CRIMINALITEIT EN SAMENLEVING
HOC 1 - INLEIDING EN HOOFDSTUK 1: CRIMINALITEIT ALS MAATSCHAPPELIJK
FENOMEEN
INLEIDING
“Wie criminaliteit wil begrijpen moet de samenleving begrijpen”
Doel van de cursus: criminaliteit kan niet begrepen worden vanuit de individuele motieven, overtuigingen of
keuzes van daders. Criminaliteit ontstaat in, en krijgt vorm door, de samenleving.
• Het is geen cursus tegen forensische psychiatrie, criminologische psychologie …
• We willen duidelijk maken dat als je je beperkt tot die individuele benadering als criminoloog, je nooit
voldoende inzicht zal kunnen verwerven in criminele fenomenen.
• Die hoogst individuele benadering is zeer beperkt.
CRIMINALITEIT ALS MAATSCHAPPELIJK FENOMEEN
Criminaliteit wordt vaak gezien als een individuele handeling, gepleegd door mensen die ofwel abnormaal zijn,
“waar iets mis mee is”, ofwel gepleegd door mensen die een weloverwogen keuze, een kosten-baten analyse,
hebben gemaakt.
Men gaat vertrekken vanuit 2 belangrijke veronderstellingen die zich voordoen in de samenleving, over
criminaliteit:
1) Afwijkende individuen: handelingen van individuen ‘waar iets mis mee is’.
2) Mensen die een rationele keuze hebben gemaakt – criminaliteit veroorzaakt door een kosten-baten
analyse. Dit zijn de rationele keuze-theorieën.
In de aanpak om criminaliteit te bestrijden, kan dit herleid worden naar deze twee veronderstellingen.
Dit zijn zogenaamde ‘folk ideas’ die bestaan in de samenleving.
HET AFWIJKENDE INDIVIDU (“HET MONSTER”)
Ted Bundy
Hitler, Stalin
Dutroux
Jeffrey Dahmer
Tsjikatilo
ANDREJ ROMANOVITSJ TSJIKATILO (“DE SLAGER VAN ROSTOV”)
1
MARTHA YOGINI M SMET |
,Geboren 1936 in huidige Oekraïne.
Seriemoordenaar, minsten 50 mensen vermoord.
Zaak werd doodgezwegen, want ‘seriemoordenaar was een Westers fenomeen en
dat bestaat niet in de Sovjet-Unie’.
Zeer jonge slachtoffers in Rostov en in de omgeving, na verloop van tijd ook in
andere omgevingen.
Ter dood veroordeeld en geëxecuteerd voor 52 moorden.
TED BUNDY
Seriemoordenaar en verkrachter.
Zeer lang weggezet als de voorbeeldige schoonzoon en veruiterlijkte niet het beeld van ‘het
monster’. Beantwoordde helemaal niet aan het ‘afwijkende beeld’ (zoals Tsjikatilo, dia 11).
Moeilijke, gespannen relaties met stiefvader, zeer intelligent. Heeft ook met verschillende
vrouwen ’normale relaties’ gehad.
1974 – 1978: verschillende vrouwen seksueel misbruikt en vermoord.
1989: elektrische stoel gekregen.
Ted Bundy is uitgegroeid tot een ‘celebrity’.
Vermoedelijk verantwoordelijk voor het veelvoud van 28 moorden.
Dit is een heel andere beeldvorming dan Tsjikatilo.
JEFFREY DAHMER
In vergelijking met andere seriemoordenaar lijkt het dat Dahmer minder
feiten heeft gepleegd, maar zijn feiten waren heel erg gruwelijk. Hierdoor
ontstaat ook die fascinaties en afstoting. Dahmer pleegde feiten van
kannibalisme.
22 juli 1991: betrapt door politie, door slachtoffer dat ontsnapt.
Politiediensten werden in vraag gesteld. Zeer veel klachten van buren, maar er werd niet op ingegaan.
RICHARD RAMIREZ (“THE NIGHT STALKER”)
Actief in de jaren ‘80. Door de Netflix-serie is Ramirez bekend geworden bij ons.
Inbreker, moordenaar … van minstens 13 slachtoffers.
Iemand met een problematische jeugd.
1984: eerste moord op weduwe, verkracht en neergestoken.
Verbeelding: de buitenstaander die zich een weg verschaft tot onze woning en
opeens aan ons bed kan staan en gruwelijke feiten kan plegen op het moment dat het slachtoffer zeer
kwetsbaar is.
Link met satanisme: op plaatsen van de feiten waren er satanistische symbolen.
Gevat toen Ramirez een auto wou stelen.
Ook hier heeft dit geleidt tot films, series …
2
MARTHA YOGINI M SMET |
,“HET MISLEIDENDE KWAAD”
Hitler en Stalin.
‘Het misleidende kwaad’: het idee dat het gaat over mensen die de samenleving hebben
misleid.
