Journalistiek en democratie
Inhoud
Journalistiek en democratie...................................................................................................................1
1. Introductie......................................................................................................................................1
A. Democratie.................................................................................................................................1
B. Journalistiek................................................................................................................................2
1. Journalistiek in Democratische theorie...........................................................................................4
1.1 Representatieve vs directe democratie....................................................................................4
1.2 Vijf hedendaagse modellen:...................................................................................................10
Model 1: Competitief-elitair (modern maar elitair karakter)........................................................10
Model 2. Pluralistisch....................................................................................................................11
Model 3. Legaal-democratisch......................................................................................................11
Model 4. Participatief-democratisch............................................................................................12
Model 5. Deliberatief-democratisch.............................................................................................12
Parallelle evoluties: wat hebben al deze vormen gemeen, buiten vrije verkiezingen?.................13
Deze vormen zijn historisch vervlochten in Europa met:..............................................................14
1.3 Normatief-democratische functies v democratie (wrm journalistiek belangrijk is voor
democratisch denken)..................................................................................................................16
Wie helpt wie? (in gesch v democratie wat doet journalistiek daarin?)...........................................18
2. Democratie in journalistieke theorie: Wat is het belang van democratie in het denken over
journalistiek?....................................................................................................................................18
2.1 Vijf stadia in de ontwikkeling van een journalistieke moraal..................................................18
2.2 Vier hedendaagse normatieve theorieën over de functie van journalistiek in democratie....21
2.3 Alternatieve modellen van journalistiek (deontologie)...........................................................23
3.1 Democratie en Journalistiek: who needs who?......................................................................28
3.2 Helpt de journalistiek de democratie?........................................................................................31
3.3: Conclusie link J&D..................................................................................................................35
1. Introductie
A. Democratie
Democracy Index: classificering op basis v criteria en surveys en indicatoren uit verschillende landen
Schaal van 5.37 naar 5.28 -> globale gemiddelde is laagst ooit gemeten sinds 2006
Meten v 5 dimensies (tonen wat democratie is): electoral process and pluralism, functioning of
government (werkende regering/overheid met bep middelen), political participation (in een
democratie is de overheid slechts één element in een sociaal weefsel van vele en uiteenlopende
,instellingen politieke organisaties en verenigingen), political culture (algemeen pol vertrouwen: een
succesvolle democratische politieke cultuur houdt in dat de verliezende partijen en hun aanhangers
het oordeel van de kiezers aanvaarden en een vreedzame machtsoverdracht mogelijk maken), civil
liberties (burgerrechten: vrijheid v meningsuiting, persvrijheid, vrijheid van godsdienst, samenkomen
en staken en recht op fair proces)
Civil liberties verslechtert, pol participation stijgt (online en nieuwe manieren van deelname
aan pol proces), functioning of government daalt (omzetten v beleid schort: corruptie?)
Vb. VS (this is not our president, liever een president die niet democratisch verkozen is maar bij hun
overtuigingen ligt dan Biden)
4 soorten regimes: volle democratieën (8-10), flawed (wel open verkiezingen, maar participatie en
pol cultuur haperen) , hybride regimes (onregelmatigheden in verkiezingen, overheid druk op
