Notities mens en samenleving
Domein: gezondheid
Les 1: de determinanten van gezondheid
Wat is gezondheid
“Volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn”
Maatschappelijk welzijn: economische (voldoende middelen), sociaal (mensen rond
jou hebben, ondersteuning) en cultureel (je thuis voelen in de wereld waarin je leeft,
de taal mogen spreken die je hebt, jouw tradities kunnen doen)
Betekent meer dan de afwezigheid van ziekte
“Geestelijk welzijn” wordt cultureel bepaald (verschil tussen mentaal welzijn van bij
ons of het mentaal welzijn bij die hindoes)
In een nieuwe definitie moet er ruimte zijn voor de veerkracht en het vermogen om je aan te
passen aan veranderende maatschappij.
Wat is ziekte?
Illness (‘ik voel mij niet goed’) Subjectief ziektegevoel
Disease (het is vastgesteld, dokter heeft diagnose gesteld) Objectief wetenschappelijk
Sickness (thuisblijven, medicatie nemen, hoe ga je om met de ziekte) Het ziektegedrag
Nadelen:
Zorgt dat groepen in de kou blijft staan, het is namelijk niet bewezen dat ze ziek zijn.
chronische ziektes die (nog) niet ontdekt zijn
Zorgt dat groepen onnodig wordt behandeld veel testen en inzet en geld worden
ingezet terwijl het voor maar een deel van de mensen zinvol is
Illustratie 1: Illness en relativiteit naar ruimte
Voel je je gezond?
Sociale ongelijkheid en gezondheid
Loopt parallel met sociale ongelijkheid en armoede
Armoede bepaalt of iemand gezond is.
Wonen in het centrum van de stad: grotere armoede, meer vervuiling, meer lawaai
Illustratie 2: Tijdsgebondenheid van ziekte
30% Vlamingen heeft tegenwoordig, 2 en meer chronische ziekten
Chronische ziektes die toenemen:
Astma
Hoge bloeddruk
Depressie
Diabetes
Oorzaken van toename: Maatschappelijke revolutie
Vergrijzing
Vroege opsporing
Welvaart
Leefstijl
,Determinanten
The Dhalgren – Whitehead rainbow
Invloeden vanuit micro-meso-macro
Micro niveau: Het microniveau is de plek waar het gedrag wordt uitgevoerd, zoals het gezin,
de school of de werkplek. (Als maatschappelijk werker een man overtuigen om te stoppen
met roken in het bijzijn van zijn kinderen.)
Mesoniveau: Het mesoniveau zijn de mogelijkheden en beperkingen van organisatie en
gemeenschap, zoals de clan, de buurt en de formele instellingen als school, werk en de
gemeente.
Macroniveau: Het macroniveau is “de maatschappij” die ons gedrag beïnvloedt. Het gaat om
economie, cultuur en politiek. (Wanneer maatschappij een verbod maakt op roken in de auto
als er kinderen bij zijn)
Interventies op vier niveaus
Gezondheidsbevorderaars kunnen op vier niveaus interveniëren
Sociale of interpersoonlijke omgeving Micro
Het niveau van organisaties Micro – meso
Het niveau van wijk of buurt Meso
Het niveau van de politiek Meso – Macro
De relaties tussen determinanten: clusteren
De factoren in de verschillende cirkels van het model hangen met elkaar samen:
Clusteren van determinanten is goed zichtbaar bij specifieke subculturen. (Dezelfde kledij,
politieke voorkeur,…)
Ook bij mensen in de kansarmoede is die samenhang van determinanten goed zichtbaar.
Om kansarmoede te bestrijden geld is niet de oplossing, de mensen andere waarden en
normen aanleren
De gordels
General socioeconomic, cultural and environmental conditions = Maatschappelijke
omgevingsfactoren
Education, Housing, Water and sanitation, …. = Fysieke omgevingsfactoren
,Social and community networks = Sociale omgevingsfactoren
Individual lifestyle factors = Leefstijlfactoren
Age, sex and hereditary factors = Persoonsgebonden factoren
Eerste gordel
Persoonsgebonden factoren vroeger niet veranderbaar, nu wel bv sexe
Jouw persoonlijkheid speelt bij alle gordels een rol.
