Boek: De psychologie van Arbeid en gezondheid, door WIlmar Schaufeli en Arnold Bakker, ISBN: 4941
Samenvatting voor deeltentamen 1
De volgende hoofdstukken zijn samengevat
Hfd. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20 en 21
Samenvatting deel 1 arbeids- en organisatiepsychologie OU
Gezondheidspsychologie - cursus: Psychologie van arbeid en gezondheid deel 1
De psychologie van arbeid en gezondheid samenvattingen deel 1
Alles voor dit studieboek (54)
Geschreven voor
Open Universiteit (OU)
Bachelor Psychology
PB0214 Psychologie Van Arbeid En Gezondheid
Alle documenten voor dit vak (5)
2
beoordelingen
Door: marjaverhoeve • 1 jaar geleden
Door: vlinder86 • 1 jaar geleden
Dank je wel!
Door: marjaverhoeve • 1 jaar geleden
Ik mis alleen de artikelen: zeker voor het tweede deel moet je ook veel artikelen leren en ik zou verwachten dat die ook in de samenvatting zijn betrokken.. ?
Door: vlinder86 • 1 jaar geleden
Ik heb ervoor gekozen alleen een pakkende samenvatting te maken van het boek. Wat is samengevat staat wel duidelijk omschreven in de omschrijving bij de samenvatting.
Door: MinaM2 • 1 jaar geleden
Door: vlinder86 • 1 jaar geleden
Dank je wel!
Verkoper
Volgen
vlinder86
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Samenvatting Psychologie van Arbeid en Gezondheid,
deel 1
Open Universiteit
PB 0214
Samengevat door vlinder86
,Toelichting
Deze samenvatting behandelt het boek:
De psychologie van arbeid en gezondheid.
Onder redactie van Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker.
Vierde, herziene druk. ISBN9789036824941
Voor de samenvatting onmisbare tabellen en figuren zijn toegevoegd; voor alle overige relevante
tabellen en figuren volgt alleen een verwijzing in de tekst, met bladzijnummer naar het boek.
Inhoud van deze samenvatting:
De volgende hoofdstukken uit het boek De psychologie van arbeid en gezondheid: H1, H2, H3,
H4, H5, H6, H13, H14, H15, H16, H18, H19, H20, H21. Voor deze samenvatting is de volgorde van
yOUlearn aangehouden.
2
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 De psychologie van arbeid en gezondheid: Verleden, heden en toekomst ................................... 6
1.1 Inleiding .................................................................................................................................................... 6
1.2 Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie? ........................................................................................... 6
1.3 Waarom psychologie van arbeid en gezondheid?.................................................................................... 7
1.4 De psychologie van arbeid en gezondheid als praktijdveld.................................................................... 10
1.5 De psychologie van arbeid en gezondheid als onderzoeksveld ............................................................. 11
1.6 De toekomst van de psychologie van arbeid en gezondheid ................................................................. 12
Hoofdstuk 20 Gezondheid en prestaties .......................................................................................................... 13
20.2 Een definitie van gezondheid ............................................................................................................... 13
20.3 Ziek doorwerken ................................................................................................................................... 13
20.4 Arbeidsprestaties.................................................................................................................................. 14
20.5 Gezondheid en prestatie-uitkomsten ................................................................................................... 14
20.6 Gezondheid en prestatieprocessen ...................................................................................................... 15
20.7 Mediatoren en moderatoren in de relatie tussen gezondheid en prestatie ........................................ 16
20.8 Effecten van prestaties op de gezondheid ........................................................................................... 16
20.9 Conclusie .............................................................................................................................................. 17
Hoofdstuk 21 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid................................................................................... 17
21.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 17
21.2 Beleid en regelgeving ........................................................................................................................... 18
21.3 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid meten ................................................................................. 19
21.4 Determinanten van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid ............................................................. 20
21.5 Theorievorming rond ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid .......................................................... 23
21.6 Tot besluit: wat doen we eraan? .......................................................................................................... 23
Hoofdstuk 13 De epidemiologie van werkgerelateerde psychische aandoeningen en klachten ..................... 24
13.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 24
13.2 Werkgerelateerde psychische aandoeningen ...................................................................................... 24
13.3 Werkgerelateerde psychische klachten en ziekteverzuim als gevolg van psychische problemen ....... 26
13.4 Risicogroepen voor werkgerelateerde psychische aandoeningen en klachten ................................... 27
13.5 Determinanten van psychische aandoeningen en klachten................................................................. 27
13.6 Kosten van arbeidsomstandigheden .................................................................................................... 28
13.7 Tot besluit ............................................................................................................................................. 28
Hoofdstuk 2 Theoretische modellen over werkstress ...................................................................................... 29
2.1 Inleiding .................................................................................................................................................. 29