tegenkandidaten), autoritaire regimes (niet gepretendeerd democratie te zijn, geen pol pluralisme,
‘president’ geeft macht niet meer af na mss ‘verkiezingen’)
Democratie als vis ih water: geen besef als je in water zit/goede democratie dan weet je hoe
belangrijk democratie is (België net onder de 8 in zelfde categorie als Italië-> corruptie, maffia)
Scandinavische landen: groot vertrouwen, hoge pol transparantie, efficiënte overheid
Frankrijk ‘flawed democracy’: v full -> flawed in corona beleid: strikte lockdown vanuit
gezondheidsstantpunt niet altijd even transparante politiek
Turkije: gebruikt door overheid om redacties binnen te vallen
Wat wettelijk gebeurd zal niet per se in deze index worden meegenomen (de nuances, verder dan
het wettelijke/ strikte is moeilijk op te meten: door achterpoortjes ih systeem)
Hoe kan je standhouden als: gebieden rond je roodkleuren op democratie-index, economische macht
begint te danen, autoritaire regimes die druk zetten op het democratische bestel
B. Journalistiek
Reporting without borders: niet toevallig komen landen met slechte scores van democratie overeen
met die van journalistiek -> manier waarop we denken over journalistiek vertrekt bijzonder van
democratische aspecten (sterke linken)
Media onafhankelijkheid (link met burgerrechten en persvrijheid), omgeving (censuur of zelf censuur:
wettelijk kader in orde maar door druk en context zelfcensuur)
België is nummer 12 (vertrouwen in nieuws in Vlaanderen redelijk hoog in vergelijking met andere
landen, nog steeds onder de helft; termen van pluralisme 4 grote mediagroepen en 1 openbare
omroep voor een miniscuul Vlaanderen, ook wel concentratie: DPG media, Roularta, Mediahuis)
Belangrijke journalistieke vrijheid, maar andere landen geen democratieën waar journalistiek wel
leeft: welke relatie? Heb je een democratie nodig? Nee. Wel geen vrije journalistiek
Commerciële actoren die journalistiek hebben uitgebouwd -> bedrijfslogica kan ook nefast zijn voor
de journalistiek (Spotlight: onderzoeksjournalisten die veel druk ondervonden vd machtige kerk ->
hier is nu steeds minder geld voor en ruimte: hervormingen Amerikaanse bedrijven The Tribune
company -> Venture Capity om onderste uit de kan te halen: kranten opkopen waar markt aan dalen
is -> structuur veranderen en failliet laten halen
Online ads minder opbrengen, print media daalde, extra digital demands on journalists stijgt,
reporters zijn net nu cruciaal om beleid te bekritiseren: gevaar naar digitaal te gaan, kijken wat
,meeste clicks oplevert want wat populair is is niet altijd belangrijk -> hopen op overname door
billionair want business model in gevaar, maar danger: ze maken wat we willen lezen en dat is onze
schuld omdat we niet willen betalen
Reuters: survey bij nieuwsgebruik, interviews met ceos en directeurs v nieuwsmedia wereldwijd:
aspect van financiering: corona heeft plannen voor digitale transitie versneld (meer op
afstand werken en snellere omschakeling naar de op lezer gebaseerde bedrijfsmodellen) :
mainstream media en kranten zagen clicks cijfers groeien, zelfs papier meer verkocht
online abonnementen verkopen wordt belangrijk en is de toekomst en is belangrijker dan
advertentiegeld: gem 4 inkomstenbronnen nodig om rendabel te zijn
Kranten tweezijdige markt: abonnementen en eyeballs aan adverteerders nog op bep manier
kernelementen v betaalmodel maar versch soorten van inkomsten dat complexer is
Subscription, display and native advertising, events, e-commerce, funding from platforms (lobbyen
om geld te krijgen van die platformen: vaak naar grote merken/ kleine programma’s: fb betaalt
NewsCorp content te maken op hun platform), donaties/crowdfunding en filantropie, andere
(verkopen van technologie, content syndication, government support)
Toont sterk hoe nieuwsmedia daar moeten bezighouden om financiering daarvan moeten houden
(dienst marketing en als je er 4 nodig hebt..), snelle verschuiving op 1 jaar tijd ander idee over vb
display advertising (enorm achteruitgegaan doordat groot deel bij fb zit), other is enorm gedaald
50 % heeft vertrouwen in de toekomst vd journalistiek en is bezorgd over: toename v
desinformatie, aanvallen op de journalisten, financiële duurzaamh v kleinere nieuwsmedia
Belangrijker om te gaan focussen op gebruiker, minder focussen op advertenties en adverteerders:
mensen overtuigen om te betalen dan ga je sterke content moeten bieden (inzetten op deftige,
diepgaande journalistiek) -> mogelijks goede evolutie
59% zet dat hun inkomsten het afgelopen jaar zijn gestegen, ondanks het feit dat meer dan
de helft (54%) ook melding maakt van gelijkblijvende of dalende pageviews.
Inkomsten uit online reclame en abonnementen stijgen sterk.
