1
Inleiding tot de wijsbegeerte
Hoofdstuk A: wat is filosofie?
A.1 Filosofie als studiedomein
Mensen zijn rationele wezens à opvattingen maken o.b.v. zintuigelijke
waarnemingen en nieuwe informatie af te leiden uit opvattingen die ze reeds hebben
• Externe doelmatigheid: doelstelling handeling zelf ligt buiten doel zelf (bv:
filosoof als beroep)
• Interne doelmatigheid: doelstelling handeling zelf ligt binnen doel zelf (bv:
filosoof als persoonlijk project)
A.2 het ontstaan van de filosofie
Filosofie à “filosofia” (‘filia’ = verlangen/begeerte; ‘sofia’ = wijsheid) à wijsbegeerte
§ Griekse samenleving
ð Sofisten (5e eeuw V. Chr.)
• Privéonderwijs (rondreizende leraars)
• Retoriek = spreken in openbaar (overtuigen, macht)
• Cultuur van beraadslaging
! Argumenteren
§ Tegenstander Sofisten => Socrates (weerstand tegen opleiding sofisten)
Sofisten Socrates
Doel: macht (praktisch nut) Doel: zoektocht naar het ware, het goede
en het schone (geen praktisch nut)
Gesloten discussie Open discussie
Eindigt met beslissing Besluiteloosheid (aporia)
§ Opvolger Socrates => Plato
- Schreef tientallen dialogen (open discussies + aporia)
- Stichting officiële school (‘De Akademia’)
à filosofie als een manier van leven
- Filosofie vs. sofistiek
§ Leerling Plato => Aristoteles (begint filosofie uit te breiden)
- Totaalbeeld op wereld en mens à idee: wetenschappelijk leven
ð Leven in het teken van de waarheid (nastreven van dit leven was voor
Aristoteles eigen aan wat het is om een mens te zijn)
- “Alle mensen verlangen van nature om te weten” (ook dieren)
K 1. Waarneming (zintuigen)
E
2. Ervaring/Empiria
N
= kennis van Particuliere feiten
N
I 3. Wetenschap (epistèmè)
S = kennis van Universele feiten*
(a) Praktische/productieve wetenschap (technè) à produceren van iets
(b) Theoretische wetenschap à verwerven van inzicht/kennis
ð Werkelijkheid verklaren = FILOSOFIE
© Lisa Daems 2021-2022 Wijsbegeerte
*Kennis van universele feiten (wetenschap) is erop gericht om particuliere feiten
te verklaren
, 2
- Algemeen verlangen naar kennis nauw verbonden met typisch menselijke
emotie, de verwondering
à Drukt uit hoezeer de mens een wezen is op zoek naar verklaringen,
naar de oorzaken van de dingen in het algemeen
- Mensen Griekse wereld identificeren als “eerste filosofen” => “Natuurfilosofen”
Verwondering = zoektocht naar het principe achter alles
Materieel principe Immaterieel principe
• Thales van Milete (water) • Herakleitos van Ephese
• Anaximander van Milete (universele orde à vuur)
(onbepaalde (apeiron))
• Anaximenes van Milete (lucht)
- Aristoteles: ‘Filosofie als een manier van leven’
‘Filosofisch leven is goddelijk leven’
ALGEMEEN:
ð “Vaders” van de Westerse Filosofie = Aristoteles, Plato en Socrates
ð MAAR dit beeld klopt niet echt, WANT voor hen was filosofie in eerste instantie
een vorm van leven, een activiteit die zich ontwikkelde doorheen het leven zelf.
A.3 Descartes: de zoektocht naar een methode
1ste helft 17e eeuw in Europa moeilijk met 1 vraag: “Wat geloof ik, en hoe geef ik
uitdrukking aan dat geloof?”
(1) Stroming van protestantisme à verandering uitzonderlijke positie van
katholieke kerk
(2) Boekdrukkunst à ideeën toegankelijker
! Vraag: ‘wat moeten we nu geloven?’
René Descartes
ð Vertoog over de methoden (1637): vertellen aan mensen welke geschriften ze
konden gebruiken om opvattingen te vormen over de wereld en over het geloof.
ð DUS: filosofie in het teken van de zoektocht naar een methode die kon bepalen
welke opvattingen met zekerheid waar zijn
- Alle mensen hebben het vermogen om te redeneren (le bon sens)
- De rede functioneert slechts goed mits een methode om haar te begeleiden
- Zeker fundament = dat waaraan je niet kunt twijfelen
ð 4 regels als leidraad voor het verstand:
1. Aanvaard alleen heldere en onderscheiden opvattingen in je geest dat elke
twijfel erover onmogelijk is
2. Splits vraagstuk op in zoveel mogelijk delen
3. Ga stap voor stap: begin bij eenvoudige delen à complexe delen
4. Probeer overzicht te bewaren bij oplossen vraagstuk, en sla geen enkele stap
over.
! Descartes ondervond dat hij elke opvatting in twijfel kon trekken
ð Zag opeens dat je aan minstens 1 opvatting niet kon twijfelen: “Ik denk, dus ik
ben” (“Cogito, ergo sum”)
© Lisa Daems 2021-2022 Wijsbegeerte
, 3
Teken van waarheid: als een opvatting zich zo helder en onderscheiden
presenteert aan de geest dat het onmogelijk is om die opvatting in twijfel te
trekken, dan is die opvatting waar.