2. 2 Person-Environment Fit Model ............................................................................................................. 29
2.3 Demand-Control(-Support) Model ......................................................................................................... 30
2.4 Vitaminemodel ....................................................................................................................................... 33
2.5 Effort-Reward Imbalance Model ............................................................................................................ 35
2.6 Job Demands-Resources Model ............................................................................................................. 36
3
, 2.7 Slotbeschouwing .................................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 3 Arbeid en mentale inspanning ..................................................................................................... 39
3.1 Inleiding .................................................................................................................................................. 39
3.2 De invloed van taaklast, vermoeidheid en regelmogelijkheden op mentale inspanning ...................... 39
3.3 Mentale efficiëntie ................................................................................................................................. 40
3.4 Compensatoire inspanning ..................................................................................................................... 41
3.5 Psychofysiologische kosten .................................................................................................................... 41
3.6 Veranderingen in het inspanningsproces tijdens een gewone werkdag ................................................ 42
3.7 Mentale inspanning en werkstress......................................................................................................... 42
3.8 Psychosomatische klachten en inspanning ............................................................................................ 43
3.9 Belasting en herstel ................................................................................................................................ 43
Hoofdstuk 4 Psychofysiologie van werkstress .................................................................................................. 44
4.1 Inleiding .................................................................................................................................................. 44
4.2 Het nut van fysiologische stressmetingen .............................................................................................. 45
4.3 Bloeddruk ............................................................................................................................................... 46
4.4 Hartslag en de invloed van de sympathische en parasympatische zenuwen......................................... 47
4.5 Adrenaline .............................................................................................................................................. 48
4.6 Cortisol ................................................................................................................................................... 48
4.7 Tot besluit ............................................................................................................................................... 50
Hoofdstuk 18 Burn-out en bevlogenheid ......................................................................................................... 50
18.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 50
18.2 Burn-out: korte geschiedenis van een oud fenomeen ......................................................................... 50
18.3 Definitie, symptomen en diagnose van burn-out ................................................................................. 51
18.4 Mogelijke oorzaken, gevolgen en correlaten van burn-out ................................................................. 52
18.5 Verklaringen voor burn-out .................................................................................................................. 53
18.6 Interventies bij burn-out ...................................................................................................................... 54
18.7 Definitie en meting van bevlogenheid ................................................................................................. 54
18.8 Mogelijke oorzaken, gevolgen en correlaten van bevlogenheid .......................................................... 55
18.9 Verklaringen voor bevlogenheid .......................................................................................................... 55
18.10 Interventies ter bevordering van bevlogenheid ................................................................................. 56
Hoofdstuk 19 Werkverslaving ........................................................................................................................... 56
19.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 56
19.2 Werkverslaving: oorsprong en wetenschappelijke ontwikkeling ......................................................... 56
19.3 Definitie en symptomen van werkverslaving ....................................................................................... 57
19.4 Correlaten en mogelijke gevolgen van werkverslaving ........................................................................ 58
19.5 Verklaringen voor werkverslaving ........................................................................................................ 59
19.6 Interventies .......................................................................................................................................... 60
Hoofdstuk 5 Individueel assessment ................................................................................................................ 60
4
, 5.1 Inleiding .................................................................................................................................................. 60
5.2 De vragenlijst als onderzoeksmethode .................................................................................................. 61
5.3 Kwaliteit van vragenlijsten ..................................................................................................................... 62
