Samenvatting maatschappijwetenschappen VWO - boek 1: politieke besluitvorming, boek 2: massamedia & boek 3: criminaliteit en rechtstaat
4 keer bekeken 0 keer verkocht
Vak
Maatschappijwetenschappen
Niveau
VWO / Gymnasium
Boek
Politieke besluitvorming
(Behaald cijfer: 7). In dit document vind je een samenvatting van ALLE toetsstof voor het eindexamen van maatschappijwetenschappen. Van boek 1: politieke besluitvorming zijn samengevat: H1. wat is politiek?, h2. democratie en rechtsstaat, H3. verkiezingen en kiesstelsels, H4. besturen in Nederland,...
Boek 1: Politieke besluitvorming
Hoofdstuk 1. Wat is politiek?
1.1 Het begrip politiek
Begrippen
Politiek probleem: situatie die een grote groep mensen ongewenst vindt, die ontstaan is door maatschappelijke
ontwikkelingen, die te maken heeft met tegengestelde belangen en die de mensen (mede) door overheidsingrijpen
veranderd willen zien.
Proces van politieke besluitvorming: proces van omzetting van verlangens, wensen en eisen vanuit de samenleving in
bindende besluiten.
Publieke agenda: wordt gevormd door problemen die de aandacht krijgen van burgers en maatschappelijke
groeperingen.
Politieke agenda: wordt gevormd door problemen die media-aandacht krijgen of bemoeienis van
belangengroeperingen; politieke problemen.
Overheidsbeleid: de genomen besluiten van de overheid en de getroffen maatregelen door de overheid.
Politiek (Easton): de gezaghebbende toedeling van waardevolle (materiële en immateriële) zaken voor een
samenleving. Hierbij gaat de strijd om beantwoording van de vraag: wie krijgt wat, waar, wanneer en in welke vorm.
Gezaghebbend wil zeggen dat deze toedeling legitiem gebeurd. Hierbij is het nodig om een overheidsbeleid te
ontwikkelen.
1.2 De overheid
Sociaal contract
Collectieve goederen: goederen die van algemeen belang geacht worden, die moeilijk via de markt kunnen worden
aangeboden, maar die in principe voor iedereen beschikbaar zijn (wegen, scholen, parken).
Collectieve diensten: voorbeelden: de verdediging van het land door het leger, organiseren van verkiezingen voor de
Tweede Kamer enz.
In ruil voor bovenstaande diensten die de overheid levert, aanvaarden de burgers een beperking van hun (financiële)
vrijheid
Taken van de overheid (MOOS)
• Garanderen van de mensenrechten
• Garanderen van openbare orde en veiligheid
• Onderhouden van goede buitenlandse betrekkingen, binnen bestaande samenwerkingsverbanden als de
Europese Unie en de NAVO, maar ook daarbuiten.
• Scheppen van werkgelegenheid, goede arbeidsomstandigheden, sociale zekerheid, infrastructuur en een
goed economisch klimaat (WASIE)
Privatisering= het afstoten van overheidstaken naar de marktsector
Visies over wie welke taken het best kan verrichten in de samenleving
Liberaal-individualistische visie: nadruk op individuele vrijheden van mensen. Het takenpakket van de overheid
beperken tot het strikt noodzakelijke. De markt(werking) en het particulier initiatief mogen een grotere rol spelen
Sociaal-collectivistische visie: nadruk op sociale gelijkheid. De overheid moet kunnen ingrijpen in het
sociaaleconomische leven. Minder vertrouwen in marktwerking door de negatieve gevolgen voor lagere
sociaaleconomische klassen.
1.3 Politiek en macht
Begrippen
Staat: (1) een soevereine macht (2) die regeert over een groep mensen (3) op een bepaald grondgebied (4) en die
daarbij het geweldsmonopolie bezit.
Macht: het vermogen om het gedrag van anderen, eventueel tegen hun zin, te beïnvloeden.
Politieke macht: vermogen de politieke besluitvorming te bepalen.
Geweldsmonopolie: het recht van de overheid om als enige geweld te mogen gebruiken.
1
,Gezag: mensen accepteren de macht of zeggenschap van anderen als legitiem
Dictatuur: politieke macht is in handen van één persoon of een kleine groep mensen.
1.4 Visies over politieke macht
Visies (PERK)
Pluralistische democratie
Erkent de diversiteit in de samenleving en gaat uit van de gedachte dat er verschillende groepen burgers in de
samenleving zijn die elk hun eigen belangen vertegenwoordigen. Politieke macht wordt verdeeld over veel meer
politieke actoren. Deze spelen elk een rol in het proces van politieke besluitvorming. Afhankelijk van de machtsbronnen
is die politieke macht groter of kleiner.
Elitetheorie
Volgens deze theorie is er in een democratie altijd sprake van een elite die sleutelposities inneemt op
sociaaleconomisch en politiek terrein. Deze kunnen daardoor alle politieke macht naar zich toetrekken. De macht van
de regering en het parlement kan nauwelijks op tegen deze grote instituties. Allerlei belangrijke beslissingen worden
buiten het parlement genomen.
