Hoofdstuk 1. Vertalen en tolken: Definitie(s) en centrale begrippen
1.1 Vertalen en tolken
Basisdefinitie: transferactiviteit waarbij brontekst overgebracht wordt en vervangen wordt door
doeltekst
Vertaling = secundaire communicatie
=> afgeleid: zonder brontekst ≠ vertaling
=> SP = brontekst
=> duplicering: herhaling v datgene wat eerder is uitgedrukt
=> zowel proces (activiteit) als een product (eindresultaat v/d activiteit)
=> overkoepelende term (schriftelijke + mondelinge transferactiviteit)
Tolken
= Mondeling, zowel BT als DT
≠ mondeling, gebarentaal of schriftelijke DT (schrijftolken, taptolken)
Vertalen
= schriftelijk
<-> BT (slechthorenden, audiobeschrijving)
<-> DT (dubbing)
1.2 Vertaal- en tolkvormen
Verschillende classificaties, vertalen
Thematisch domein (waar gaat BT over?)
1. Economische vertaling
2. Juridische vertaling
o Beëdigd vertalen (= vertaling v BT met juridische en/of officiële status)
Voorzien van handtekening, stempel, verklaring v eensluidendheid
3. Medische vertaling
o Vertaling v teksten die betrekking hebben tot geneeskunde
4. Lokalisatie
o Vertaling van software, apps, websites en games
o Parapluterm heeft betrekking op het doel dat achter die vertaalvorm schuilt
, =>inhoud en (visuele en auditieve) vorm v/d BT w aangepast aan cultuur waarin DT
gebruikt zal w.
5. Audiovisuele vertaling
o Verwijst naar de mix v communicatiekanalen waarop BT en DT steunen
o Vertaalvormen:
Ondertiteling, boventiteling, audiobeschrijving, live subtitling, dubbing en voice-
over
6. Literaire vertaling
o Vertaalvorm die het midden houdt tussen gespecialiseerde vertaling en algemene
vertaling (soms specifieke woordenschat)
o Refereert naar publicatiegenre waartoe BT en vertaling gerekend w. (poëzie, essays…)
1,2,3 = gespecialiseerde vertaling = paraplutermen hebben betrekking op thematische domein
(domeinkennis nodig)
Verschillende classificaties, tolken
=> criteria
Moment waarop tolkbeurt moet plaatsvinden:
o simultaan - consecutief
Aard v/h contact met partijen en afstand tot hen:
o direct contact met spreker en luisteraar - in direct contact met luisteraar alleen - niet in
direct contact met spreker noch luisteraar
Setting waar de tolkprestatie plaatsvindt
1. Conferentietolken
o Simultaan (m.b.v. koptelefoons en microfoons vanuit tolkcabines) + consecutief
o BT -> DT getolkt => derde taal als tolk niet BT en DT beheerst
2. Verbindingstolken = liaison interpreting
o Tolkvorm die binnen een kleinschalige context plaatsvindt + consecutief, tolk direct
contact met spreker en luisteraar
o Fluistertolken = chuchotage: speciale techniek waarbij tolk naast de luisteraar simultaan
en op fluistertoon tolkt
o Sociaal tolken = community interpreting
3. Gebarentolken
4. Relay interpreting
o Via 3e taal tolken, want tolk beheerst BT of DT niet.
