Patricia Vanleerberghe
1 Communicatie in de ouderenzorg
1.1 Huidige trends veroudering1
Shift van deficitair denken
(focus op achteruitgang van Steeds meer aandacht Nog steeds veel age-ism:
Toenemende vergrijzing:
functies) naar actieve burger, voor waardigheid systematisch
betaalbaarheid
participant in maatschappij (mensenrechtverdragen, stereotyperen en
zorgverlening is belangrijk
(verderzetten volwassenheid, zorgbeleid) discrimineren obv leeftijd
residentiele zorg klein aandeel)
Waardigheid in de zorg is voor alle beleidsmakers en instellingen belangrijk:
is subjectief, kan voor de oudere fluctueren & wordt vaak verkeerd ingeschat door HV/fam
aandacht en interesse voor de persoon zonder vooringenomen ideeën (hoe ik behandeld wil worden)
kan gaan over autonomie, privacy, betekenisvolle tijdsbesteding, huiselijke omgeving, perspectief, , cognitieve
vermogens, verantwoordelijkheden, lichamelijke onafhankelijkheid, respect krijgen (betuttelen, vriendelijkheid)
1.2 Elder speak
Sociale contacten = universele behoefte voor ouderen ookal treden bio-psychosociale veranderingen op die
communicatie bemoeilijken (volgens ≠ definities) heeft ++ effect op fysieke en mentale gezondheid en QOL
Behoeftepiramide van Maslow
!! Enkel communicatie met zorgverleners is ontoereikend
- slechte kwaliteit: teveel over zorg (minder persoonlijk) en vaak betuttelend/kinderlijk
- slechte kwantiteit: te weinig, te korte gesprekken
1.2.1 Waarom gewijzigde gespreksstijl met ouderen? Communicatie accommodatie theorie (CAT)
- Uiting van waarden en attitudes
- Convergeren (stijl matchen aan communicatiestijl gesprekspartner) om beter te communiceren
1
Disengagmenttheorie: terugtrekken uit maatschappij, periode van participeren is voorbij (betuttelen, last, opsluiten in residentiële zorg)
Activiteitstheorie: actief blijven door bepaalde activiteiten/rollen die niet meer lukken te compenseren met nieuwe activiteiten en rollen
Continuïteitstheorie: vroegere leefstijl zoveel mogelijk voortzetten afhv hun mogelijkheden
, Onder-accommodatie = onvoldoende aanpassen aan communicatiebehoeften van gesprekspartner
boodschap blijft =, maar gesprekspartner begrijpt boodschap niet goed
Over-accommodatie = overdreven aanpassen elder speak (secondary babytalk)
boodschap blijft =, maar gesprek wordt als neg ervaren
Traag, overdreven intonatie, hogere toon, luider, vereenvoudigde woorden, verkleinwoorden, ongepaste
troetelnamen, eenvoudigere zinnen, collectieve voornaamwoorden (we ipv jij), veelvoudig bevestigende
tussenwerpsels (he, voilà), extra gebaren, heel dichtbij komen, verduidelijken en herhalen
Voorbeeld: kom zoetje, we gaan dan eten hé. Ons eten staat al op je tafeltje
Category-based approach: stereotiep idee dat ouderen minder competent zijn in communiceren
Vaak goedbedoelde redenen voor elder speak: zorgverlener wil beter en effectiever communiceren, goed
samenwerken (opdrachten duidelijk maken), vriendelijk overkomen en oudere op zijn gemak stellen
helpt eigenlijk niet, normale instructies even efficiënt, kan zelfs leiden tot meer verzet bij dementie-patiënten
1.2.2 Elder Speak in de ouderenzorg
Gebeurt vooral bij: 70+, mensen met cognitieve beperking of depressieve gemoedstoestand, momenten waarin men
1-1 zorg verleent (dus niet met andere zorgverleners), ouderen waarmee men vaak een gesprek heft
Wat doet men? Veel verkleinwoorden, bijna enkel enkelvoudige en zeer korte zinnen, veel tussenwerpsels, we-vorm
(bv we gaan ons eens wassen = verpleegstermeervoud, vergroot gevoel van afhankelijkheid)
Ook vrienden of familieleden van ouderen hanteren soms elder speak, maar meestal subtieler en gradueel
opbouwend waardoor de oudere het meer apprecieert
1.2.3 Gevolg van slechte communicatie? Communication Predicament of Ageing Model (CPA)
Wanneer oudere bewust wordt van elder speak, kan hij zich oud gaan voelen en gaan de gedragingen ook steeds
meer matchen met het stereotype beeld van ouderen
- Gevoel van hulpeloosheid en afhankelijkheid
- Zelfbeeld, zelfrespect en welzijn ↓
- Depressieve gevoelens
- Cognitieve en fysieke achteruitgang versterken
- Interactie vermijden en meer sociale isolatie waardoor tevredenheid over leven ↓
- Instructies niet accurater uitgevoerd, meer verzet
1.2.4 Hoe gespreksstijl goed afstemmen? Communication Enhancement of Ageing model (CEA)
Gespreksstijl continue afstemmen op individuele oudere gesprekspartner door individuele beoordeling bij aanvang
gesprek en herbeoordeling tijdens het gesprek