Begrippenlijst GPR
Deel 1 : Ouverture: Het westerse constitutionele model
1) De haastige triomftocht van het westerse constitutionele model
Intersubjectieve realiteit
= < Historicus Y. N. Harari; de realiteit die in de geest vd mensen gelijk is, samen overeengekomen, wat de
mens onderscheidt van mens en dier, wat de mens heeft doen ontwikkelen; het vermogen om dingen te
geloven die je niet ziet, bv. Briefje geld (waarde), het recht (geen natuurlijk gegeven, door mens gemaakt,
verondersteld communicatie)
Thomas Buergenthal
= 20ste eeuw, joods geboren in huidige Slovakije, overleefde getto v Kielce en jaar in concentratiekampen
Auschwitz en Sacherhausen. Na WOII geëmigreerd naar VS, daar rechtenstudies, en leidende
mensenrechtenspecialist. Juni 1990: expert Amerikaanse delegatie Conference on the Human Dimension –
slotdocu democratie, rechtsstaat en mensenrechten => basis Charter vr e Nieuw Europa. 2000-2010: rechter
Internat Gerechtshof Den Haag
George H.W. Bush
= 20ste eeuw-21ste eeuw, WOII gevechtspiloot tg Japan. Olie-industrie Texas. Politicus Republikeinse Partij: lid
Am Huis v Afgevaardigden, ambassadeur bij de VN en in China, directeur CIA, 8 jaar VP v Reagan. (1989-1993)
president VS. Vader latere president George W. Bush
Michaël Gorbatsjov
= 20ste eeuw, rechtenstudies, carrière Communistische Partij Kaukasus. Beschermeling latere Sovjetleider
Andropov nr Moskou geroepen, 2de man regime Tsjernenko. Secretaris-generaal CPSU – economische en
politieke liberalisering + verbeteren relatie met W. Voorzitter Opperste Sovjet (de facto staatshoofd USSR). Na
dec 1991 (ontbinding SU) presidentschap overgedragen aan B. Yeltsin
François Mitterand
= 20Ste eeuw, 1ste socialistische pres Fr
Helmut Kohl
= 20ste eeuw-21ste eeuw, leider coalitie CDU/CSU (cd) – FDP (lib), kanselier BRD. Architect Duitse eenmaking
samen met Bush, -> BRD uitgebreid over voormalige, socialistische DDR en Berlijn
Margaret Thatcher
= 20Ste eeuw-21ste eeuw, leider Conservatieve Partij VK, premier VK tot plotse val tijden CVSE in Parijs 1990
1
,Conferentie van Jalta en Potsdam
= na WOII, 1945, conferentie tussen GB, USA en SU, D wordt verdeeld in 4 bezettingszones (W-D: GB, USA en F;
O-D: SU). “tijdelijke regeling”, maar niet in slagen akkoord over D wt te groot vr SU (vond W) en te gevaarlijk vr
westen (vond SU)
Containment
= Politiek Koude Oorlog
Verdrag van Rome
= 1957, start EEG (ook BRD lid)
Marxistisch-leninistisch-historisch determinisme
= eenmaal communist, altijd communist; interne zelfbeschikking volgens SU = Volk kiest eigen pol, soc, econ, …
model. Eens gekozen behoudt men dat model. MAAR praktijk: Breznjevdoctrine (vgl Trumandoctrine) (=
gelanceerd door Breznjev na de Praagse Lente in 1968, alle socialistische landen hadden h recht om alles te
doen wat nodig was, incl. het gebruik v gewapend geweld, om een socialistisch regime in een ander land te
verdedigen, ook ongevraagd. Afgeschaft door Gorbatsjov)
Perestroika
= 1 van Gorbatsjovs liberaliserende hervormingen om het commmuniste te VERSTERKEN, ECONOMISCH;
stapsgewijs weg v planeconomie (bedrijven zichzelf managen, eigen productie bepalen, grondstoffen vrij
inkopen en producten vrij verkopen), zonder bewuste overgang naar vrijemarktecon
Glasnost
= 1 van Gorbatsjovs liberaliserende hervormingen om het communisme te VERSTERKEN, POLITIEK; meer
debat/inspraak <> corruptie, +++ persvrijheid, vrijheid meningsuiting, gedeeltelijk vrije verkiezingen
INF-verdrag
= Intermediate-Range Nuclear Forces-verdrag, Reagan en Gorbatsjov ondertekenden dit ontwapeningsverdrag:
alle middellangeafstandsraketten uit Europa verwijderen.
