Van klimaatverandering naar systeemverandering
1e semester - Korfvak
Coördinatoren: Ann Crabbé & Sara Vicca
Gastdocent: Tim Soens, Steven Van Passel, Loubna Ou-Salah, Dirk Lauwers, Sebastian Sterl & Wouter Vandenhole
1. Les 1: Introductie Klimaatverandering - H1 & H2 boek
a. Inleiding
b. Het IPCC = Intergovernmental Panel on Climate Change
c. Wat bepaalt ons klimaat?
i. Broeikasgassen
ii. De opwarming van de aarde
iii. De rol van de mens
d. Enkele gevolgen
e. Verregaande gevolgen
f. Onstopbare gevolgen
g. Akkoord van Parijs
2. Les 2: 1000 jaar klimaatverandering doorheen de geschiedenis - H3 boek
a. Brouck-cité, zomer 2021: History strikes back (with a vengeance)
i. Is de geschiedenis relevant voor Brouck-Cité?
ii. Traditionele Ecologische Kennis = TEK
iii. Andere klimaatramp van deze zomer: Branden ten Noorden van
Athene
b. De ontdekking van de moderne klimaatverandering
c. Klimaat Geschiedenis
d. De kleine Ijstijd
e. Besluit: historisch perspectief toont
1
, 3. Les 3: Economische analyse van actie versus inactie aan de hand van een
vereenvoudigde kosten-baten analyse - H7 boek
a. Inleiding
b. Wat is een kosten-baten analyse en tijdverrekening (= discounting)?
c. De kosten en baten van actie/ inactie van klimaatmitigatie
d. Onzekerheid
e. Beleidsrealiteit
f. Besluit
4. Les 4: Terrestrische ecosystemen en klimaatverandering - H2 & H9 boek
a. Inleiding
b. De koolstofcyclus
c. De koolstofreservoirs
d. Natuur als bondgenoot voor de transitie naar een klimaatneutrale
samenleving
e. Natuur als bondgenoot voor klimaatadaptatie
5. Les 5: Waarom het klimaatprobleem erkennen en oplossen zo moeilijk blijft.
Een sociaal-wetenschappelijke poging tot antwoord - H11 boek
a. Inleiding
b. Kennis voor (klimaat) beleid
i. Een korte geschiedenis van klimaatwetenschap
ii. Intergovernmental panel on climate change
iii. Omgaan met onzekerheid
c. Waarom luister het beleid niet?
i. Strijd om aandacht
ii. Naming & framing
iii. Agenda-setting
2
, iv. Discoursen over oplossingsrichtingen
v. “Het beleid” moet in actie schieten
d. Waarom is systeemverandering zo lastig?
6. Les 6: Klimaatverandering, wat brengt de toekomst? - H1 boek
a. Het klimaat op aarde
b. Oorzaken van de huidige klimaatverandering
c. Het akkoord van Parijs
d. Waargenomen veranderingen
e. Wat brengt de toekomst?
f. Wat moet er gebeuren? 5 uitdagingen
7. Les 7: Klimaatmigratie - H5 boek
a. Inleiding
b. Wat is de relatie tussen migratie en klimaatverandering?
c. Wat weten we tot hiertoe?
i. Welke klimaatveranderingen resulteren in welke migratiepatronen?
ii. Hoe verhouden klimaatveranderingen zich tot andere
migratieredenen?
d. Klimaatmigratie in de toekomst
e. Conclusie
8. Les 8: Stadsontwikkeling en mobiliteit in tijden van klimaatverandering
a. Deel A: Stedenbouw en ruimtelijk beleid
i. Veranderend discours stedelijke transformatie n.a.v. COVID-19?
ii. Duurzame stadsontwikkeling
iii. Stedelijk hitte eiland
iv. Ruimtelijke spreiding, kenmerkend voor Vlaanderen
3
, v. Urban Sprawl = staduitbreiding (EX)
b. Deel B: Stedelijk mobiliteitsbeleid
i. Wat is mobiliteit?
ii. Mobiliteitsprofiel Vlaanderen
iii. Mobiliteitsparadigma’s
9. Les 9: De energietransitie en haar uitdagingen - H8 boek
a. Er is een probleem…
b. Energie
i. Wat is energie?
ii. Hoe gebruiken we energie?
iii. Waar halen we energie?
iv. Wat hebben we nodig voor een energietransitie?
