Bestuursrecht
Deel 1: Publiekrecht in perspectief
Hoofdstuk 1: Basisbegrippen en centrale thema’s van het publiekrecht
Eenheidsstaat, centralisatie, decentralisatie
In een eenheidsstaat berust de soevereiniteit of ‘bevoegdheid van de bevoegdheid’ onverdeeld in het centrale
niveau.
Gecentraliseerde eenheidsstaat<> gedecentraliseerde eenheidsstaat
Gecentraliseerde: alle overheidsfuncties zijn uitgeoefend door instellingen of organen die toebehoren
tot een centraal bestuur (er kan we deconcentratie plaatsvinden).
Deconcentratie= het overdragen van bepaalde taken vanuit het centrale bestuur naar
lagere instanties of ambten (deze hebben geen rechtspersoonlijkheid en maken deel
uit van het centraal bestuur).
Gedecentraliseerde: Er zijn ondergeschikte besturen die geen deel vormen van de centrale overheid.
Deze hebben wel een eigen rechtspersoonlijkheid en zijn onderworpen aan minder strenge vorm van
toezicht.
De bevoegdheden van deze besturenen zijn in de wet geschreven (vb. BWHI).
Hun regels hebben zelf geen kracht van wet en ze zijn onderworpen aan administratief toezicht.
Decentralisatie/gedecentraliseerde eenheidsstaat: functionele <> territoriale decentralisatie
Functionele: het centraal orgaan kent specifieke bevoegdheden toe aan overheidsinstanties die in een
bepaald domein over de nodige expertise beschikken met als doel besluitvorming op een meer
efficiënte en van politieke instellingen onafhankelijke manier.
Territoriale: een aantal algemene omschreven bevoegdheden worden toegekend aan overheden die voor
een bepaald grondgebied bevoegd zijn (vb. de lokale besturen).
Federalisme
Eenheidsstaat/unitaire staat <> Federalisme
In een federatie hebben geografische afgebakende deelgebieden van een federaal geheel autonome
bevoegdheden.
3 vormen van federaties: federale staat, federale unie, confederatie (het verschilpunt ligt bij de
soevereiniteit).
Federale staat
=centrale federale niveau + deelstaten die gezag uitoefenen op deel van het grondgebied
Ze zijn autonoom (≠soeverein; soevereiniteit ligt bij het centraal niveau), niet onderworpen aan toezicht en
kunnen regels maken die kracht van wet hebben. De bevoegdheidsverdelende regels van de federale staat liggen
in de federale grondwet.
Confederatie
=een internationale samenwerkingsverband van soevereine staten waarbij het hoogste gezag bij de deelnemende
staten berust. De leden beslissen om sommige bevoegdheden over te dragen aan de confederatie. De juridische
grondslag is een verslag (er is toestemming van alle leden vereist om deze te wijzigen). De leden kunnen
eenzijdig uit de confederatie en hun bevoegdheden terugnemen (=recht van secessie).
Federale unie
=een tussenvorm waarbij de soevereiniteit gedeeld is tussen federatie en de leden.
1
,Het bestuur
=het bestuur vormt het studieobject van bestuursrecht.
Trias politica: de overheidsfuncties worden traditioneel onderscheiden in UM, RM, WM.
Het bestuur= de instellingen van de UM maar ook lokale/regionale besturen (die niet tot UM behoren).
De uitoefening van de UM is geen monopolie van de UM; de RM en WM kunnen ook bestuurshandelingen
nemen;
WM: overheidsopdrachten gunnen, personeel aanwerven voor de WM, etc.
RM: tuchtmaatregelen opleggen, reglementen voor de samenstelling van de Kamer, etc.
Naarmate dat de OH meer taken is gaan opnemen sinds de 19e eeuw is het overheidsapparaat steeds sterker
gaan uitbouwen.
Visie van Max Weber (19e eeuw) Bureaucratie als typische organisatievorm van de
moderne staat waarin rationaliteit en
depersonalisering van onderlinge verhoudingen
centraal staan.
Depersonalisering als vrijwaring tegen ongelijkheid
en vriendjespolitiek.
De bureaucratie gaat uit van primaat van de politiek
en principe dat de minister zich moet verantwoorden
in parlement.
Minister zal als een willoze machine optreden; dit
zorgt voor formalisme, berekenbaarheid en
onpersoonlijkheid.
Visie van vandaag (≠Max Weber) Bureaucratie is geassocieerd met een logge, weinig
flexibele administratie die weinig ruimte laat voor
individuele vrijheid.
Andere organisatievormen en werkmethodes zijn
gebruikt voor de vervulling van de vele behoeftes
van de samenleving.
Doel van deze ‘andere organisatievormen’:
-administratie moderniseren naar het beeld van
private ondernemerschap (rationele
bestrijdingsmiddelen, resultaatgericht,
klantvriendelijke aanpak)
-verzelfstandiging en privatisering; de OH gaat op
toenemende mate beroep doen op gespecialiseerde
diensten (die autonoom zijn)
Het resultaat van deze ontwikkelingen (van de visie van MW tot nu) is een complexe organisatievorm met
verschillende bestuursniveaus waarbinnen een centrale administratie bestaat naast bestuursorganen en
ondernemingen.
Verhouding tussen regering en administratie en belang van administratieve rekenplichtigheid
Voorrang van de politiek
Centrale administratie (in meeste landen) bestaat uit 10-25 overheidsdiensten (=departementen/ministeries)
2
,De centrale administratie is een amalgaam van diensten met gespecialiseerd personeel waarvoor afzonderlijke
regels en procedures gelden (vb. leger, diplomaten, politie, etc.)
