Samenvatting
sociologie 2022
Samenvatting boek + lessen
Emma Lippens
,Inhoud
Module 1:...............................................................................................................................................3
De vrije wil… En de sociologische verbeelding (presentatie)..............................................................3
De bouwstenen van de samenleving (zelfstudie in handboek)...........................................................3
1.3 Van gedrag tot samenleving.....................................................................................................3
Structuur en cultuur...........................................................................................................................4
Alternatieve perspectieven (zelfstudie)..............................................................................................5
1.4 De sociologie en haar aanverwante disciplines (p. 17-21)........................................................5
Sociologie als wetenschap: basisprincipes (zelfstudie) (22-26)..........................................................5
1.5 Basisregels bij de uitvoering van sociologisch onderzoek.........................................................5
Kwantitatieve en kwalitatieve sociologie............................................................................................6
1.6 Kwantitatief of kwalitatief?.......................................................................................................6
De socioloog in de maatschappij (p33-36)..........................................................................................7
1.7 De plaats van de socioloog in de maatschappij........................................................................7
Module 2................................................................................................................................................8
Wat is cultuur?...................................................................................................................................8
Componenten van cultuur, ontwikkeling van het cultuurbegrip, ontstaan van cultuur.....................8
2.1 De inhoud van het georganiseerd samenleven: cultuur...........................................................8
Etniciteit...........................................................................................................................................10
Module 3..............................................................................................................................................11
Wat is sociale structuur? (voorbeeld met de apen en open vld)......................................................11
Positie in sociale structuur............................................................................................................11
Problemen bij het handelen in groep...............................................................................................11
Aantal groepsleden -> aantal sociale relaties...............................................................................11
Complexiteit in groepen...............................................................................................................11
Oplossingen..................................................................................................................................11
Groepen, sociale relaties, formele organisaties (zelfstudie).............................................................11
3.1 Groepen..................................................................................................................................11
3.2 Sociale relaties........................................................................................................................12
3.3 Formele organisaties..............................................................................................................13
3.4 Structurele effecten................................................................................................................14
Module 4..............................................................................................................................................15
Wat zijn instituties?..........................................................................................................................15
4.1 Institutionalisatie....................................................................................................................15
4.2 Socialisatie..............................................................................................................................16
1
,Module 5..............................................................................................................................................20
Sociale controle en deviantie............................................................................................................20
5.1 Sociale controle......................................................................................................................20
5.2 Sociologische verklaringen voor deviantie..............................................................................20
Module 6..............................................................................................................................................24
Sociale stratificatie...........................................................................................................................24
6.1 Het ontstaan van sociale stratificatie......................................................................................24
6.2 stratificatie in landbouwsamenlevingen.................................................................................24
6.3 Stratificatie in industriële samenlevingen: klasse...................................................................24
6.4 Sociale mobiliteit....................................................................................................................26
6.5 Hoe worden economische klassen sociale klassen?...............................................................27
6.6 Is sociale stratificatie noodzakelijk?........................................................................................27
6.7 Sociale ongelijkheid op basis van geslacht..............................................................................28
Module 7..............................................................................................................................................29
Religie...............................................................................................................................................29
7.1 Inleiding..................................................................................................................................29
7.2 Omschrijving...........................................................................................................................29
7.3 Het secularisatiedebat............................................................................................................32
7.4 Religieus fundamentalisme.....................................................................................................34
Module 8..............................................................................................................................................35
Sociale verandering..........................................................................................................................35
8.1 De classificatie van samenlevingen: inleiding.........................................................................35
8.2 Niveaus van maatschappelijke organisatie.............................................................................35
8.3 Sociale verandering................................................................................................................37
Module 9..............................................................................................................................................43
Sociologische benaderingswijzen.....................................................................................................43
9.1 Inhoudelijke richtingen...........................................................................................................43
2
,Module 1:
De vrije wil… En de sociologische verbeelding (presentatie)
De sociologische verbeelding: manier van kijken die sociale wetenschappers hebben: individuele
gebeurtenissen plaatsen en verklaren vanuit het geheel van sociale relaties die zelf een specifieke
historische oorsprong hebben.
1. Kijken naar de biografie, levensloop van mensen: verklaren waarom mensen vb. naar de
jeugdbeweging gaan / studiekeuze verklaren / huishoudelijke taakverdeling
2. Hoe de levensloop gelinkt is aan de sociale omgeving: / bedrijven vragen hooggeschoolden /
gender-egalitaire samenleving
3. Sociale omgeving is het product van historische ontwikkeling: meer vrije tijd dan vroeger,
beschaafder, er komen weekends, minder kinderarbeid en ouders hadden nood aan ‘couple-
time’ -> daardoor oprichting jeugdbeweging / komst kennissamenleving / modernisatie
Wij zijn het product van onze omgeving en tijd
De bouwstenen van de samenleving (zelfstudie in handboek)
1.3 Van gedrag tot samenleving
1.3.1 Gedrag
Elke actie/ reactie van een individu (lichamelijke beweging/ verbale uiting/ subjectieve
gewaarwording). Bevat altijd een objectief en een subjectief waarneembare dimensie.