75% vertrouwt de vooruitzichten van hun bedrijf voor 2022, hoewel minder (60%) hetzelfde
zeggen over de toekomst van de journalistiek. Bezorgd over de polarisatie van de
samenleving, aanvallen op journalisten en de vrije pers, de financiële duurzaamheid van
lokale publicaties
79% geeft pioriteit aan abonnementen of lidmaatschap als inkomstenbron
Maar 47% dat abonnementsmodellen de journalistiek in de richting duwen van het bedienen
van rijkere en meeropgeleide doelgroepen.
Uitgevers voorzien, gemiddeld, 3 of 4 verschillende inkomstenstromen
Minder aandacht aan Facebook (-8) en Twitter (-5), meer voor Instagram (+54), TikTok (+44)
en YouTube (+43)
Tegelijkertijd zullen veel nieuwsorganisaties hun regels aanscherpen over hoe journalisten
zich moeten gedragen op sociale media.
Nieuwsredacteuren beseffen dat de klimaatopwarming steeds urgenter wordt, maar zeggen
dat het moeilijk is om het grote publiek te laten luisteren naar een verhaal dat traag verloopt
en dat het publiek vaak neerslachtig kan maken.
Evaluatie: ANALYSE TEKST (vb. welke soort democratie, welk element vd journalistiek schuif je naar
boven?)
, Reader niet blokken, gewoon eens lezen en gebruiken als voorbereiding
Censuur RT? Kamp: voorzichtig (niet censureren) vs raamwerk veiligheidsperspectief (-> door
de fake news)
Eenduidigheid ih nieuws in veroordelen v Rusland in aanval (Westerse kijk door de
voorgesch): VS-invasie in Irak is niet gigantisch veel anders op basis v ‘nucleaire wapens’ ->
westerse bias verklaring (link tss journalistiek en democratie)
Te kritisch werkt polariserend en nefast voor democratie (pervers effect): hebben we hier nu
nood aan? Hypocrieeeet!! Zelf fake news ten einde de democratie en eenheid te helpen
Staat journalistiek in dienst vd democratie (per definitie of bep vorm v journalistiek)? En is
democratie essentieel voor de journalistiek?
1. Journalistiek in Democratische theorie
Wat is het belang van journalistiek in denken over democratie?
Democratie= macht bij volk (demos= volk, kratos= to rule)
Enkel stemmen is niet voldoende; ook waardekader (liberaal/westers hier: mss ook andere?)
Manier v samenleven dat vrede bewaart? (weinig democratieën zitten met burgeroorlogen;
bewaren v vrede is een vd bestaansredenen v democratie en niet zozeer het waardekader)
Democratische systemen: maar vb. Erdogan en Orban dragen betwist democratische
waarden uit (kritiek op representatieve democratie: dient belangen vd elite; gaan de andere
landen genoeg in tegen die landen of spelen er belangen?)
David held: samenvatting vd gesch vd democratie
= familie v gedeelde concepten met centraal idee dat het legitiem bestuur= bestuur dat
verantwoording moet afleggen aan de burger (moet niet altijd direct zijn, maar indirect
verantwoording aan het volk)
= breed concept (stemmen niet essentie, maar verantw vh bestuur aan het volk); democratie is geen
monolitisch gegeven maar fam v gedeelde concepten (versch soorten democratie vd oudheid tot de
moderne staat)
Vertrekken van moderne modellen (Held) over democratie:
4 klassieke (Held: niet in detail, wel belangrijk onderscheid tss representatieve en directe
democratie)-> omdat toen nog van journalistiek absoluut geen sprake was bij Plato en Aristoteles: we
kunnen er wel een aantal lessen uit halen ) en 5 hedendaagse modellen v democratie: Held
Journalistiek beweegt langs de versch modellen en krijgt versch vormen binnen andere modellen
1.1 Representatieve vs directe democratie
A. Representatieve democratie:
Begin representatieve democratie (parellel aan begin journalistiek) tegen 17de/18de eeuw met 2
bewegingen democratisering op gang brengen en op elkaar inhaken
1. Representatieve democratie als bestuursvorm (belangrijk verschil met de ideeën:
pragmatische bestuursvorm tss elite die niet op elk moment link legt met liberale
gedachtengoed)