v. Einde van het kolentijdperk?
c. Conclusie
10. Les 10: Ongelijke spreiding van lusten, lasten en rechten - H10 boek
a. Ongelijke lusten en lasten van klimaatverandering
b. Klimaatrechtvaardigheid
i. Dimensies van ongelijkheid (overlappen & beïnvloeden elkaar)
ii. Vier categorieën van ongelijkheid
c. Milieurecht: gedeelde maar verschillende verantwoordelijkheid
d. Mensenrechten
i. Tussen landen
ii. Binnen landen
iii. Tussen generaties
4
,Van klimaatverandering naar systeemverandering
1e semester - Korfvak
Coördinatoren: Ann Crabbé & Sara Vicca
Gastdocent: Tim Soens, Steven Van Passel, Loubna Ou-Salah, Dirk Lauwers, Sebastian Sterl & Wouter Vandenhole
Les 1: Introductie Klimaatverandering - H1 & H2 boek
Inleiding
● De fysische basis en enkele kernaspecten
○ Wat is er aan de hand?
○ Waarom is klimaatverandering een probleem?
○ Wat moet er gebeuren (in grote lijnen)?
Het IPCC = Intergovernmental Panel on Climate Change
● Opgericht 1988 door WMO en UNEP
● Taak: beleidsmakers voorzien van objectieve informatie over:
○ Oorzaken van de klimaatverandering
○ Impact op de leefomgeving en socio-economische gevolgen
○ Mogelijke acties
■ Door mitigatie = tegengaan
■ Door adaptatie = aanpassen aan onomkeerbare zaken
● Hoe: assesments rapports = consensusrapport (wetenschappers moeten eens zijn)
● Policy-relevant NOT policy prescriptive = biedt inzichten aan de politiek maar kan de
politiek niet opleggen iets te doen
● 3 belangrijkste aspecten uit het vorige rapport:
○ De invloed van de mens op het klimaatsysteem is duidelijk
○ Hoe meer we ons klimaat verstoren, hoe meer we het risico lopen op
ernstige, doordringende en onomkeerbare gevolgen
○ We hebben de middelen om de klimaatverandering te beperken en een
welvarendere, duurzamere toekomst op te bouwen
5
,Wat bepaalt ons klimaat?
● Instraling
○ Zonne-activiteit
○ Baan van de aarde rond de zon
● Omzetting in warmte
○ Reflectie (ijs, wolken, stof, oceaan, vegetatie)
● Vasthouden van warmte
○ Broeikasgassen (CO2, CH4, N2O, …) = vormen dekentje rond de aarde
Broeikasgassen
● CO2 gehalte in de atmosfeer is nu hoger dan het hoogste niveau in de geschiedenis
van de Homo Sapiens
● Menselijke bronnen van broeikasgassen
○ CO2 (koolstofdioxide):
■ Verbranding fossiele brandstoffen
■ Veranderingen in landgebruik (vb. Ontbossing)
○ CH4 (methaan):
■ Landbouw
■ Productie & transport van fossiele brandstoffen
■ Afval, stortplaatsen
○ N2O (lachgas):
■ Landbouw
■ Verbranding fossiele brandstoffen
● Hoe dikker het deken van broeikasgassen, hoe warmer eronder op aarde
● CO2 en temperatuur fluctueren gelijkmatig
De opwarming van de aarde
● Momenteel 1,1’C opwarming tov gemiddelde van 1850 - 1900
● Noorden: meer opwarming dan op de rest van de aarde
● 2016 en 2020 = globaal de warmste jaren sinds metingen
● Alles na de jaren 2000 komt voor in de 25 warmste jaren
6
,De rol van de mens
● De waargenomen opwarming wordt aangedreven door de emissies van menselijke
activiteiten, waarbij de opwarming door broeikasgassen gedeeltelijk wordt
gemaskeerd door afkoeling door aërosolen.
