Samenvatting religie, zingeving en levensbeschouwing
Inhoud
Inleiding..................................................................................................................................................2
Secularisatie, desecularisatie en globalisering........................................................................................4
Geopolitiek van de orthodoxe kerken: Constantinopel en Moskou.....................................................13
Geopolitiek van de katholieke kerk (Heilige Stoel)...............................................................................34
Inleiding op Geopolitiek van de islam...................................................................................................47
Interreligieuze dialoog en peace building.............................................................................................60
Inleiding op de Bijbel – het evangelie volgens Marcus.........................................................................75
Naar een beschaving van het ‘samen-leven’ ?......................................................................................87
Religion and politics – Johan Verstraeten.............................................................................................95
"Geloof en Godsdienst in een seculiere samenleving" van Jozef De Kesel.........................................106
,Inleiding
Interview Ernst van den Hemel
‘Kijk: dat studenten die hun weg naar de universiteit hebben weten te vinden, impliciet
geloven dat de islam een religie is waarin anderhalf miljard mensen elke ochtend
wakker worden en denken: laat ik weer eens iets lelijks aanhangen, dat tekent hoezeer
het armoedige maatschappelijke debat doorgedrongen is in het denken. Dat moeten we
ons allemaal aanrekenen, want het gaat ons allemaal problemen opleveren.’
o Stelling over onwetendheid van religie/islam
Hoort religieonderwijs thuis op school?
‘In Nederland vinden veel onderwijsdeskundigen van niet. Zij menen dat religie in
onze ontkerkelijkte samenleving achterhaald is en kan worden genegeerd in het
onderwijs. Dat ben ik volstrekt niet met ze eens. Je hoeft de krant maar open te slaan
om te zien dat religie een factor van betekenis is in de 21ste eeuw. Ze lokt
maatschappelijke conflicten uit, maar verschaft mensen evengoed identiteit. Kinderen
hebben kennis van religie nodig, net als van Engels en wiskunde, om de wereld om
hen heen te kunnen begrijpen.’
‘Dat standpunt is me op behoorlijk wat seculiere allergie komen te staan. Mensen
zeiden: we onderwijzen kinderen toch ook geen sprookjes? Kijk, als je weet dat 84
procent van de wereldbevolking religieus is, dan lijkt het me geen slecht idee om in
het onderwijs aan die sprookjes enige aandacht te besteden.’
antwoord op de vraag waarom we dit vak krijgen
RZL in Sociale Wetenschappen – Communicatiewetenschappen
7 weken – schriftelijk examen
1) Inleiding 8/11 – Religie – (De-/Her)Secularisering – (Post-) Globalisering
2) 15/11 – Geopolitiek vd Religies – Orthodoxie
3) 22/11 – Geopolitiek vd Religies - Katholicisme
4) 29/11 – Geopolitiek vd Religies – Islam
5) 6/12 – Bijbel – evangelie volgens Marcus
6) 13/12 – Interlevensbeschouwelijke dialoog
7) 20/12 – Afsluitend college – o.m. over lectuur
2
,Examen
Schriftelijk examen 2022 - 18 punten
o Studiemateriaal via Toledo (PowerPoint en notities)
o Reader
Verplichte lectuur (inzichtsvraag op 3 punten):
o Jozef De Kesel, Geloof & Godsdienst in een seculiere samenleving, Halewijn,
2021.
o Het evangelie volgens Marcus (Nieuwe Bijbelvertaling), tegen 6/12
Lezen van extra artikels
RZL : vraagstelling in deze cursus
Welke rol spelen godsdiensten in de samenleving/op het wereldtoneel vandaag?
In welke mate zijn kennis van levensbeschouwelijke/religieuze systemen nodig om de
wereld van vandaag te begrijpen?
Hoe reageren godsdiensten op secularisering en globalisering?