5.4 Werkstressmodellen en enkele prototypische vragenlijsten op het gebied van werkstress en
gezondheid ................................................................................................................................................... 64
5.5 Tot slot: procedurele aspecten ............................................................................................................... 66
Hoofdstuk 6 Assessment op organisatieniveau ................................................................................................ 66
6.1 Inleiding .................................................................................................................................................. 66
6.2 Theoretische uitgangspunten voor een assessment .............................................................................. 67
6.3 Methodieken voor een assessment op organisatieniveau ..................................................................... 67
6.4 De praktijk van assessment op organisatieniveau ................................................................................. 69
6.5 Verslaglegging en terugkoppeling .......................................................................................................... 71
6.6 Tot slot .................................................................................................................................................... 72
Hoofdstuk 14 Emotionele arbeid ...................................................................................................................... 72
14.1 introductie ............................................................................................................................................ 72
14.2 Een historisch perspectief op het werken met emoties ....................................................................... 72
14.3 Invloed van de eigen emoties op het werk .......................................................................................... 72
14.4 Invloed van andermans emoties op het werk ...................................................................................... 73
14.5 Emotionele arbeid ................................................................................................................................ 73
14.6 Consequenties van emotionele arbeid ................................................................................................. 74
14.7 Factoren die emotionele arbeid kunnen ondersteunen ...................................................................... 75
Hoofdstuk 15 De interactie tussen werk en privé ............................................................................................ 76
15.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 76
15.2 Theoretische ontwikkelingen ............................................................................................................... 76
15.3 Resultaten van empirisch onderzoek ................................................................................................... 78
15.4 Werk-privé-interactie meten ................................................................................................................ 80
15.5 Recente trends en ontwikkelingen ....................................................................................................... 80
Hoofdstuk 16 Persoonlijkheid, werkstress en gezondheid ............................................................................... 84
16.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 84
16.2 Procesmodellen .................................................................................................................................... 84
16.3 Relevante persoonlijkheidstrekken ...................................................................................................... 86
16.4 Person-Environment Fit ........................................................................................................................ 89
16.5 Tot besluit ............................................................................................................................................. 90
5
,Hoofdstuk 1 De psychologie van arbeid en gezondheid: Verleden, heden en toekomst
1.1 Inleiding
A&G-psychologie is een samensmelting van de klinische psychologie, de gezondheidspsychologie en
de A&O-psychologie, en houdt zich bezig met het disfunctioneren van mensen in arbeidsorganisaties
en het verbeteren van het functioneren van werknemers.
Arbeid:
o labor: werk als inspanning, belasting en moeite
o opus: werk als resultaat, uitdaging en zelfverwerkelijking
filosoof Achterhuis: arbeid is ‘een eigenaardig medicijn’: je kunt er ziek, maar juist ook beter door
worden, het is belastend én uitdagend, en het stompt af, maar zorgt ook voor ontplooiing.
1.2 Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie?
Korte geschiedenis van A&G-psycologie:
o ‘Occupational health psychology’ werd voor het eerst gebruikt in 1990: het vakgebied op het
snijvlak van klinische- en gezondheidspsychologie enerzijds, en A&O-psychologie en ‘public
health’ anderzijds. In dat jaar besloten het APA en het NIOSH om dit nieuwe terrein te stimuleren
onder meer door het organiseren van internationale conferenties.
o In 1993 startten in de VS de eerste postdoctorale cursussen, gevolgd door predoctorale
opleidingen in 1998.
o Wetenschappelijke tijdschriften/beroepsverenigingen:
Europa: Work&Stress, 1987; European Academy of Occupational Health Psychology, 1999
VS: Journal of Occupational Health Psychology, 1996; Society of Occupational Health
Psychology, 2005
o Nederland loopt voorop in de ontwikkeling van het vak: al in 1987 werd de Commissie Klinische
A&O-psychologie van het NIP opgericht.
A&G-psychologie is een psychologische discipline die zich bezighoudt met het bestuderen en
bevorderen van welzijn en gezondheid op het werk vanuit de gedachte van een optimale afstemming
tussen persoon en organisatie. Op 5 punten een toelichting:
1. A&G-psychologie is een wetenschapsgebied waarin welzijn en gezondheid op het werk wordt
bestudeerd en een praktijkveld waarin dit wordt bevorderd. Het begrip welzijn heeft betrekking
op het individueel welbevinden en op bepaalde objectiveerbare kenmerken van de arbeid die
welzijn bevorderen (bijv. werkkenmerken zoals feedback en afwisseling).
2. In de omschrijving komt de term veiligheid niet voor. Dat komt omdat dit aspect in Nederland
het exclusieve domein is van de veiligheidskunde, een technische discipline die door ingenieurs
wordt beoefend.
