Economie
Inhoudsopgave
1
, Inleiding
Impact van het coronavirus op economie?
- “Welcome in Belgium, COVID-19!”
o Wij reageren niet op grote bedreigingen
- Vraagtekens bij de globalisering
2
, o Vroeger maakten we alles in ons eigen land, nu niet meer
o Als ze niet kunnen leveren, is er helemaal niets (bijvoorbeeld de
mondmaskers)
o Er was een grote vraag, maar weinig aanbod
- Economische krimp van -8%, -10%, -12%?
o Veel belangrijker is wat er volgt na het jaar van de economische krimp, groeit
of daalt de economie erna?
o Relance-beleid is van zeer groot belang
- Contact-intensieve en economische sectoren
o Contact intensieve sectoren vallen stil (waar het contact met mensen
belangrijk is) (BV de horeca, festivalsector, het onderwijs)
o Mensen gaan minder willen investeren (economische onzekerheid)
- Krimp structureel of cyclisch?
- Ingrijpen overheid tijdens en na crisis?
o Tijdens: tijdelijke werkloosheidsuitkering (zorgt dat de economie overeind
blijft)
- Welke relance-beleid?
o Europa gaat duizenden miljarden investeren in de Europese economie: betere
infrastructuur, …
o Meer economische activiteit meer ontvangsten voor de overheid
- Publieke schuld BE 99% BBP (2019), DE 59%, NL 48%, DK 34% BBP
o Publieke schuld = uitstaande schuld van de overheid (de staatsschuld)
o De schuld was op 1 januari 2020 zeer hoog
o BBP = totale omvang van de Belgische economie
- Daling globale CO2-uitstoot met ongeveer 5%
Energieverbruik gedaald (minder auto, vliegtuigen, …)
De echte bedreiging is ons beperkt reactievermogen: overheid met weinig financiële marge.
Moraal van het verhaal: goede economie is altijd instaat om te reageren op bedreigingen. U
budgettaire situatie moet in orde zijn. Belangrijk om goed voorbereidt te zijn: goed bestuur +
goed budgettair bestuur. De Belgische economie is een groot deel afhankelijk van de
economische situatie in onze buurlanden.
Moderne economieën hebben veel diversiteit! Die verschillen kunnen op lange
termijn gevolgen hebben.
Fenomenen figuur 0.1
De rijkdom in de 4 landen is tot jaar 1800 quasi identiek, rekening houdend
met de gekende becijfering van economische activiteit in de literatuur en de
geschiedschrijving
Toenemende divergentie in de evolutie van rijkdom na 1800
3
, Hoewel China tot 1970 bij de armste landen hoorde, kent het nu een grote opmars.
(Napoleon: Let China sleep, for when she wakes up, she will shake the world)
Na 1800: eerste industrielanden manifesteerden zich. Steeds grotere kloof tussen
arm en rijk.
(BV: Mexico >< VS. Hoewel Mexico over de technologieën beschikt, is het toch arm,
hoe komt dat?)
Tussen rijken landen onderling zijn er ook veel verschillen.
CONCLUSIE: er is meer dan één economisch systeem om welvaart te maken.
Is economische welvaart belangrijk?
Hoe hoger het inkomen, hoe hoger de levensverwachting
Verklaring: hygiëne en uitbouw van de moderne systemen van de
gezondheidszorg
Hoe rijker de bevolking, hoe hoger het algemeen welbevinden
Zowel in rijke als in minder rijke landen zijn zowel de levensverwachting als het
welbevinden relatief.
Er is ook een evolutie van de atmosferische CO 2-concentratie. Economische rijkdom is
CO2-intensief. Dit zorgt voor een ingrijpende klimaatveranderingen.
We moeten dus hard werken aan een duurzamere economie!
Hoofdstuk 1: Welvaart en marktevenwicht
1.1 Goed, maar niet goed genoeg
Het gaat goed met onze economie, maar niet goed genoeg voor iedereen. Bedrijven hebben
het moeilijk om de geschikte werknemers te vinden en er zijn veel vacatures. Men zou
vermoeden dat het dan goed gaat met de economie, want nieuw personeel aanwerven doet
men alleen als het goed gaat.