INF-verdrag + START I-verdrag + terugtrekking SU uit Afghanistan (onverwachts en spectaculair) => einde
wapenwedloop + hoop einde KO
START I-verdrag
= Strategic Arms Reduction Treaty, SU en VS overeen drastische vermindering langeafstandsraketten
INF-verdrag + START I-verdrag + terugtrekking SU uit Afghanistan (onverwachts en spectaculair) => einde
wapenwedloop + hoop einde KO
Gemeenschappelijk Europese Huis / Common House of Europe
= visie Gorbatsjov toekomst Europa:
o X Navo X EG -> 1 org: OVSE
o SU als Eur land
2
, o Huis met versch kamers (lib, comm, maar volgens dwingende logica vd gesch)
o Toepassing v interne zelfbeschikking
o D eenmaking pas na oprichting als sluitstuk vh project – INTERNE ZELFBESCHIKKING
Externe zelfbeschikking
= (internationaal recht) recht v elk volk of elke natie om te beschikken over zijn statelijke aanhorigheid /om een
staat te vormen / deel uit te maken met andere volkeren v e staat
Interne zelfbeschikking
= (internationaal recht)
o Westerse interpretatie : recht van elk volk om eigen regering te kiezen -> recht op democratie met
geregeld vrije verkiezingen
o Communistische interpretatie : recht van elk volk om eigen regeringsvorm te kiezen, eigen pol
(westerse democr, socialistische volksdemocr, comm eenpartijstaat, autoritaire regime) , soc, econ en
cult syst kiezen
Onder socialistisch internationaal recht : onmogelijk dat een land waarin comm p aan de macht is ‘een
stap terugzet’ in de gesch en de partij de macht zou verliezen (= marxistisch-leninistisch historisch
determinisme)
Tegengestelde lezing v zelfbeschikking in Slotakte v Helsinki : uitdrukking v h comm recht op
zelfbeschikking - = agreement to disagree / sovjetvoorstel
Walesa
= leider Poolse socialistische vakbond Solidariteit, Solidariteit behaalde op 1 na alle zetels in Pools Parlement.
Kohl sprak met hem in 1989 (enkele dagen voor de val van de Berlijnse Muur).
Let Europe Be Whole and Free
= mei 1989, onderdeel Bush’ beleid tov Su; Elk Eur land westers constitutioneel model overnemen
Pijlers nieuwe vredesordening van Europa volgens het Charter voor een Nieuw Europa
- Democratie
- Mensenrechten
- Rechtsstaat
- Vrije markteconomie
Constitutie
= geheel van regels, gebruiken en processen die de org en werking vd overheid (instellingen) binnen een polit
gemsch bepalen en ook de grondbeginselen vd verh tss de overheid en de burgers
Constitutioneel recht
= afzonderlijke rechtstak die zich bezighoudt met de constitutie, studie sinds 17 de eeuw – term < Jeremy
Bentham ‘constitutional law’; bepaalt door wie en volgens welke procedures het recht w gecreëerd en
veranderd binnen de polit gemsch, en door wie procedures wordt gehandhaafd, (= grond v al het andere recht)
3
, Grondwet
= hoogste wet van een staat die belangrijkste regels v d constitutie omvat en de hiërarchie ertussen (boven
andere, gewone wetten)
Grondwetttelijk recht ipv constitutioneel recht? Niet in België: wt constitutie en grondwet vallen niet samen,
basisregels België staan in de grondwet (1831) maar ook in andere wetten (bijzondere wetten unitaire staat ->
fed staat, gewone wetten of decreten of gewoonterecht)
Soevereine staat
= basisvorm vd polit en jurid org v d wereld sinds de dekolonisatiegolf; soevereiniteit = wezenskenmerk
moderne staat; wortels in Eur (net als WCM): ° u/d feodale vorstenstaten v d late ME en verder ontwikkeld
tijdens nieuwe tijd tot voldragen klassieke vorm, natiestaat, bereikte na de Am en de Fr rev.; vwden voor een
staat volgens Montevideo Convention on the Rights and Duties of States (1933): permanente bevolking,
gedefinieerd territorium, regering en de capaciteit om in relaties te gaan met ander staten => erkenning door
andere staten
Externe soevereiniteit
= afwezigheid v enig hoger (wereldlijk) gezag boven de staat, ONAFHANKELIJKHEID; sinds 18de E:
internat r verbindt aan ext soevtt beginsel van non-interventie (= verbod vr andere staten om zich te
mengen in de binnenlandse aangelegenheden v e staat)
Interne soevereiniteit
= staat heeft het monopolie v jurisdictie binnen zijn grenzen (= monopolie om recht te maken of te
handhaven met uitsluiting v alle andere buitenlandse of binnenlandse instituties);
staat: soeverein (persoon zoals koning of instelling zoals parlement) die bron is v alle
overheidsmacht; andere overheidsinstellingen voeren mss een deel v d staatsmacht of rechtsmacht
uit, maar doen dit o.b.v. delegatie v die macht door de soeverein; in moderne staten: soeverein =
grondwetgever (= inst die de grondwet maakt en kan veranderen) => Be : fed parl en koning (in
praktijk fed reg)
Nationaal recht
= sinds doorbraak v d natiestaat heeft elke staat zijn eigen nationaal recht
Internationaal recht / internationaal publiekrecht
= recht dat de verhoudingen tss staten regelt, ook relaties tussen internat organisaties; term < Jeremy Bentham
als alternatief voor het oude jus gentium dat kwam uit de Rom Republiek en door de tijden heen vele
betekenissen had gekregen: jus gentium = meer hedendaagse transnationaal recht (= recht dat van
internationale oorsprong is en dat van toepassing is op verhoudingen tss private personen of organisaties uit
verschillende staten, term < Phillip Jessup)
Constitutionalisme
= centrale km WCM dat de overheid en zijn werking niet alleen organiseert, maar vooral ook de macht van de
overheid beperkt, met als doel een private sfeer van vrijheid voor burgers af te schermen en te verdedigen; om
de overheid aan banden te leggen zijn er de volgende pijlers: rechtsstaat (= elke burger is gelijk onderworpen
aan het recht, en ook de overheid is gebonden aan het recht), mensenrechten, scheiding der machten (checks
4