3. De term gezondheid dient breed te worden opgevat: niet alleen in termen van lichamelijke en
geestelijke gezondheid, maar ook in termen van gezondheidsgedrag. In navolging van Warr
(2007) wordt een multidimensioneel begrip van geestelijke gezondheid voorgestaan:
affectief welbevinden (je prettig voelen op het werk)
competentie (in staat zijn je werk goed te doen)
autonomie (eigen keuzen in je werk kunnen maken)
aspiratie (iets in je werk willen bereiken)
De A&G-psychologie streeft de ideale psychische toestand bij werkenden na, maar houdt ook
nadrukkelijk rekening met de doelen van de organisatie. De A&G-psychologie streeft naar een
optimale afstemming tussen de belangen van werknemers en de organisatie.
4. In de omschrijving wordt gesproken over ‘werk’ en ‘organisatie’:
Werk heeft niet per se betrekking op betaalde arbeid maar op arbeid in psychologische zin,
dus A&G-psychologie gaat ook over vrijwilligerswerk of mantelzorg
Organisatie dient breed te worden opgevat: ook een klein familiebedrijf of een kleine winkel
5. De A&G-psychologie houdt zich niet alleen bezig met het domein van het werk, maar ook met de
wederzijdse beïnvloeding van het werk met vrije tijd en de gezins- of thuissituatie.
6
,Binnen de A&G-psychologie worden inzichten uit vrijwel alle andere psychologische disciplines
gebruikt, zoals de functieleer, de psychofysiologie, de sociale psychologie, de persoonlijkheidsleer en
de ontwikkelingspsychologie. Ook andere academische disciplines zijn van belang: de epidemiologie,
de methodologie, de sociologie.
De A&G-psychologie hanteert verschillende perspectieven:
o die van het individu, maar ook het perspectief van sociale systemen waarbinnen het individu op
het werk functioneert, zoals het team, de afdeling of de organisatie.
o zij betrekt niet alleen de subjectieve kant van het functioneren van mensen in organisatie, maar
ook de meer objectieve aspecten. Ook voor indicatoren van welbevinden en gezondheid worden
zowel subjectieve (bijv. welbevinden gescoord op vragenlijsten) als objectieve (bijv.
ziekteverzuim zoals geregistreerd door de organisatie) aspecten betrokken.
o verschillende tijdsperspectieven: enerzijds is er aandacht voor het hier en nu, anderzijds wordt er
vooruitgekeken als het bijvoorbeeld gaat om loopbanen van werknemers.
De A&G-psychologie, waarbij het steeds gaat om de optimale afstemming van persoon en
organisatie:
o de A&G-psychologie heeft een signalerende functie. D.m.v. screeningsonderzoek is het mogelijk
om risicogroepen en -factoren op te sporen. Bijvoorbeeld de verplichte risico-inventarisatie en -
evaluatie (RIE).
o de A&G-psychologie houdt zich bezig met preventie:
primaire preventie: d.m.v. aanpak bij de bron wordt getracht te voorkomen dat er
gezondheids- of welzijnsproblemen ontstaan (bijv. dragen van oorbeschermers)
secundaire preventie: er is sprake van beperking van de schade door tijdig en adequaat op
te treden bij diegenen die de eerste symptomen van verminderde gezondheid of
verminderd welzijn vertonen (bijv. trainingen op het gebied van stressmanagement en
sociale vaardigheden)
tertiaire preventie: hierbij gaat het om het vermijden dat de problemen nóg groter worden
en om te zorgen dat ze afnemen (bijv. coaching, counseling en psychotherapie)
o arbeidsre-integratie hoort tot het gebied van de A&G-psychologie: het herplaatsen van
werknemers die zijn uitgevallen wegens ziekte of beperkingen
o het bevorderen van welzijn en gezondheid, in de vorm van positieve interventies
1.3 Waarom psychologie van arbeid en gezondheid?
Veranderingen in en rondom arbeid
o Intensivering van de arbeid
Van 1977 tot 1997 steeg het werktempo ieder jaar met ongeveer 1,5%. Wat betreft werkintensiteit
nam Nederland tot de eeuwwisseling een koppositie in, maar moet nu de Scandinavische landen,
maar ook Duitsland, Groot-Brittannië, Griekenland en Oostenrijk voor laten gaan. Intensief werken
vormt een belangrijke oorzaak van welzijns- en gezondheidsproblemen.
o Veranderingen van de arbeidsinhoud
Door technologische, economische veranderingen en veranderingen in de beroepsbevolking werken
steeds minder mensen met hun handen, en steeds meer mensen met hun hoofd en hun hart. De
fysieke belasting heeft plaatsgemaakt voor mentale en emotionele belasting en daarmee zijn ook de
arbeidsgebonden gezondheidsrisico’s verschoven van lichamelijke naar psychische klachten.
o Organisatieveranderingen
Allerlei ontwikkelingen (globalisering, informatisering, 24u-economie) nopen organisaties tot een
continue aanpassing aan steeds wisselende omstandigheden. Dergelijke organisatieveranderingen
roepen tal van vragen bij de werknemer op, die weer onzekerheid en spanning oproepen en
zodoende een bron van psychische belasting vormen.