Maar er zijn veel tijdelijke contracten, werklozen met een hoog universitair diploma, burn-
out werknemerss, … . Het aantal knelpuntberoepen (= beroepen waarvoor het moeilijk is
vacatures te vervullen) stijgt.
- Economische groei zorgt voor meer jobs en hogere fiscale ontvangsten.
- De regering geeft meer uit dan ze ontvangt, waardoor de overheids- of publieke schuld
blijft toenemen schulden zullen gedragen worden door de toekomstige generaties.
- De Europese Commissie moet waken over het groot begrotingstekort in België.
- Cijfers van werkloosheid, vacatures, groei en begrotingstekorten nodig om economie
beter te kunnen inschatten.
4
,- Er is een analogie met holistische geneeskunde: ook een arts moet niet alleen rekening
houden met de symptomen, maar moet ook proberen begrijpen welke mechanismen
aan de basis liggen van bepaalde symptomen.
- Economen bestuderen vooral de creatie van welvaart: het gaat goed met onze
economie als deze vandaag welvaart creëert en tevens investeert in de toekomstige
creatie van welvaart.
- De moderne economie is een complex systeem van productie en consumptie. Bedrijven,
overheden en consumenten spelen hierin rollen.
Bedrijven produceren goederen en diensten en zorgen voor tewerkstelling
Overheid zorgen voor aanbod van publieke goederen en diensten, kopen bij
bedrijven + stellen ook veel werknemers tewerk
Overheid reguleert de economische markt door spelregels (BV: quota, verbod
op kinderarbeid, taxen, …) en kunnen via het fiscale beleid de economische
activiteit aansturen
Consumenten kopen goederen en diensten, betalen belastingen en vormen
het menselijk kapitaal dat de economie doet draaien
- Gezinnen investeren in de vorming en scholing van kinderen en ondersteunen hierdoor
de toekomstige economie.
- Onderscheid econoom en bedrijfseconoom
Bedrijfseconoom analyseert de operationele werking van organisaties (zoals
bedrijven en overheden)
Economen bestuderen het globale economische systeem of belangrijke delen van
dit systeem
BV: arbeidseconomen analyseren de werking van onze arbeidsmarkten
- Welvaart is de kwantitatieve maatstaf die meet in welke mate de inzet van schaarse
middelen leidt tot de creatie van economische baten.
- Er zijn monetaire en niet-monetaire baten
Monetaire baten
BV: indien hervormingen leiden tot minder werkloosheid en een hogere
tewerkstelling bij bedrijven, dan spaart de overheid werkloosheidvergoedingen
uit en kunnen de bedrijven een hogere omzet en winst realiseren
5
, kun je exact waarderen in euro’s.
Niet-monetaire baten
BV: wanneer een onderneming na lang zoeken eindelijk voldoende geschikte
werknemers kan aantrekken, daalt de werkdruk binnen de onderneming, wat
positief is voor alle werknemers. Zij zijn minder vermoeid beter sociaal leven
risico op burn-out of een te hoog stressniveau verlaagt
kun je niet exact waarderen in euro’s.
- Een goede economie is een economie die haar potentieel optimaal weet in te zetten in
een hoge economische welvaart. Potentieel hangt af van het menselijke en fysieke
kapitaal dat kan ingezet worden.
- Economen beoordelen de creatie van welvaart vanuit diverse tijdsperspectieven
We halen onmiddellijk welvaart uit de consumptie van voeding of dranken, MAAR
we kunnen ook beslissen om minder te consumeren en sterk te investeren in een
goed onderwijssysteem, infrastructuur, …
TOEKOMSTGERICHT
Economen gebruiken kosten-batenanalyses om na te gaan of toekomstige baten van een
project of beleidsoptie opwegen tegen de investeringen die nodig zijn.
