Dit is een samenvatting over het onderwerp rechtsstaat, dit is een onderwerp die voorbij komt in 4VWO. Onderwerpen uit de samenvatting: onstaan grondwet, de rechtsstaat, klassieke en sociale grondrechten, legaliteitsbeginsel, triaspolitica, strafrecht en berechting.
2 Grondwet en grondrechten
In rechtsstaten zijn grondwetten als het waren de stichtingsakten van een samenleving.
De grondwet:
● Begrenst de macht van de staat en garandeert daarmee de vrijheden van burgers.
● Legt de fundamentele rechten van burgers vast.
● Geeft aan hoe de belangrijkste organen (koning, ministers, parlement, rechterlijke
macht) van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd.
● Drukt de eenheid van de natie uit. Binnen het staatsverband vormen burgers,
ondanks alle verschillen, toch een eenheid.
2.1 Ontstaan van de grondwet
Door de Franse Revolutie en bezetting kreeg Nederland in 1798 de Staatsregeling van de
Bataafse Republiek, dit is een voorloper van de grondwet. Daarin werd bepaald dat iedere
burger gelijk is voor de wet en onschendbare grondrechten heeft. De opstellers hadden zich
laten inspireren door de idealen van de Franse Revolutie, maar net zoals in Frankrijk volgde
ook in Nederland staatsgreep op staatsgreep en grondwet op grondwet.
Rust kwam er in 1813 (de val van Napoleon), een jaar later werd Nederland een
constitutionele monarchie, een koninkrijk met een grondwet. Koning Willem I kon niet als
absolute vorst zijn gang gaan, wel verleende de grondwet hem soevereine macht.
Huis van de rechtsstaat
In 1848, toen in heel Europa opnieuw felle revoluties waren uitgebroken, werden er onder
leiding van het liberale kamerlid Thorbecke solide fundamenten onder het ‘Huis van de
rechtsstaat’ gelegd.
In de grondwet van 1848 werd de macht van de koning ingesnoerd. Hij werd onschendbaar
(buiten spel voor macht) verklaard. Hierdoor kregen de ministers de verantwoordelijk voor
wetgeving en beleid.
Veranderingen:
- De grondrechten werden uitgebreid met onder meer het recht op vereniging en
vergadering.
- De democratie werd vergroot door directe verkiezingen van de Tweede kamer, als
was het kiesrecht alleen voor mannelijke burgers die een bedrag aan de belasting
betaalden: het censuskiesrecht.
De staat had volgens Thorbecke maar één taak: de vrijheid van de burgers te dienen. Hoe
de burgers de vrijheid gebruikten en welk geluk zij nastreefden, was aan de burgers zelf. De
staat moest zich niet bezighouden met hun levens en ook op economisch vlak moesten ze
afzijdig blijven.
Thorbecke meende dat het concurrentie mechanisme van de vrije markt zou zorgen voor
een rechtvaardige samenleving.
Daardoor wordt de 19e eeuw ook wel een nachtwakersstaat genoemd, een staat die zich
vooral inzet voor bewaking van de veiligheid van de burgers en de noodzakelijke
voorwaarden realiseert voor economische groei. Dit door middel van het ontwikkelen van de
infrastructuur in de vorm van waterwegen en spoorwegen.
, Uitbreiding kiesrecht
De nachtwakersstaat zorgde voor een sociale onrust. Door de toegekende grondrechten
ontstonden nieuwe sociale bewegingen, zoals de arbeidersbeweging, die voor alle burgers
kiesrecht opeisten. Door uitbuiting, armoede en kindersterfte ontstond er in plaats van
sociale vrede in de tweede helft van de negentiende eeuw een klassenstrijd tussen arm en
rijk, tussen arbeid en kapitaal. Ook de vrouwenbeweging beriep zich op de beginselen van
de rechtsstaat. Deze sociale onrust leidde tot wijzigingen in de grondwet. In 1917 werd het
algemene mannenkiesrecht ingevoerd, in 1919 het vrouwenkiesrecht. Ook ging de staat
behalve openbare scholen ook scholen op godsdienstige en levensbeschouwelijke
grondslag bekostigen.
Zwarte bladzijde
In de 20e eeuw maakte tijdens de tweede wereldoorlog de duitse bezetting een einde aan
de grondrechten. Het recht op veiligheid (en daarmee bescherming van het leven), dat in
die tijd apart vermeld stond in de grondwet, werd vertrapt.
Na de Tweede wereldoorlog
Na de tweede wereldoorlog trad de oude grondwet weer in werking. Tegelijkertijd was er een
commissie bezig met een nieuw ontwerp, maar het duurt nog tot 1983 voordat de nieuwe
grondwet van kracht werd. Nieuwe dingen zijn, bescherming van burgers tegen discriminatie
en het recht op sociale zekerheid.
2.2 Wat staat er in de grondwet
De grondwet van 1983 is overzichtelijk opgebouwd.Het eerste deel bevat de grondrechten
van de burgers, en het tweede deel de organisatie van de staatsinstellingen en het bestuur
van ons land.
Klassieke grondrechten
In de grondwet staan klassieke en sociale grondrechten. Vrijheid en gelijkheid van
individuele burgers vormen de basis van de klassieke grondrechten. Hierin herkennen we de
belangrijke kenmerken van het sociaal contract. Want in dit recht wordt geregeld dat de staat
de persoonlijke vrijheidsrechten van mensen zo min mogelijk beperkt. De volgorde van de
grondrechten is willekeurig.
Klassieke grondrechten:
- Het recht op gelijke behandeling in gelijke gevallen. Niemand die zich in Nederland
bevindt mag gediscrimineerd worden.
- De persoonlijke vrijheid wordt op verschillende manieren gewaarborgd. Ieder mens
heeft de vrijheid om te gaan en staan waar hij wil. Belangrijk is ook het recht op
privacy. De onaantastbaarheid van het lichaam behoort tot de persoonlijke
levenssfeer, martelen is verboden en zonder toestemming mogen mensen niet aan
medische pregen of behandelingen deelnemen. Zomaar fouilleren mag niet. Ook de
vrijheid van godsdienst en onderwijs zijn aspecten van de persoonlijke vrijheid. En
als laatste wordt het recht op eigendom als een persoonlijk vrijheidsrecht
gewaarborgd.
- De politieke vrijheid van de burgers wordt gewaarborgd in het algemeen kiesrecht
maar ook in grondrechten die het publieke debat stimuleren, zoals de vrijheid van
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper jadeheidemans. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