Overheidsdiensten zijn hiërarchisch gestructureerd met een topambtenaar als hoofd die zelf onder het gezag
staat van de minister (=visie van Weber).
voorbeeld van overheidsdiensten: binnenlandse zaken, defensie, financiën, etc.
Een regering heeft eenzelfde taakverdeling waarin verschillende ministers bevoegdheden krijgen die aansluiten
bij een of meer van deze overheidsdiensten; de minister voert zijn beleid uit.
Regering: -ministers zijn afhankelijk van informatie die ze krijgen via de administraties
-ministers hebben politieke verantwoordelijkheid
-ministers moeten controle houden op de administratie
(de positie van de ministers zijn afhankelijk van de verkiezingsresultaten binnen hun partijen)
Omdat het succes van beleid +- afhankelijk is van de administratie willen de regeringen controle houden op de
administratie adhv de volgende technieken:
-spoils system (VS): een nieuw verkozen president mag een hele administratie opnieuw benoemen
-merit system: als je benoemd wilt worden moet je een hele procedure volgen
-partijpolitisering van de administratie: zodat de partijen controle op de andere partijen houden
-ministeriële kabinetten: experten die als brug staan tussen ministers en de administratie. Zij zijn de
aanspreekpunten van de administratie.
Administratieve rekenplichtigheid/accountability
=administratieve verantwoording en verantwoordelijkheid
Rekenplichtigheid: administratie is verplicht rekenschap af te leggen en kan verantwoordelijk gehouden worden
als er iets mis loopt.
verplicht rekenschap af te leggen: administratie moet openheid voor zaken geven
kan verantwoordelijk gehouden worden als er iets misloopt: ambtenaren verantwoordelijk gehouden
door tuchtprocedures en ombudsdiensten als ze fout handelen of aan hun plichten verzuimen. Ze
kunnen ook door een rechter worden gedaagd.
Ombudsdiensten: burgers en ondernemingen kunnen er hun ongenoegen over de werking van de
overheidsdiensten indienen als een klacht aan de ombudsman.
In België zijn er verschillende ombudsdiensten die functioneren in uiteenlopende domeinen.
-bij elke autonome overheidsbedrijf
-in specifieke domeinen
-op niveau van gemeenschappen, gewesten, provincies en grote steden
Verreikende overheidstussenkomst
Algemeen en bijzonder bestuursrecht
Sinds de 19e eeuw is de overheidstussenkomst/overheidsbemoeiing steeds uitgebreid.
Waarom?
bevolkingsgroei→ meer planning nodig → nood aan meer ingrijpende overheid
verstedelijking → omgang met schaarse middelen nodig
Technische en industriële ontwikkelingen → nood voor de veiligheid van werknemers
Rampen/crisissen → overheid nodig voor noodplannen
3
, Algemeen bestuursrecht= fundamenten die bepalend zijn+verstrekken vanuit algemene vragen zoals ‘wat is
bestuur’
Bijzonder deel van het bestuursrecht= de verschillende beleidsterreinen zijn voorwerp van bijzondere
regelgeving, rechtspraak en onderzoek.
Het ontbreken van codificatie van algemene bestuursrecht
De regels met betrekking tot het algemeen bestuursrecht zijn verspreid over tal van supranationale normen,
grondwetten/wetten, reglementen, besluiten, omzendbrieven, rechtsleer en rechtspraak.
Dus de regeling van het bestuursrecht is verspreid over alle niveau’s van Belgische rechtsorden.
voorbeelden van wel gecodificeerd bestuursrecht: Duitsland, Nederland, etc.
Waarom niet gecodificeerd in België? Op welke niveau zouden we moetne codificeren want de bevoegdheid in
een bestuursterrein behoren zelden exclusief aan één bestuursniveau.
Wat is Europees bestuursrecht?
-geheel van regels en beginselen die de organisatie en de werking van de EU beheersen.
-geheel van instrumenten die doorwerken tot in het nationaal bestuursrecht (EU richtlijnen)
vele nationale normen zijn op EU normen geïnspireerd
Codificatie initiatief op Vlaams niveau: 7 december 2018 Bestuursdecreet van 7/12/2018
Doel: 12 bestaande decreten te bundelen
Resultaat: de initiatief bracht digitalisering, gebruik van uniform begrippen, etc.
Bijzondere prerogatieven en verplichtingen van het bestuur
Bestuursbevoegdheden zijn doelgebonden, met dienen van het algemeen belang als doel.
Discretionaire bevoegdheden<> gebonden bevoegdheden
Discretionaire bevoegdheden: geeft het bestuur beleidsruimte
Gebonden bevoegdheden: geen beleidsruimte; het resultaat is louter afhankelijk van toepassing van
wettelijke voorwaarden en proceduren
Er is een fundamentele ongelijkheid tussen overheid en burgers.
Burgers onderling hebben een gelijke verhouding
Tussen burgers en overheid: de overheid moet het algemeen belang boven particuliere belang plaatsen
(daarom is bestuursrecht een uitzonderingsrecht)
Het bestuursrecht is onderworpen aan regels die wijken van gemeen recht (gemeen recht= wat geldt voor
burgers).
voorbeeld: immune positie van overheidsgoederen, continuïteitsbeginsel, verbintenissenrecht is
verschillende wanneer de overheid een verbintenis aangaat, etc.
DUS het bestuur heeft een bijzondere positie
Prerogatieven van het bestuur
-kan EBR instellen (eenzijdig)
kan rechtstoestand van een burger wijzigen zonder hun toestemming
-beslissingen hebben bindende kracht na hun bekendmaking
-le privilège du préalable= vermoeden van conformiteit (eerst gehoorzamen alvorens protesteren
-le privilège de l’exécution d’office= uitvoerbare kracht
4