- Doel van economische analyses is betere economische keuzes faciliteren, keuzes die de
welvaart verhogen.
- Economen hebben veel aandacht voor het overheidsbeleid, omdat grote
maatschappelijke projecten vooral door hen worden georganiseerd.
Economische analyses worden gebruikt voor:
Grote investeringsprojecten te evalueren
Keuzes inzake sociaal beleid
Fiscaal beleid
Volksgezondheid
Klimaatbeleid
Onderwijshervorming
1.2 België in de global competitiveness index (GCI)
- Hoe gaat het met onze Belgische economie?
6
, Een goed antwoord vertrekt vanuit een ruim holistisch perspectief: we kijken naar
mechanismen die aan de basis liggen van problemen, met aandacht voor verschillende
dimensies.
- Een vergelijking van de gezondheidsstatus van nationale economieën wordt jaarlijks
gepubliceerd door WEF (= World Economic Forum)
Opgericht 1971 om betere samenwerking tussen overheden en het bedrijfsleven
te faciliteren
Het publiceert jaarlijks het World Competitiveness Report:
Economieën van 137 landen worden vergeleken o.b.v. 12 ruime economische
domeinen die onderverdeeld kunnen worden in 3 groepen:
1) Basisvereisten: kwaliteit van de nationale instituties, de infrastructuur,
macro-economische omgeving, gezondheidszorg en basisonderwijs
2) Efficiëntiestimuli: efficiënte werking van de markten, de kwaliteit van het
hogere onderwijs en de ruime technologische readiness
3) Innovatie en sofisticatie: bestudeert het gebruik van nieuwe
technologieën in het bedrijfsleven en het algemene innovatievermogen
GCI (= Global Competitiveness Index)
Het wordt gebruikt om de ranking van landen op te maken.
De beste landen in de ranking hebben een economie die zeer goed draait vanuit het
welvaartsperspectief en die zich goed voorbereiden op toekomstige evoluties en
opportuniteiten.
België op plaats 20 van de 137 = andere Europese economieën doen het beter.
België kampt met:
Problematische macro-economische omgeving zwakke begrotingsdiscipline
Hoge uitgaande schuld
Arbeidsmarkt werkt niet optimaal
België scoort wel goed op vlak van gezondheidszorg, kwaliteit van basisonderwijs en
sofisticatie van het bedrijfsleven.
Daling van plaats 19 naar 20, het gaat goed met onze economie, maar de trend is niet
positief.
1.3 Welvaart: een interdisciplinaire zoektocht
7
,- Economen bestuderen het ontstaan, de evolutie en verdeling van economische
welvaart.
- Welvaartsanalyse is interdisciplinair en beperkt zich niet alleen tot de fysieke productie
van materiële goederen en diensten.
- Economische analyse poogt ook maatschappelijk relevant te zijn: inclusieve
maatschappij met een zo hoog mogelijk niveau van welzijn.
- Inclusieve maatschappij:
Dezelfde kansen en hoge levenskwaliteit voor iedereen
Vrije toegang tot onderwijs
Arbeidsmarkt
Gezondheidszorg
Huisvesting
Openbare voorzieningen
Socio-culturele netwerken
Ruime kennisinfrastructuur
- Stel dat economen de werking van de markten voor huisvesting moeten analyseren en
suggesties moeten voorstellen voor een betere marktwerking
Een traditionele economische analyse heeft oog voor ontwikkeling van de prijzen
op de markten voor nieuwbouwwoningen, bestaande woningen en
huurwoningen.
Indien deze prijzen gelijk evolueren met de evolutie van de inkomens, zijn er geen
indicaties van speculatieve prijsevoluties en blijven deze markten goed
toegankelijk.
Economen kijken naar de transactiekosten of de belastingen op de aankoop of
verkoop van een woning
o Hoge transactiekosten zorgen voor een minder snelle verkoop of aankoop
het beïnvloedt de economische mobiliteit negatief
Ze kijken ook naar de concurrentie op de huisvestingmarkten: zijn er voldoende
aanbieders van nieuwe projecten? Is er controle van de markt door grote
bouwondernemingen, verhuurkantoren, ...?
