Inleiding
15 feb. 2022
Achterliggende assumpties: de complexiteit van geschiedenis en heden
- Mediageschiedenis gekarakteriseerd door een complexe interactie tussen
economische, politieke, sociale, culturele en technologische factoren
- Dus niet één bepalende, sturende factor (bv. technologisch determinisme,
economisch determinisme, ...)
- Géén lineaire historische ontwikkeling (bv. constante vooruitgang naar meer vrijheid,
of proces van amerikanisering, ...), maar continuïteit én verandering
- ”Very often, change ends up being analysed more thoroughly because it is
attention-grabbing and more dramatic. In contrast, the existence of continuity
may be assumed but can be left unmentioned." (Chapman 2005: 5)
- historische ontwikkelingen zijn én elk moment in de geschiedenis is complex - er
bestaan op elk moment in de geschiedenis spanningen en contradicties
- Europese, nationale, lokale specificiteit én internationale ontwikkelingen
(universaliteit én particulariteit)
Plaats in het curriculum: relatie met drie thematische lijnen
Media, cultuur en journalistiek
- journalistiek, filmindustrie, openbare omroep, entertainment op radio en tv, media en
nationale identiteit, propaganda
Technologie en innovatie
- ‘nieuwe’ media, globalisering als langetermijnontwikkeling, informatiestromen,
Amerikaanse dominantie op mediamarkt,...
Marketing en communicatie
- Propaganda, rol reclame voor commerciële omroepen, kranten en bioscoop,..
Module 1: Journalistiek
De geschiedenis van de journalistiek
22 feb. 2022
1.1 Wat is journalistiek?
1.1.1 Wat voor iets is journalistiek?
Apple dictionary: The activity of profession of writing for newspapers or magazines or of
broadcasting news on radio or television.
Wikipedia: The activity or profession of being a journalist/ The aggregating, writing, editing,
and presenting of news or news articles for widespread distribution, typically in periodical
(systematisch) print publications and broadcast news media, for the purpose of informing
the audience/ The style of writing characteristic of material in periodical print publications
and broadcast news media, consisting of direct presentation of facts or events with and
attempt to minimize analysis or interpretation. Droge manier van schrijven, objectief, niet
literair
Journalistiek =
- Beroep/discipline → schrijven centraal staat
- Geheel aan normen, procedures, standaarden om journalistiek (als product)
te produceren (professionalisering en ideologie)
, - Dominante visie op journalistiek als autonoom veld/beroep en principes zoals
objectiviteit, feitelijkheid, scheiding opinie/feiten en sterk Anglo-Amerikaans
gekleurd
- Product vn deze activiteit
bv. de krant
- Genre
Bepaalde manier van schrijven, presenteren van gegevens, …
Doel = informing audience
1.1.2 Via etymologie naar de geschiedenis van de journalistiek
In de etymologie van termen rond journalistiek is er vaak een verwijzing naar de
geschiedenis
- Gazetta (Venetië, 1556) Nu: Het woord gazeto
- Coranto, courant Actuele berichten Nu: het woord krant
- Dagblad, Journal
- Nieuwsbrief, nieuwsblad, nieuwslettero
- Broadsheet (vel papier met nieuws, satire, …) → Grotere, Kwaliteitskranten
>< Tabloids: Kleinere kranten BV: The Sun
- Newspaper term sinds 1670
- Zeitung, Tijding → Getijden: Nieuws komt en gaat
- Corriere, post, mail, telegraaf, …. → Verwijzen naar de manier van
verspreiden
- Le soir, Le matin, De morgen, … → Verwijzen naar het
verschijningsmomento
- Il mundo, Le monde → Wereldnieuws
- Observer → Verwijst naar de rol van de krant
- Le peuple, Het volk, Vooruit, Libération, … → Verwijst naar de politieke
kleur
‘Journalistiek’ pas echt doorgedrongen als term in 19e eeuw
1.2 De vroege ontwikkeling van de journalistiek: Handel, religie, politiek, technologie
1618 Eerste wekelijke krant
Wat is een krant?
- De krant verschilt van andere (en oudere) gedrukte vormen van nieuws en debat (bv.
nieuwsballade, pamflet en vlugschrift)
- Vier voorwaarden
- Regelmatig en vast verschijningsritme ↔ nieuws wanneer er nieuws
binnenkomt, naar aanleiding van belangrijke gebeurtenis
- wekelijks, later dagelijks (wt met online nieuws, 24 hours news cycle?)
- Continuïteit en herkenbare identiteit (titel, formaat,…) <-> bundeling van
brieven, onregelmatig publiceren van pamfletten als reactie op gebeurtenis,…
- Focus op actualiteit
- Gericht op (relatief) breed aantal thema’s
- Geen plots ontstaan maar een trage ontwikkeling vanuit verschillende voorlopers en
door verschillende bredere ontwikkelingen (economisch, religieus, politiek,…)
- Evolutie naar online nieuws gedeeltelijk andere productie en consumptie
1.2.1 Nieuws en de prehistorie van de journalistiek
Wanneer journalistiek ontstaan is, is afhankelijk van definitie:
- Nieuws heeft altijd bestaan en is omnipresent!