ð Uit zeker fundament “ik denk, dus ik ben” leidde hij af dat de werkelijkheid
bestaat uit 3 substanties
o De denkende substantie (Geest/Ziel): denken bestaat onafhankelijk van ons
lichaam (Cogito, ergo sum)
o De goddelijke substantie (God): idee van perfectie => God (perfecte God)
o De uitgebreide substantie (Materie): idee over externe wereld à 3
dimensies (lengte, breedte, diepte) (materie is niets anders dan uitgebreidheid)
ð Descartes bouwt nieuwe wetenschap (natuur- en zielsleer) en aanverwant
wereldbeeld a.d.h.v. deze zekerheden.
Daarin zet God, als almachtige, de materiële deeltjes in beweging en schept God
onze zielen.
à “Natuurfilosofie” = zoektocht naar de wetten van de beweging van deeltjes.
Zowel bij Aristoteles en Descartes: filosofie met als doel de waarheid te bereiken!
Aristoteles Descartes
Elke vorm van denken als onderdeel van Filosofie als een vorm van denken
de filosofie (Cogito, ergo sum)
Filosofie als een manier van leven Moeilijk om kennis te bereiken over hoe
je je leven moest leiden, maar wel
bedoeling om zekerheid te kunnen
hebben à provisoire moraal
ð Opstellen reeks voorlopige regels voor het handelen = Provisoire moraal
1. De wetten en gebruiken te volgen van het land waar je bent opgegroeid, en
het geloof aan te hangen dat je van kinds af hebt meegekregen.
2. In tegenstelling tot de methodische twijfel over opvattingen, vastberaden
de handelingen uit te voeren waartoe je besloten hebt
3. Niets te verlangen dat je zelf niet kunt bereiken.
A.4 Kant: filosofie als kritiek
Immanuel Kant
• Professor ‘natuurfilosofie’ en antropologie
• Schreef 3 grote werken
- Kritiek van de zuivere rede
- Kritiek van de praktische rede
- Kritiek van het oordeelsvermogen
• Begreep filosofie als een kritisch onderzoek
• Introduceert onderscheid tussen wetenschap en filosofie
1. Zuivere filosofie: kennis die je kunt verwerven louter op basis van reflectie
alleen (bv. Descartes; enkel door denken à 3 substanties: geest, materie, god)
© Lisa Daems 2021-2022 Wijsbegeerte
, 4
2. Experimentele filosofie: kennis die je kunt verwerven a.d.h.v. zintuiglijke
informatie (bv. Descartes; experimenten uitvoeren à bewegingswetten
materiële deeltjes)
ð Dit noemen we vandaag de dag ‘wetenschap’
Beide hebben gelijkaardige doelstelling, namelijk het produceren van ware
oordelen over de wereld. Kant meende dat zuivere filosofie hiertoe niet in staat
was.
1. Zuivere filosofie – doel: onderzoek naar de mogelijkheid van ware oordelen
2. Experimentele filosofie – doel: waarheid
Kant à kritische filosofie: elk bewijs voor een stelling heeft vertrekpunten nodig
die de gronden voor dat bewijs vormen; een kritiek is een onderzoek naar die
vertrekpunten.
Filosofie als kritiek onderzoekt dus niet de wereld, onthult geen waarheden maar
beschouwt de vooronderstellingen die het mogelijk maken om te oordelen, over de
wereld, over het goed en het kwade, en over het schone.
ð Zo een onderzoek naar de mogelijkheidsvoorwaarden of de
vooronderstellingen van het oordeel = transcendentaal onderzoek
• Kritische filosofie had ook een maatschappelijke en culturele betekenis à
‘Verlichting’
Verlichting is het uittreden van de mens uit zijn zelf verschuldigde onmondigheid.
Onmondigheid is het onvermogen zicht van het eigen verstand te bedienen zonder de
leiding van een ander verstand te volgen. Deze onmondigheid is zelf verschuldigd
wanneer de oorzaak ervan niet voorkomt uit een gebrek aan verstand, maar uit
besluiteloosheid en uit gebrek aan moed in het gebruik ervan zonder leiding van
anderen. De lijfspreuk van de verlichting is: “Sapere aude! Heb moed, je van je eigen
verstand te bedienen! “
Verlichting volgens Kant:
§ Een houding die een persoon aanneemt tegenover zijn eigen denken
§ Volgens Kant is deze houding die van kritiek: een onderzoek naar de
vooronderstellingen die vorm geven aan ons denken, een onderzoek naar de
vooronderstellingen die we onszelf opleggen om tot oordelen te komen.
ALGEMEEN: Kants kritische filosofie
- Vrijheid om kritische houding aan te nemen in het openbaar à betere
samenleving
- Filosofie is een bepaalde levenshouding (cf. Aristoteles)
- De persoon die kritische filosofie uitoefent, heeft in eerste instantie een
maatschappelijke en culturele functie (verlichting)
A.5 Filosofie: geen containerbegrip
Visies op ‘wat is filosofie?’
o Aristoteles: filosofie als een manier van leven
o Descartes: filosofie als een methode om ons denken te verbeteren
o Kant: filosofie bestudeert niet de wereld, maar de structuren van het denken
over de wereld.
© Lisa Daems 2021-2022 Wijsbegeerte