Enkele gevolgen
● Afsmelten van de gletsjers
○ Landijs verdwijnt = zeeniveau stijgt = albedo daalt
● Noordpool: afsmelten zeeijs
○ Weinig effect op zeeniveau
○ Negatief effect op albedo
● Verzuring van de oceanen
○ CO2 wordt opgeslagen in water
○ Tast de basis van de voedselketen (=koraal) van de oceaan aan
○ Hittegolven in de oceanen => verbleking koraal
● Meer weersextremen
○ Hittegolven, droogtes, bosbranden, hevige neerslag, overstromingen, …
○ Vb.: Hittegolven en bosbranden in Siberië (mei ‘21), hevige neerslag en
overstromingen in het het oosten van België (juli ‘21)
■ Gemiddelde temperatuur stijgt = meer kans extreme T =>
intensivering watercyclus
■ Warmere atmosfeer = meer waterdamp = meer neerslag
7
, ■ Per 1’C opwarming => lucht 7% meer capaciteit om neerslag op te
houden
● Zwakkere en tragere polaire straalstroom = meer meandering
○ Polaire straalstroom scheidt koude lucht uit het noorden van warme lucht in
het zuiden
○ Verzwakte straalstroom blokkeert gemakkelijker => extremer weer
Verregaande gevolgen
● Gezondheid, watervoorraad, agricultuur, …
● Threat multiplier (latere les wordt dit uitgelegd)
Onstopbare gevolgen
● KANTELPUNTEN in het Aardse systeem => zelfversterkende klimaatverandering
○ Ijs op de Noordpool smelt, reflectie door ijs neemt af, absorbtie door water
neemt toe, warmte stijgt, ijs smelt verder af, …
Akkoord van Parijs
● opwarming beperken tot ‘ruim onder’ 2’C, beperking tot 1,5’C
○ Niet onmogelijk, maar vereist ongekende veranderingen in alle sectoren van
de samenleving
○ Netto nul CO2 emissies tegen 2050! Nadien negatieve emissie!
8
,Les 2: 1000 jaar klimaatverandering doorheen de geschiedenis - H3 boek
Brouck-cité, zomer 2021: History strikes back (with a vengeance)
● Vesder neemt haar volledige winterbedding in beslag
○ Hoofdrivier houdt stand, zijrivieren traden over de oevers
● We waren niet voorbereid: hoogte van de rivier werd niet in rekening gebracht
● Neerslagzone bleef stationair hangen = waterbom
● 220 doden (40 in belgië)
Is de geschiedenis relevant voor Brouck-Cité?
● 2 belangrijke kwetsbaarheden: ecologische en sociale kwetsbaarheid
○ Brouck = nat gebied
○ Cité = arbeiderswijken
● Was al eerder gebeurd in 1926, 1993 - 1995 => buffercapaciteit installeren
○ Waren winter overstromingen, in de zomer niet verwacht
● Vloedmerken op de Kathedraal in Luik
○ Gegevens worden bijgehouden om het in ons geheugen te houden
Geschiedenis:
● A) 1777 - Ferraris
○ Enorm veel weilanden om het water op te vangen
○ Bewoning was schaars
● B) Industrialisatie van België
○ Fabrieken vestigden zich aan het water (energieopwekking en transport)
○ Cité’s worden opgericht om arbeiders dichtbij te hebben
○ 1873: Overstromingsgebied wordt doormidden gesneden door spoorweg om
goederen te transporteren => rivier kan winterbedding niet meer innemen
○ 1878: zijrivieren worden uitgegraven om waterniveau constant te houden
9
, ● C) Fabrieken worden verlaten achtergelaten, cité’s blijven = goedkoop wonen
○ Gevaren uit het geheugen, reden van goedkoop wonen wordt vergeten
○ € compensatie zal niet voldoende zijn om te renoveren/ iets anders te kopen
○ Industriële geschiedenis van België = slag in het gezicht afgelopen zomer
Traditionele Ecologische Kennis = TEK
● Wanneer een bepaalde woonplaats onhoudbaar wordt, zou de mens moeten
verhuizen
● In plaats hiervan gaat de mens de omgeving en de natuur gaan aanpassen
○ Verhuizen gaat moeilijk door de bevolkingsgroei
○ Financiële belangen komen voorop
● TEK = sociaal gegeven
● Kwetsbaarheid : sociaal gegeven
● Tek alleen is niet voldoende, nieuwe technologieën combineren met TEK!
Andere klimaatramp van deze zomer: Branden ten Noorden van Athene
● 3 standaard fases
○ <1900: Hazard is recurrent, leidt doorgaans niet tot rampen
○ 20e E: Hazard uitschakelen, proberen controleren
○ 21e E: Hazard komt in veel intensere vorm terug, leidt tot rampen
10