7
, o Moderne bedrijfsvoering
Nieuwe productiemethoden vergen de nodige aanpassing van werknemers. Verantwoordelijkheden
worden laag in de organisatie gelegd, en werkteams hebben een grote mate van zelfstandigheid en
verantwoordelijkheid. Daarnaast worden werknemers steeds meer aangesproken op hun individuele
verantwoordelijkheden. Ook leidinggevenden dienen zich aan te passen aan een vaak totaal andere
manier van aansturing, waarbij hun directe invloed afneemt. Moderne bedrijfsvoering kan een zware
mentale druk leggen op werknemers en leidinggevenden.
o Aantasting van het psychologisch contract
Psychologisch contract houdt in dat werknemers verwachtingen koesteren over een billijke
verhouding tussen hun inspanningen ten behoeve van de organisatie en de materiële en immateriële
beloning die daartegenover staat. Het psychologisch contract staat de afgelopen jaren onder
toenemende druk doordat er meer van werknemers wordt gevraagd, maar minder door organisaties
wordt aangeboden. Daardoor worden regelmatige verwachtingen beschaamd. Wanneer
investeringen en opbrengsten niet met elkaar in balans zijn, kan dit leiden tot psychische klachten,
zoals burn-out.
Sociaal-culturele veranderingen
o Arbeidsparticipatie
In de afgelopen decennia is de arbeidsparticipatie toegenomen:
van vrouwen met bijna 20%. De sterke toestroom van het aantal werkende vrouwen zorgde voor
specifieke problemen, zoals een verhoogde instroom van arbeidsongeschikten wegens
psychische klachten
van oudere werknemers tussen 55 en 65 jaar, van 42% (2003) naar 68% (2018)
niet westerse allochtone werknemers, van 9% (1999) naar 13% (2020)
overheid voert actief participatiebeleid ten aanzien van al diegenen die het zonder een steun in
de rug niet redden op de arbeidsmarkt, d.m.v. de Participatiewet uit 2015
o Opkomst van de dienstensector
Het aandeel van de beroepsbevolking, werkzaam in de agrarische en de industriële sector is sinds het
begin van de twintigste eeuw enorm gedaald. Daartegenover staat een groei van de publieke sector,
en vooral een explosieve groei van de dienstensector. Kenmerkend voor deze sector is het contact
met klanten, cliënten, patiënten, leerlingen of burgers en de emotionele belasting die daaruit
voortvloeit. Met name in de gezondheids- en welzijnszorg en in het onderwijs komt veel psychische
problematiek voor, die vaak de aanleiding vormt voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid.
o Verruiming van het ziektebegrip
protoprofessionalisering = het verschijnsel dat professionele hulpverleners steeds vaker medische en
psychologische begrippen gebruiken om daar bepaalde alledaagse toestanden en ervaringen mee
aan te duiden. Die vaktermen vinden vervolgens via allerlei media hun weg naar het grote publiek,
die deze op hun beurt gebruiken om hun eigen ‘problematische’ gedrag van een professioneel label
te voorzien. Er is sprake van een socioculturele onderstroom van psychologisering. In de loop van de
tijd is het ziektebegrip hierdoor steeds ruimer geworden, of anders gezegd, de bandbreedte van wat
als ‘normaal’ wordt beschouwd is steeds smaller geworden.
o Toegenomen verwachtingen
De verwachtingen die de moderne mens aan het werk stelt, zijn geleidelijk steeds hoger geworden.
Ook zijn met het stijgende opleidingsniveau en de krapte op de arbeidsmarkt de verwachtingen ten
aanzien van secundaire arbeidsvoorwaarden verder toegenomen. De kans op desillusie is recht
evenredig met de hoogte van de verwachtingen die men koestert.
o Individualisering
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper vlinder86. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
