Samenvatting thema 4 DNA (5vwo biologie voor jou) 2022
7 keer bekeken 0 keer verkocht
Vak
Biologie
Niveau
VWO / Gymnasium
Een uitgebreide samenvatting van thema 4 over DNA in het biologie voor jou boek van 5vwo (b). Ik sta een 7,4 voor biologie! Met deze samenvatting ben je perfect voorbereid op je toets. Elke paragraaf is namelijk duidelijk samengevat met gebruik van plaatjes zowel uit het boek zelf en van het intern...
Paragraaf 1:
Je lichaam is opgebouwd uit veel verschillende soorten cellen die allemaal verschillende functies
hebben. Bijna alle cellen in je lichaam hebben een celkern met daarin DNA, ook wel
desoxyribonucleïnezuur. Het DNA bepaald de functie van de cel en levert de informatie aan de
ribosomen om bepaalde eiwitten/proteïnen te synthetiseren. De bouw van een eiwit bepaald de
eigenschappen en de functie van dit eiwit. Het geheel aan erfelijke informatie in een cel van een
organisme wordt het genoom genoemd. Alle cellen van een organisme bevatten hetzelfde genoom.
Het genoom van een eukaryoot bevat het DNA in de celkern (kernDNA) en het DNA in de
mitochondria (mtDNA) en/of chloroplasten. Door het DNA dat zich bevindt in de mitochondria
kunnen deze organellen onafhankelijk functioneren van de rest van de cel. Bij prokaryoten vormt het
genoom het DNA dat los in het cytoplasma ligt, het circulair DNA. Sommige prokaryoten bevatten
ook plasmiden, dit zijn korte stukjes circulair DNA.
Een DNA-molecuul is een nucleïnezuur. Een DNA-
molecuul bestaat dan ook uit twee ketens van aan
elkaar gekoppelde nucleotiden. Een nucleotide is
opgebouwd uit een monosacharide desoxyribose, een
fosfaatgroep en een stikstofbase. Er komen 4
verschillende stikstofbasen voor in nucleotiden,
namelijk adenine (A), thymine (T), cytosine (C) en
guanine (G).
Desoxyribose heeft 5 C-atomen. De fosfaatgroep zit
aan het vijfde C-atoom gebonden en de stikstofbase
aan het eerste C-atoom. Wanneer nucleotiden aan
elkaar worden gebonden, wat het geval is in DNA,
gaat het derde C-atoom van de desoxyribose door een
condensatiereactie een binding aan met de
fosfaatgroep van de andere nucleotide. De lange keten die hierdoor kan ontstaan is een polymeer van
afwisselend aan elkaar gekoppelde monosachariden en fosfaatgroepen. Beide uiteinden van een
enkelstrengs DNA-molecuul zijn dan ook verschillend. Aan het ene einde heb je de fosfaatgroep, het
5’-uiteinde en aan de andere kant heb je de OH-groep die gebonden is aan het derde C-atoom, het 3’-
uiteinde. Dit onderscheid van uiteinde is erg belangrijk, omdat dit met de richting te maken heeft
waarin het DNA wordt afgelezen en gekopieerd (paragraaf 2 en 3). De stikstofbasen steken aan de
zijkanten uit de keten en kunnen een binding vormen met de andere stikstofbasen uit de andere keten,
deze binding wordt basenparing genoemd. Alle stikstofbasen hebben een vaste bindingspartner,
adenine namelijk vormt altijd een paar met thymine en guanine altijd met cytosine. Door deze vaste
basenparing zijn de twee nucleotidenstrengen van een DNA-molecuul complementair aan elkaar. De
basenparing komt tot stand door waterstofbruggen. Dit zijn niet hele sterke bindingen, maar door het
grote aantal van deze bindingen houden ze de strenge bijeen. In een dubbelstrengs DNA-molecuul
hebben de twee ketens een helixstructuur, ofwel spiraalvorm. De ketens lopen in tegengestelde
richting namelijk de ene keten loopt van 3’ naar 5’ en de andere juist van 5’ naar 3’. Alle levende
wezens hebben dubbelstrengs DNA.
Informatie verkregen uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
Plaatjes afkomstig uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
,Biologie voor jou boek 5B (vwo)
Bij eukaryoten is het DNA verdeeld over verschillende chromosomen in de celkern. Elk chromosoom
bestaat uit een enkel, zeer lang dubbelstrengs
DNA-molecuul. Een DNA-molecuul past
alleen in een celkern door de compacte vorm.