Representatiedemocratie
De bevolking legt haar zeggenschap in handen van gekozen politieke vertegenwoordigers die zelf de politieke besluiten
nemen. Niet de kiezers maar professionele politici beslissen over belangrijke maatschappelijke kwesties. De politieke
macht van de burgers beperkt zich dus tot het eens in de zoveel jaar uitbrengen van hun stem.
Klassieke democratietheorie
Politieke besluitvorming vindt plaats op basis van de ‘wil van het volk’. Inwoners van een land participeren actief in het
proces van politieke besluitvorming. In theorie kan iedereen zich kandidaat stellen bij verkiezingen en meediscussiëren
op partijbijeenkomsten. Maar in praktijk doen maar heel weinig mensen dat.
Hoofdstuk 2. Democratie en rechtsstaat
2.1 Nederland als democratische rechtsstaat
Begrippen
Rechtsstaat: een staat waarin de rechten en plichten van zowel de inwoners als van de overheid zijn vastgelegd zodat
burgers beschermd worden tegen machtsmisbruik door de overheid.
Democratische rechtsstaat: een staat waarin de macht door of namens het volk wordt uitgeoefend binnen de grenzen
van de grondwet, zodat individuele grondrechten worden beschermd. (1) Er is sprake van een grondwettelijke
scheiding van de politieke macht, (2) (politieke) grondrechten worden gerespecteerd en (3) het bestuur van het land is
gebaseerd op het legaliteitsbeginsel.
Verband democratie en rechtsstaat
Zonder rechtsstaat kan er geen democratie bestaan, want alleen in een rechtsstaat kunnen burgers gebruikmaken van
politieke grondrechten. Het vastleggen van grondrechten beschermt minderheden tegen de dictatuur van de
meerderheid.
Scheiding der machten
Wetgevende macht: stelt wetten vast waaraan burgers zich moeten houden.
In handen van: de regering (staatshoofd en ministers) en het parlement (Eerste en Tweede Kamer).
Recht: wetsvoorstellen indienen. Ministers stellen meestal nieuwe wetten voor. Het parlement beslist of het voorstel
daadwerkelijk een wet wordt.
Uitvoerende macht: zorgt ervoor dat eenmaal goedgekeurde wetten ook worden uitgevoerd.
In handen van: ministers
Recht: Richtlijnen geven aan hun ambtenaren of speciale instanties.
Rechterlijke macht: beoordeelt of wetten goed worden nageleefd.
In handen van: onafhankelijke rechters.
Recht: beoordelen of iemand een wet overtreedt en een overtreder bestraffen. Ook oordelen zij situaties waarin
burgers vinden dat hun door de overheid onrecht is aangedaan.
2
,Grondrechten
Klassieke grondrechten: rechten die de vrijheid en gelijkheid van burgers moeten garanderen.
Sociale grondrechten: verplichten de overheid te zorgen voor voldoende werkgelegenheid, sociale zekerheid,
maatschappelijke en culturele ontplooiingsmogelijkheden enz.
2.2 Constitutionele monarchie met parlementair stelsel
Taken van de koning
• Lidmaatschap van de regering en voorzitterschap van de Raad van State
• Plaatsen van een handtekening onder alle wetten
• Voorlezen van de troonrede op Prinsjesdag
• Benoeming van ministers en staatssecretarissen bij de vorming van een nieuw kabinet
Parlementaire democratie en kenmerken (MATIG VR)
In een parlementaire democratie stemmen we niet zelf, maar kiezen we een parlement dat namens ons stemt.
• Besluitvorming vindt plaats bij de meerderheid van de stemmen
• Alle burgers zijn gelijk voor de wet
• Tweekamerstelsel
• Indirecte democratie/representatiedemocratie
• Macht van de overheid wordt gelegitimeerd door vrije en geheime verkiezingen
• Kabinet voert beleid op basis van het vertrouwen van de meerderheid van de volksvertegenwoordiging
• Parlement houdt rekening met de rechten en belangen van minderheden
Hoofdstuk 3. Verkiezingen en kiesstelsels
3.1 Het Nederlandse kiesstelsel
Begrippen
Actief kiesrecht: het recht om te kiezen
Passief kiesrecht: het recht om gekozen te worden
Kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging
Kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging: alle uitgebrachte stemmen worden verdeeld over het beschikbare
aantal zetels. Een partij met 3% van de stemmen krijgt 3% van het aantal zetels.
Kiesdeler: de hoeveelheid stemmen die je nodig hebt voor een zetel.
Om coalitievorming te voorkomen hebben sommige landen een kiesdrempel: een partij moet dan een bepaald
minimumpercentage stemmen halen om mee te delen in de zetels.
