
vervallen:
Als er meerdere dingen zijn, moeten er precies evenveel zijn als er zijn; hun aantal is definiet en dus
eindig. Als er een eindig aantal dingen bestaat, moet er iets zijn dat ze van elkaar scheidt, dus iets
tussenliggends. Dit maakt dat we het eindige aantal tot in het oneindige kunnen opdelen. Het aantal
dingen zou dus tegelijkertijd oneindig als eindig zijn, en dus onmogelijk.
Zeno’s paradoxen over beweging:
1. Wanneer beweging bestaat is deze als continu of discreet op te vatten
2. Ook valt beweging als relatief en absoluut op te vatten.
Paradox van de hardloper (absoluut en continu):
Wanneer een hardloper een afstand moet afleggen, moet hij eerst de helft van die afstand afleggen,
maar daarvoor moet hij eerst de helft van de helft van de afstand afleggen enzovoorts. Op deze
manier komt de hardloper dus niet van zijn plaats. Kan ook andersom: de hardloper komt nooit bij de
finish. Het is dus onmogelijk om over een lijn te bewegen in de vorm van een continuüm (het tot in
oneindigheid deelbare).
Paradox van de pijl (absoluut en discreet):
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper paulawitlox. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,39. Je zit daarna nergens aan vast.