5. Sociaal tolken
o Consecutief
o = community interpreting
o Publieke dienstverlening verlenen
6. Gerechtstolken
o Rechtbank en in gevangenis => soms ook sociaal tolken
, 7. Taptolken
o Justitiële context
o Tolken v telefoon-, Skype- en Facetimegesprekken tussen verdachten en derden
o Transcribeert en vertaalt inhoud en nuances v/h gesprek
o Schrijftolk: produceert schriftelijke DT (intralinguaal)
o Tolk ≠ in direct contact met spreker en luisteraar
8. Bladvertaling
o Sight translation = vertaling op het zicht
o ≠ mondeling BT -> mondeling DT
Besluit
- Vertalen en tolken veel diverser dan meestal verondersteld
o Bv. niet alleen literair vertalen
- Vertalen en tolken niet enkel aan schriftelijke en mondelinge taal gekoppeld
o Bv. gebaren, geluiden en beeld
- Toenemende versmelting van vertalen en tolken
o Bv. taptolken
1.3 Semiotisch karakter van vertalen
Classificatie: Roman Jakobson, 1959: "On linguistic aspects of translation"
1. Interlinguale vertaling
o Translation proper (= prototypische vorm)
o BT en DT = 2 verschillende talen
o Transfer v verbale BT > verbale DT
2. Intralinguale vertaling
o BT en DT = varianten v/d zelfde taal
o Transfer v verbale BT > verbale DT
3. Intersemiotische vertaling
o BT en DT = opgebouwd uit andere tekensystemen en waarbij verbale tekens (BT) naar
niet-verbale tekens (DT) w omgezet
Verbale tekensystemen:
o Menselijk spraakorgaan, klanken die woorden vormen + schrift
Niet-verbale tekensystemen:
o Maken geen gebruik van menselijk spraakorgaan (bv. braille)
Classificatie van Gottlieb, 2008
1. Intrasemiotische vertaling
o Tekensysteem BT = DT
o Verbaal > verbaal
o Niet-verbaal > hetzelfde niet-verbaal
2. Intersemiotische vertaling
o Tekensysteem BT ≠ DT
o Verbaal > niet-verbaal
o Niet-verbaal > verbaal
, o Niet-verbaal > andere niet-verbaal
1.4 Definitie en afbakening van vertalen
Gottlieb:
Vertaling is ruimer
Vertaling hoeft niet persé betrekking op transfer vanuit of in een verbaaltekensysteem
Enge, traditionele definitie
= vertalen w alleen gezien als overdracht v schriftelijke BT > schriftelijke DT in een andere taal
=> komt overeen met interlinguale vertaling v Jakobson = prototype v vertaling
Enge, modernere definitie
= v/d ene taal in de andere overbrengen, incl. wijziging v modus (mondeling > schriftelijk en vice
versa)
=> komt overeen met interlinguale vertaling v Jakobson = prototype v vertaling
bv. dubbing, live-ondertiteling
Iets ruimere definitie (1)
= v/d ene taal(variant) in de andere overbrengen (incl. moduswijziging)
=> komt overeen met interlinguale en intralinguale vertaling v Jakobson
Bv. Undercover
Iets ruimere definitie (2)
= v/d ene taal in de andere overbrengen (incl. moduswijziging) + transfer tussen verbaal* en niet-
verbaal tekensysteem
! Microvergelijking v transfer = mogelijk
=> komt overeen met Jakobsons interlinguale en, met restricties, intersemiotische vertaling
Verschil met bewerking?
Bv. Dune, een schilderij…
Nog ruimere definitie
1+2
= van de ene taal(variant) in de andere overbrengen (incl. moduswijziging), met transfer tussen een
verbaal naar een niet-verbaal tekensysteem (zolang microvergelijking van transfer mogelijk is)
=> komt overeen met Jakobsons interlinguale, intralinguale vertaling en, met restricties,
intersemiotische vertaling
Ruime definitie
= van de ene taal(variant) in de andere overbrengen (incl. moduswijziging), met transfer tussen een
verbaal* naar een niet-verbaal tekensysteem en v.v. (zolang microvergelijking van transfer mogelijk
is)
=> komt overeen met Jakobsons interlinguale, intralinguale vertaling en, met restricties, Gottliebs
intersemiotische vertaling *verbaal in betekenis van Jakobson
Ruimste definitie
= van de ene taal(variant) in de andere overbrengen (incl. moduswijziging), ongeacht tot welke
tekensystemen die talen behoren en ongeacht of microvergelijking van transfer mogelijk is
=> komt overeen met Gottliebs intrasemiotische en intersemiotische vertaling