Aandeel genetica en persoonlijkheid bij gezondheidstoestand
Relatie tussen ziekte en persoonlijkheid is veelzijdig:
Persoonlijkheid als aanleiding van ziekte (alcoholisme, hoge gevoeligheid aan prikkels
(windmolen))
Ziekte als aanleiding van verandering in persoonlijkheid (iemand die kanker, kan
zijn/haar persoonlijkheid veranderen)
Persoonlijkheid bepaalt je omgang met ziekte
Genetische manipultaie
Voordelen: ingezet als geneesmiddel bij bv hiv, embryo’s manipuleren om aandoeningen te
vermijden.
Nadelen:
Etnische verantwoording?
Risico op ziekte door onbedoelde verandering van genen
Mensen plegen sneller abortus als ze weten dat ze een kindje met syndroom van
down (adhv niptest) gaan krijgen, mensen in kansarmoede doen dit niet omdat ze dit
niet kunnen betalen sociale ongelijkheid
Tweede gordel
Leefstijlfactoren: verwijst naar sociaal gedrag in de vorm van voorkeur en smaken, zichtbaar
in consumptie en vrije tijd.
Vaststellingen vanaf tweede helft 20e eeuw voor geïndustrialiseerde landen:
Gezondheid is toegenomen (we leven langer door medische vooruitgang en meer vrije tijd
en betere voeding)
Ziekte is toegenomen (er zijn meer diagnoses, als je langer leeft is er meer kans om ziek te
worden)
Welvaartsziekten worden veroorzaakt door een gestegen levensstandaard en een
complexere samenleving. Deze evolutie heeft een invloed op onze eet-en leefstijl met
toename van specifieke ziekten tot gevolg:
Fysische welvaartziekten zoals obesitas, hart en vaataandoeningen, kanker, diabetes.
Psychische welvaartziekten zoals depressie, burn-out.
Leefstijl: de bouwstenen
Kennis over gevolgen van leefstijlen, over ziekte en gezondheid, over preventie
Gedrag naar alcohol, voeding, anticonceptie + Wordt beïnvloedt door opvattingen
Opvattingen, gewoontes, betekenis van gezondheid (jouw moeder gaat nooit naar de
genecoloog) + wordt beïnvloedt door kennis
Stress: relatie stress-ziekte en relatie stress-gezondheid
Stress als een gebeurtenis buiten het individu
Dagelijkse beslommeringen en ergernissen
Levensgebeurtenissen
, o Hoeveelheid
o Soort
Stress als biologische reactie
Een gebeurtenis zorgt voor reactie van centraal zenuwstelsel
Leefstijl: evolutie
Illustratie: borstvoeding als gezondheidsnorm
Borstvoeding werd vroeger als iets achterlijk gezien, flessenvoeding stonf hoog
aangeschreven.
Nu: Borstvoeding en ziektebescherming zorgde voor de norm.
Borstvoeding en opleidingsniveau toont ongelijkheid aan.
Derde gordel
Sociale omgevingsfactoren
Sociale leefomgeving:
Verwijst naar het sociaal netwerk van het individu
Verwijst naar de gemeenschap waartoe individu behoort
Vierde gordel
Fysieke omgevingsfactoren
Fysieke leefomgeving:
Verwijst naar beschikbaarheid van middelen, in buurt/arbeid/huisvesting (Bracke),
om gezond of ongezond gedrag te vertonen (onderwijs, opvoeding, …)
Middelen met rechtstreeks/onrechtstreekse invloed op gezondheid.
De buurt
Welke elementen in de omgeving hebben invloed op beweging, ontmoeting, welbevinden,..?
Fysieke eigenschappen van de ruimere regio (woon je in een stad, platteland, wijk…)
Beschikbaarheid van gezonde omgeving (bos, havengebied, fabrieken, in welke mate is de
omgeving gezond?)
Aanbod van collectieve voorzieningen (openbaar vervoer, winkels, internet, een bib,
huivuilophaling?)
Sociaal-culturele eigenschappen van de omgeving én de perceptie van de bewoners op de
omgeving.
De arbeid
Arbeid met werkgebonden gezondheidsrisico’s waarbij onderscheid wordt gemaakt naar
belasting: fysiek & psychosociaal belastend
Werkloosheid met fysieke, psychosociale en sociale componenten