Hoe bouwen aan een ‘beschaving van het samenleven’?
o Welke plaats voor religie is er in de publieke ruimte?
o Bv dragen van hoofddoek
Vreedzaam samenleven: ‘zijn godsdiensten deel van het probleem, zoals mainstream
denken vandaag wil, of deel van de oplossing?’
Focus cursus
Focus op ‘theopolitics’: invloed van de religies op internationale politieke kwesties en
op maatschappelijke kwesties
Religies? Focus op monotheïstische godsdiensten (vooral christendom en islam, in hun
complexiteit)
Geografisch? Focus op Europa, Midden-Oosten en Afrika
3
,Secularisatie, desecularisatie en globalisering
Secularisatie
Secularisatiethese: "rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde
samenlevingen met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt,
een seculier-wetenschappelijk vertoog/discours aan belang wint (hoe meer wetenschap
kennis bijbrengt, hoe minder godsdienst er zal zijn), en de emancipatie van individuen
en groepen (bv vrouwenemancipatie/mensen met bepaalde seksuele oriëntatie) groeit."
o Wat veel mensen vinden/denken vandaag
Belang van godsdienst neemt af op twee gebieden:
o Maatschappelijk niveau: religieuze instituten hebben minder vat op sociale
leven
o Individueel niveau: individualisering van zingeving maakt
geïnstitutionaliseerde religie minder relevant, geïnstitutionaliseerde religies
hebben minder greep op individuele leven
Mensen stellen graag hun levensbeschouwelijk pakket zelf samen
Aspecten nemen uit verschillende religies
Max Weber, Emile Durkheim, Peter Berger (The Sacred Canopy: Elements of a
sociological theory of religion, 1967)
Cultuuromslag van 1968
o Diepgaande shift in de westerse wereld: naar antiautoritaire houding
o Gezag in vraag gesteld, vooral patriarchale gezag
o Seksuele revolutie
o elementen die secularisatie een boost hebben gegeven
André Glücksman: La troisième mort de Dieu (massadodingen van Verdun –
Auschwitz – Rwanda)
o Verdun: grenzeloze slachtingen van eerste wereldoorlog
o Auschwitz: tweede wereldoorlog
o Rwanda: genocide in 1994
o 20e eeuw voor vele mensen een knauw gegeven aan het godsgeloof
o secularisatie
4
, Tot 1989 (zolang de wereld verdeeld was in 2 blokken: communistisch
oosten/democratisch westen): “godsdienst leek maatschappelijk randverschijnsel”
o Communistische wereld: geen godsdienstvrijheid
o Westerse wereld: secularisatie en crisis van het godsgeloof
o Toen de wereld verdeeld was:
Communistische wereld: geen godsdienstvrijheid
Westerse wereld: secularisatie en crisis van het Godsgeloof
Nood aan verfijning van secularisatiedebat
Harvey Cox, Religie in de stad van de mens (1984)
o Merkte als een van de eerste dat in stedelijke omgevingen aanhang aan religie
niet zo snel uitdoofde als de secularisatiethese vooropstelde
o De stad bleek een bron voor levendige religiositeit
o Bv Brussel
José Casanova: Public religions in the Modern World (1994)
o We moeten een onderscheid maken in secularisatie:
a) scheiden van politieke en religieuze sfeer (scheiding staat en Kerk)
- als dit gevolg is van secularisatie, is het toe te juichen
- autonomie van elke sfeer gerespecteerd
b) verminderen van belang van (geïnstitutionaliseerde) religie
c) privatisering van religie (= problematisch)
- het religieuze zou geen rol mogen spelen op publieke forum want daar
zou enkel neutraliteit gelden
- religie is enkel iets wat je doet achter de gevel van je huis
Charles Taylor: A secular Age, 2007
o Verfijnt debat over seculiere staat:
o a) doelstelling van seculiere staat: bevorderen wederzijds respect tussen
mensen van verschillende religieuze achtergronden/gewetensvrijheid van
individu beschermen: individu is vrij om te geloven/niet te geloven/geloven
wat die wil
o b) middel: scheiding tussen kerk en staat
5