Toegang tot kapitaal: ondersteunen de financiële instellingen met hun producten
de toegang tot huisvestingsmarkten op een efficiënte en faire manier?
8
,- Veronderstel nu dat de gemiddelde huurprijzen de evolutie van gemiddelde inkomen
volgen, maar dat de laagste huurprijzen sterk gestegen zijn en de hoogste huurprijzen
gedaald.
Gezinnen die laagste inkomen hebben bezitten geen eigen woning en zijn
afhankelijk van het aanbod op de huurmarkt, lagere inkomens worden hard
getroffen door de stijging van laagste huurprijzen.
Oplossing:
o Huursubsidies aanbevelen
o Algemene inkomenssteun
- Kost van onze gezondheidszorg stijgt
Medische fouten: naar schatting is 10% van de overlijdens in de VS toe te
schrijven aan medische fouten
Groot deel van de chronische aandoeningen (lifestyle diseases) zou vermeden
kunnen worden door een gezondere levensstijl.
We laten mensen in kiezen voor een levensstijl die hen chronisch ziek maakt en
daarna worden de hoge medische kosten hiervan gedragen door de
maatschappij.
Oplossing: activerend preventiebeleid (zoals informatiecampagnes)
- Investeringen in psychologische gezondheidszorg
Argument voor investering: hoog maatschappelijke rendement
Richard Layard stelt dat investeren in geestelijke gezondheidszorg bijdraagt tot
een hoger geluksniveau in de maatschappij
De mens moet centraal staan in economische analyses
- Besluit:
Een complete welvaartsanalyse is multi- of interdisciplinair is. Welvaart is veel meer dan
de consumptie van goederen en diensten die geproduceerd worden door private
bedrijven.
1.4 Welvaart uit markttransacties
We laten interdisciplinaire beleidsanalyses in dit deel achterwege, we verkennen de
elementaire economische welvaartsanalyse.
9
, - Het klassieke startpunt van de educatieve economische analyse is de creatie van
welvaart o.b.v. markttransacties.
Wanneer kopers en verkopers het eens worden over prijs en hoeveelheid,
ontstaan transacties.
- Een transactie/ruil komt er niet zomaar: consument koopt iets, omdat hij een duidelijke
baat of voordeel zien in de transactie.
- Consumenten kopen dus omwille van het surplus of welvaart die ze uit de transactie
halen.
- Als één transactie op de markt tot welvaart leidt, zal de totale economische welvaart
stijgen bij de toename van het aantal transacties op allerhande markten.
- Hoe bepalen we de welvaart die één individu geniet als gevolg van één transactie?
VRAAG- EN AANBODSCHEMA
Iedere potentiële consument = mensen met interesse in het product en
voldoende koopkracht
o Iedere consument heeft een individuele bereidheid tot betalen
o De individuele bereidheid tot betalen kan gekwantificeerd worden in
geldtermen
o Indien de marktprijs lager is dan de bereidheid tot betalen, zal de
consument graag aankopen.
De bereidheid tot betalen is afhankelijk van het aantal producten dat wordt
aangekocht.
o Grensnut = het nut per bijkomende eenheid die wordt aangekocht
o Daling van het grensnut leidt tot een lagere bereidheid tot betalen
o Voor identieke producten kan de bereidheid tot betalen dus variabel zijn
(BV: man die terugkeert van een tocht door de woestijn)
Dalende vraagrechte voor een product = alle potentiële consumenten hun
bereidheid tot betalen per product gerangschikt van hoog naar laag
Wat is het verband tussen de gevraagde hoeveelheid van een product in een
markt en de rangschikking van de individuele bereidheid tot betalen?
o Vraagrechte toont dat weinig consumenten bereid zijn om zeer veel te
betalen voor een product, maar alsmaar meer consumenten willen
aankopen naarmate de prijs daalt
10