- Objectief waarneembaar / externe component: aspecten die door ten minste 2 individuen
kunnen worden waargenomen. Vb. gesproken woord, gebaren, lichamelijke beweging.
- Subjectief waarneembaar / interne component: door 1 waarnemer waarneembaar.
Belangrijk:
Motivationele component: drijfveren van handelen
Emotionele component: innerlijke gevoelens (angst, schaamte, schuld)
Cognitieve component: beelden die we ons vormen van de werkelijkheid
Reflexieve component: beeld dat je van jezelf vormt
In werkelijkheid doorkruisen de componenten elkaar
1.3.2 Sociaal handelen
Handelen: gedrag met een nadrukkelijke doelgerichtheid.
Sociaal handelen (volgens Weber): wanneer we ons handelen richten op het vroegere, huidige of
toekomstige handelen van anderen.
Sociale handelingstypologie (volgens Weber)
- Instrumenteel rationeel handelen: actoren willen een bepaald doel bereiken binnen een
specifieke handelingssituatie. Actoren wegen af welke middelen het best geschikt zijn om
een bepaald doel te bereiken, optimalisatie van efficiëntie.
Condities: niet te wijzigen elementen & middelen: te wijzigen elementen
- Waarde rationeel handelen: bewust geloof in de waardevolheid van de handeling staat
centraal (kan van ethische/ esthetische/ religieuze/ … aard zijn)
- Affectief handelen: gedreven door navolgen gevoelens
- Traditioneel handelen: volgt uit ingeworteld gewoontehandelen
- Reflexief handelen: breekt continue lijn van verleden naar heden
3
, 1.3.3 Interactie
Handelingen van een persoon en de reactie daarop door een andere persoon. Handelen heeft een
gedeelde of complementaire betekenis.
- Opdat motieven: opdat iets zou worden gerealiseerd
- Omdat motieven: het opdat motief wordt voor de ander een omdat motief
1.3.4 Vormen van interactie
Conformiteit: interactie die verloopt volgens de betekenis die beide partners aan de interactie
vastknopen. <-> deviantie/ afwijking
Samenwerking: sociale eenheden proberen samen een doel te realiseren, er moet eerst een akkoord
zijn. Conformiteit is een deelaspect.
Conflict: ten minste twee partijen gaan, al dan niet impliciet, niet akkoord met hoe een interactie
moet verlopen, waarbij ze een poging doen om de interactie te laten verlopen volgens de eigen
zienswijze. -> betrekking op schaarse middelen, waarden, aanzien, macht.
Ruil: niet enkel economische ruil, ook sociale ruil
Structuur en cultuur
Cultuur: gedeelde betekenis die mensen aan het handelen en de objecten uit hun omgeving
toekennen -> wordt geformaliseerd in waarden, normen, overtuigingen, wetten
Structuur: geheel van posities van actoren en de vorm van de interacties en relaties tussen die
actoren (zoals arbeidspecialisatie, centralisatie, conflict, samenwerking)
Alle sociale eenheden ontwikkelen culturele en structurele kenmerken.
Sociologie:
- Stelregel 1: een wetenschap die bekijkt hoe we samen een omgeving creëren (cultuur en
structuur) en hoe die cultuur en structuur terug op ons inwerkt, hoe dat onze interacties
bepaalt.
- Stelregel 2: niet inzoomen op heel specifiek, particulier gedrag maar kijken naar patronen,
dingen die terugkomen, hoe structuur en cultuur criminaliteit produceert, universele
verklaringen
Maatschappij gecreëerd door interactie van personen – verschillende factoren
- Demografische factoren:
Primaire: geboortes, huwelijken, migraties, sterftes
Secundaire: vloeien voort uit werking primaire demografische factoren: leeftijdsstructuur,
bevolkingsdichtheid, gemiddelde gezinsgrootte
- Ecologische factoren: betrekking op natuurlijke omgeving: topografie, klimaat,
bodemgesteldheid
- Materiële en technologische factoren: elementen die worden aangewend ter beheersing van
de omgeving, om behoeften van mens te bevredigen (technologische ontwikkelingen,
organisatie economie, huisvestingsvormen, organisatie transport en communicatie)
4