Voor- en nadelen
− Zwakke binding tussen kiezer en gekozene
− Doordat er veel partijen zijn ontstaat er onduidelijkheid voor kiezers
− Partijen moeten een coalitie sluiten om te kunnen regeren. Het sluiten van compromissen is onvermijdelijk
waardoor tegenstellingen worden afgezwakt.
− Meer onduidelijkheid voor kiezers
+ Zorgvuldige besluitvorming steunend op een groot draagvlak
+ Opkomst is hoger dan bij een meerderheidsstelsel omdat elke stem even zwaar telt
+ Kleinere partijen hebben ook kans op een zetel
Districten- of meerderheidsstelsel
Districtenstelsel: een land wordt verdeeld in een aantal gebieden. De kandidaat die in een bepaald district de meeste
stemmen haalt, wordt afgevaardigd naar de volksvertegenwoordiging.
Meerderheidsstelsel: variant van het districtenstelsel. Hierbij wint in een district de kandidaat die de absolute
meerderheid haalt, dus meer dan 50%.
Voor- en nadelen
− Opkomst is lager dan bij een kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging; kiezers van kleinere partijen
haken mogelijk af omdat het weinig zin heeft. Of kiezers blijven weg in districten waar de uitslag al vast staat
− De band tussen individuele volksvertegenwoordiger en zijn district bedreigt fractiediscipline en leidt soms tot
politieke verlamming
3
, − De meerderheid kan de minderheid overheersen; er hoeven geen compromissen gesloten te worden
− Kans op gepolariseerde verhoudingen is groter in een meerderheidsstelsel
− Kleine partijen maken geen kans
+ Sterke binding tussen kiezer en gekozene
+ Een districtenstelsel leidt in praktijk altijd tot een twee- of driepartijenstelsel waardoor er meer duidelijkheid is
voor kiezers
+ Na de verkiezingen is meestal direct duidelijk welke partij de nieuwe regering gaat vormen. Het proces van
coalitievorming en kabinetsformatie is meestal niet nodig
3.2 Parlementair en presidentieel stelsel
Parlementair stelsel
In een representatiedemocratie kiezen burgers hun vertegenwoordigers.
Representativiteit: de mate waarin standpunten en besluiten van gekozen vertegenwoordigers overeenkomen met de
wens van de kiezers. Er is pas sprake van echte vertegenwoordiging als de standpunten van de vertegenwoordigers
overeenkomen met de standpunten van de bevolking.
Knelpunten:
• Er is een groep kiesgerechtigden die zich helemaal nooit vertegenwoordigd voelt. Soms omdat ze de politiek
niet begrijpen of omdat het ze niet interesseert. Uit onvrede stemmen ze nog wel eens op een protestpartij.
• Partijen vertegenwoordigen niet altijd de ideeën van hun kiezers.
• Door de geringe communicatie tussen kiezer en gekozene weten vertegenwoordigers niet altijd precies wat de
kiezers willen.
• Burgers die actief participeren in de politiek worden eerder en vaker gehoord dan burgers die alleen maar hun
stem uitbrengen bij verkiezingen
Presidentieel stelsel
President wordt door het volk gekozen. Vervolgens stelt hij zijn eigen team van ministers samen. Ministers zijn alleen
aan de president verantwoording schuldig en niet, zoals bij ons, aan het parlement.
Kenmerken:
− President is zowel staatshoofd als hoofd van zijn regering
− President heeft geen ontbindingsrecht; hij heeft niet het recht om het parlement te ontbinden (en nieuwe
verkiezingen uit te schrijven)
− President benoemt en ontslaat ministers die aan hem verantwoording schuldig zijn
− President heeft de uitvoerende macht en is gekozen door het volk
− Strikte scheiding tussen de drie machten
3.3 De verkiezingen en formatie
Zwevende kiezers
Zwevende kiezer: mensen die niet elke keer op dezelfde partij stemmen en tijdens de verkiezingen vaak nog niet weten
op welke partij ze zullen stemmen.
Zwevende kiezers nemen toe door:
- de ontzuiling; de band tussen kiezer en partij werd losser
- drukte in het politieke midden; veel partijen zijn naar elkaar opgeschoven om zo veel mogelijk stemmen te krijgen
Proces van kabinetsformatie
1. De nieuwe Tweede kamer wordt geïnstalleerd
2. De Tweede kamer benoemt na een debat een of meer informateurs
3. De informatie onderhandelt met mogelijke coalitiepartners
4. De informateur schrijft coalitieafspraken op in een regeerakkoord
5. Tweede Kamerfracties van de coalitiepartijen onderschrijven het regeerakkoord
6. De Tweede Kamer benoemt een formateur
7. De formateur zoekt geschikte bewindslieden
8. De koning benoemt bewindslieden nadat zij trouw beloofd of gezworen hebben
9. Het kabinet wordt gepresenteerd aan het publiek
10. De minister-president leest de regeringsverklaring voor
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kayleighheuveling. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