Het DNA is eerst ron
d een aantal eiwitten gewikkeld, deze eiwitten
worden histonen genoemd. Afhankelijk van
de fase van de celcyclus ligt het DNA strakker
of losser gebonden rond de histonen. Een
aantal histonen met het daaromheen
gewikkelde DNA vormen samen een
nucleosoom. Het DNA tussen twee
nucleosomen wordt koppelings-DNA
genoemd. Door het afwisselen van deze
nucleosomen en koppelings-DNA krijgt het
het uiterlijk van een kralenketting. Door lussen en vouwen in deze ‘kralenketting’ kan het DNA nog
compacter worden.
De volgorde waarin nucleotiden gerangschikt liggen in het
DNA-molecuul noem je de sequentie. Een gen is een deel
van het DNA-molecuul waarop een bepaalde DNA-
sequentie ligt waarmee ribosomen eiwitten kunnen
synthetiseren.
Bij sommige eukaryoten bestaat maar een klein gedeelte
van het DNA uit genen. Het overige DNA is niet coderend
voor bepaalde eiwitten en wordt daarom niet-coderend
DNA genoemd. Ook binnen genen worden coderende
stukken met niet-coderende stukken afgewisseld. Eerst
werd gedacht dat niet-coderend DNA geen functie had,
maar wetenschappers hebben ontdekt dat deze stukken
DNA wel kunnen coderen voor andere moleculen. Deze moleculen hebben een regulerende functie bij
de synthese van eiwitten. Een deel van het niet-coderend DNA bestaat uit repetitief DNA. Dit zijn
herhalingen van nucleotidesequenties. Ook zijn er bepaalde genen die hun functie zijn verloren.
Informatie verkregen uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
Plaatjes afkomstig uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
, Biologie voor jou boek 5B (vwo)
Paragraaf 2:
Wetenschappers hebben ontdekt dat in de celkern het DNA
wordt gekopieerd. Het kopiëren van DNA wordt DNA-
replicatie genoemd. De DNA-replicatie vindt plaats tijdens de
S-fase van de celcyclus. Tijdens deze replicatie zijn de vrije
nucleotiden die zich in het kernplasma bevinden erg belangrijk.
Deze vrije nucleotiden dATP, dTTP, dGTP en dCTP bestaan elk
uit een desoxyribose (d), een base (A,T,G,C) en drie
fosfaatgroepen (TP). Deze bindingen tussen de fosfaatgroepen
kunnen worden afgebroken en daarbij komt veel chemische
energie vrij.
De DNA-replicatie start bij een replicatiestartpunt. Bij dit punt
worden in twee richtingen de waterstofbruggen tussen de basen
verbroken door het enzym helicase. De helixstructuur verdwijnt
hierdoor. Hierdoor ontstaat er een replicatiebel. Bij eukaryoten
zijn er meerdere replicatiestartpunten en bij prokaryoten is er
altijd maar een.
Op de plaats waar de basenparing is verbroken binden er speciale eiwitten, deze worden
SSBP’s/single-strand DNA-binding proteins genoemd. Deze eiwitten zorgen ervoor dat de
vrijgekomen basen niet opnieuw
waterstofbruggen aangaan met
de vrijgekomen basen in de
andere streng, waardoor de
replicatiebel in stand blijft. De
replicatie begint met een
primer, dit is een kort stukje
van het nucleïnezuur RNA en is
complementair aan een klein
stukje DNA-sequentie. Deze
primer wordt gevormd door het
enzym primase. Vanaf de
primer kan het enzym DNA-
polymerase langs de
enkelstrengs keten schuiven en
de vrije nucleotiden uit het
kernplasma binden aan de
vrijgekomen stikstofbasen. Dit
kan het DNA-polymerase alleen
maar doen vanaf het 3’-uiteinde
van een al bestaande streng. De
energie hiervoor wordt geleverd
door het afsplitsen van twee
fosfaatgroepen. Hierdoor
ontstaan er twee dubbelstrengs
DNA-moleculen met elk een
nieuwe en een oude streng.
Informatie verkregen uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
Plaatjes afkomstig uit: Boek biologie voor jou 5VWO (5B) leeropdrachtenboek
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper FKerkwijk. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