, - Elke samenleving heeft manieren om nieuwheid en afwijkende dingen te
monitoren en te delen
- Orale communicatie was lange tijd zeer dominant – zeker voor de grote massa;
- Groot belang van roddels en geruchten
- Nieuws werd verspreid door o.a. marktkramers, kermismensen,
kooplieden, zangers, … → zo kon men bijvoorbeeld weten als er
ergens conflicten waren en wisten ze dat ze er uit de buurt moesten
blijven
- Nadelen: Analfabetisme, ontbreken snel en vertakt transportsysteem, prijs
- Geschreven nieuws
- Eerste voorbeelden gekoppeld aan bestuur van grote rijken
- Belang van ontwikkeling handel, kapitalisme => Nieuws als instrument
- Eerste gedrukt kranten: begin 17e eeuw
- Discussie over eerste titel en exacte datum
- 1605= Straatsburg (Duitsland)
- 1618 Amsterdam Courante uyt Italien, Duytslandt, &c
- 1620: Antwerpen ‘Wekelyke Tydinghen’ (vanaf 1605 al (niet-regelmatige)
vlugschriften: ‘Nieuwe Tydinghen’)
- Journalistiek als de relatief autonome sector/discipline die nieuws produceert:
- Voornamelijk 2e helft van de 19e eeuw (is afhankelijk van wat we wel of niet
als journalistiek beschouwen)
1.2.2 Nieuws en politiek bestuur: Communicatie als beleidsinstrument
- Nood aan communicatie binnen grondgebied dat vanuit centraal machtscentrum
wordt geregeerd
- Zeker in grote rijken. Bv: Chinese en Romeinse rijk
- Orale communicatie = te onbetrouwbaar voor efficiënte communicatie
- Bv: Rome met correspondentiesysteem met bodes (die brieven
transporteren)
- Bv: China gaat ook naar handgeschreven nieuwsbrieven (Tipao)
- Bedoeld voor ambtenaren in afgelegen gebieden, vaak enkel voor
ambtenaren bedoeld.
- Soms ook opgehangen op publieke plaats of oraal gecommuniceerd
aan lokale bevolking
Communicatie met het publiek
- Rome => eerste formele communicatie van nieuws aan het brede publiek: acta
diurna (eerste gekende formele communicatie van nieuws aan het brede publiek
(dagelijkse handelingen) vanaf 59 voor Christus tot 3e eeuw na C.
- WIE: ‘staatskrant’: officiële mededelingen, maar => beleidsbeslissingen
- WAT: Politiek en militair nieuws, natuurrampen, roddels, sensatie, overlijdens en
geboortes in rijke families.
- HOE:
- Opgehangen in publieke plaatsen (gebeiteld in steen of metaal)
(muurkranten)
- Soms op perkament verspreid naar de provincies (rol nieuwsschrijvers die
tegen betaling nieuws overgeschreven en doorstuurden via posterijen)
- + voorgelezen door geletterden aan analfabeten
- Diurna = dagelijkse (gebeurtenissen) => journal, giornale, journaal
, - Later gebruiken vorsten ook gedrukte vlugschriften voor communicatie (een van de
(gedrukte) voorlopers van de krant
1.2.3 Nieuws, handel en de voorlopers van de krant: Handel als bron en publiek van nieuws
- Nieuws is altijd van belang geweest voor handel
- Nood aan up-to-date informatie over wat er gebeurt in de wereld (Bv:
oorlogen, oogsten, kapingen,…)
- Belang groeit nog door internationalisering handel, vooral vanaf 15e eeuw
- Nieuws verzameld door handelaars
- Nieuws verzameld via correspondenten (vaak handelsvertegenwoordigers)
(koopmansbrieven)
- Gebundeld in nieuwsbrieven (eerst handgeschreven en na 16e eeuw, meer
en meer gedrukte nieuwsbrieven)
- Verspreid via koeriers
- Rijke handelaars (en banken) eigen nieuwsdiensten met koeriers
- Geschreven kranten worden de opvolgers van koopmansbrieven
Verspreiding nieuws verzonden aan handel
- Via transport en reizen
- Ontwikkeling postsysteem voor handel (en beleid) => Maakt snellere verspreiding
van nieuws mogelijk.
- Belangrijke handelssteden centraal in ontwikkeling (voorlopers) krant
- Venetië (15e en 16e eeuw), Amsterdam (17e eeuw), Londen (17e en 18e
eeuw)
- Steden waren knooppunten voor verspreiding
- Aanwezigheid van goed geïnformeerde bronnen → handelaars,
diplomaten
- Aanwezigheid van publiek voor nieuws
- Voorlopers van de krant: Gazetta (Venetië), Coranto/courant (Amsterdam),
Gazette (Londen)
- Knooppunten transport – wegennetwerk voor verspreiding
De handel in nieuws
- Veranderende relatie handel-nieuws:
- Van ‘private exchange of intelligence’ naar ‘public consumption of information’
- Nieuws wordt een handelswaar, een product
- Eerst vooral voor handelaars, later ook voor breder publiek
- Vanaf 16e eeuw commerciële nieuwsagentschappen, en later ook
drukkers uitgegeven gedrukte nieuwsbrieven (handel in nieuws)
- Vandaag nog steeds belang van up-to-date informatie voor de handel bv: de beurs
1.2.4 De boekdrukkunst en de krant
1.2.4.1 De broekdrukkunst
- Verschillende fasen in de ontwikkeling van de boekdrukkunst
- Blokdruk vanaf 1000 in Europa (al in 770 in China)
- Drukken met losse karakters in China al vanaf 11e eeuw – maar groot aantal
aan karakters = nadeel
- Eerste drukpers met losse letters in Europa: 1450
- Alfabet met 26 letters interessanter voor drukken met losse karakters
- Toegeschreven aan Gutenberg (Mainz) - Duitsland aanvankelijk
centrum van boekdrukkunst