Ze hebben de samenleving meegesleurd in een wereldoorlog, in gruwelijke feiten … waarbij de
bevolking niet op de hoogte was.
Deze mensen staan een deel buiten de samenleving.
We zien deze individuen als uitzonderlijk, als diegenen die een zeer belangrijke stempel hebben gezet op een
bepaald moment in de samenleving. De populaire opvatting hierbij is dat als we deze individuen niet hadden,
dan had de geschiedenis zich zeer anders voorgedaan.
Zij hebben ons misleidt en de idee dat hierachter schuilt, is dat we ons kunnen wapenen tegen dergelijke
individuen om ervoor te zorgen dat de geschiedenis zich niet gaat herhalen.
Adolf Hitler
Het idee van ‘the rise of evil’ = het ontstaan van het kwade.
Een proces in de samenleving dat heel specifieke, bijzondere individuen naar voren brengt en dat we
moeten oppassen dat ze ons niet misleiden.
SAMENGEVAT
We gaan criminaliteit verklaren door erover na te denken en te kijken naar mensen die ‘buiten de samenleving
staan, abnormaal zijn en niet zijn zoals wij’.
Expertise gaat zich richten op ‘wat maakt die mensen anders’, wat maakt juist dat die individuen verschillen,
abnormaal zijn.
Belangrijk hier is hoe er in die maatschappelijke beeldvorming over criminaliteit wordt nagedacht en daarin is
die veronderstelling van ‘het monster, het afwijkende individu’ erg belangrijk.
RATIONELE INDIVIDU
Dit is de tweede belangrijke veronderstelling.
GARY BECKER (1930 – 2014)
• Econoom en socioloog (University of Chicago)
• Nobelprijs Economie (1992)
• Toepassing van economische inzichten op het verklaren van menselijk gedrag
• Crime and punishment: an economic approach". Journal of Political Economy. 76
(2): 169–217
3
MARTHA YOGINI M SMET |
, Becker heeft proberen te trachten om economische inzichten te proberen toepassen op het verklaren van
menselijke gedrag.
Becker heeft dit toegepast op criminaliteit en bestraffing (de aanpak).
HET RATIONALE INDIVIDU
• Criminaliteit is “normaal” (rationele keuze)
• Criminaliteit is niet de uitkomst van biologische verschillen, socialisatieprocessen of sociaal leergedrag
maar moet begrepen worden in functie van gedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen (kosten en
baten)
Belangrijk idee binnen het denken over criminaliteit: het rationele individu.
Voorbeeld: ’Becker moest naar een belangrijke vergadering, maar vond geen parkeerplaats. De enige plaats
waar hij snel kon parkeren, was een plaats waar je niet mocht staan. Becker is hiervoor ook beboet geweest.
Voor hem was het belangrijker om op tijd in die vergadering te zijn, dan een ‘legale’ parkeerplaats te hebben.’
à Becker had dus een afweging gemaakt (kosten-baten analyse).
Dit voorbeeld ligt aan de basis voor al het menselijke gedrag. Het is een voorbeeld van hoe de mens doorheen
het leven keuzes maken.
Criminaliteit moet begrepen worden in een aantal mogelijkheden en een aantal zaken zoals boetes, straffen …
• Vb. jongeren plegen meer criminaliteit dan ouderen omdat ze minder te verliezen hebben dan
mensen op latere leeftijd (status, etc.)
à Hoe ouder je wordt, hoe meer status je gaat creëren waardoor je dus meer zaken kan verliezen als
je criminaliteit pleegt >< in tegenstelling tot jongeren dan.
Dit is een duidelijke redenering, maar die vandaag de dag heel belangrijk is geworden binnen het denken over
criminaliteit.
We gaan er vanuit dat mensen kunnen worden bijgestuurd door hen sneller of meer te gaan beboeten, dus als
we de kosten gaan verhogen, gaan we zien dat bepaalde vormen van criminaliteit zich niet meer gaan
voordoen.
BELANGRIJKE BELEIDSTHEORIE
De ideeën van Becker zijn verder uitgeschreven zoals in de Routine-Activiteit theorie, de rationele keuzetheorie
…
Clarcke & Felson, Cornisch & Clarcke
Belangrijk: het is vandaag de dag een zeer belangrijke beleidstheorie
à Voorbeeld: het recente beleid rond winkeldiefstal à hogere boetes, sneller reageren … dit zijn allemaal
initiatieven die teruggaan naar deze theorieën.
10 PRINCIPES (FELSON EN CLARKE, 1998; KLEEMANS, 2001: 165-166)
Een beleid moet gestoeld zijn op een 10-tal belangrijke principes volgens Felson & Clarke.
Als je een rationele keuze aanvaard als uitgangspunt, dan zijn er dus een aantal principes die belangrijk zijn.
1) Gelegenheid/ opportuniteit speelt een rol.
4
MARTHA YOGINI M SMET |
