Hulpverlening en deontologie
HOORCOLLEGE 1: BEROEPSETHIEK, MENSENRECHTEN, VERWERKING VAN
PERSOONSGEGEVENS)....................................................................................................... 4
DEEL 1: TEKST BEROEPSETHIEK, DEONTOLOGISCHE CODE EN DE WET...................4
HOOFDSTUK 1: INLEIDING: (DE CRIMINOLOOG IN) ‘DE’ SOCIALE SECTOR, EEN
SOCIAAL COMPLEX VELD................................................................................................... 4
HOOFDSTUK 2: HET KADER: DE WET, DEONTOLOGISCHE CODES EN
BEROEPSETHIEK.................................................................................................................. 5
2.1 ETHIEK.................................................................................................................................6
2.1.1 ZORGETHIEK......................................................................................................................7
2.2 DEONTOLOGISCHE CODE.......................................................................................................7
2.3 DE WET................................................................................................................................8
2.3.1 REGELGEVENDE KADERS IN DE SOCIALE SECTOR.................................................................8
2.4 DE VERHOUDING TUSSEN …..................................................................................................9
2.4.1 DRIE NIVEAUS:...................................................................................................................9
2.4.2 CODES EN RECHTEN ALLEEN = NIET GENOEG:...................................................................10
2.4.3 KERNVRAAG VAN BEROEPSETHIEK:....................................................................................10
HOOFDSTUK 3: BEROEPSETHIEK IS NIET NEUTRAAL: WAARDEN EN FINALITEIT
VAN DE HULPVERLENING................................................................................................. 10
3.1 WAARDEN EN NORMEN........................................................................................................10
3.2 VIER BASISVOORWAARDEN: RESPECT, INTEGRITEIT, VERANTWOORDELIJKHEID EN
DESKUNDIGHEID........................................................................................................................11
3.2.1 RESPECT.........................................................................................................................11
3.2.2 INTEGRITEIT.....................................................................................................................12
3.2.3 VERANTWOORDELIJKHEID.................................................................................................12
3.2.4 DESKUNDIGHEID...............................................................................................................12
HOOFDSTUK 4: MENSEN RECHTEN................................................................................. 12
4.1 DEFINITIE............................................................................................................................12
4.2 DE UNIVERSLE VERKLARING VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS (UVRM).............................12
4.3 MENSENRECHTENKADER: VERKLARING – VERDRAG.............................................................13
4.4 REGIONALE MENSENRECHTENVERDRAGEN...........................................................................13
4.5 BELGISCHE GRONDWET......................................................................................................14
DEEL 2: HANDBOEK HULPVERLENING EN RECHT........................................................ 14
HOOFDSTUK 1: GDPR........................................................................................................ 14
HOOFDSTUK 2: VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS......................................... 15
1
,2.1 KENMERKEN VAN EEN DOSSIER...........................................................................................16
2.2 TOEGANG DOOR HULPVERLENERS.......................................................................................17
2.3 TOEGANG DOOR CLIËNTEN..................................................................................................17
2.4 BEWAARTERMIJN................................................................................................................18
2.5 TERUGKERENDE CLIËNTEN..................................................................................................18
2.6 BEVEILIGING.......................................................................................................................19
2.7 MINDERJARIGEN EN HUN DOSSIER.......................................................................................19
HOORCOLLEGE 2: PRIVACY EN BEROEPSGEHEIM....................................................... 20
DEEL 1: PRIVACY................................................................................................................ 20
HOOFDSTUK 1: INLEIDING................................................................................................ 20
1.1 DEFINITIE VAN DALE...........................................................................................................20
1.2 FUNDAMENTEEL RECHT, ART 22GW EN 22BIS GW................................................................20
1.3 VIER ASPECTEN VAN PRIVACY..............................................................................................20
1.4 RECHT OP PRIVACY.............................................................................................................20
1.5 WANNEER KAN MEN SPREKEN VAN VERTROUWELIJKE INFO..................................................21
DEEL 2: BEROEPSGEHEIM................................................................................................ 22
HOOFDSTUK 1: DOEL VAN BEROEPSGEHEIM................................................................ 22
HOOFDSTUK 2: WETTELIJKE BASIS................................................................................ 22
HOOFDSTUK 3: WIE HEEFT BEROEPSGEHEIM............................................................... 22
3.1 STRAFRECHTELIJK VERPLICHTEN (BEROEP OF STAAT)..........................................................22
3.2 NIET-STRAFRECHTELIJK VERPLICHTEN.................................................................................23
HOOFDSTUK 4: WAT IS BEROEPSGEHEIM...................................................................... 23
4.1 BEROEPSGEHEIM EN OUDERS..............................................................................................25
HOOFDSTUK 5: SANCTIES................................................................................................ 25
HOOFDDSTUK 6: DOORBREKEN VAN HET BEROEPSGEHEIM..................................... 26
6.1 ZWIJGPLICHT VERSUS ZWIJGRECHT.....................................................................................27
6.2 SPREEKRECHT....................................................................................................................27
6.2.1 GETUIGENIS IN RECHTE....................................................................................................27
6.2.2 NOODTOESTAND...............................................................................................................27
6.2.3 ARTIKEL 75/1 DECREET INTEGRALE JEUGDHULP................................................................29
6.2.4 EIGEN VERDEDIGING.........................................................................................................29
6.2.5 ONWEERSTAANBARE DWANG............................................................................................29
6.2.6 TOESTEMMING CLIËNT......................................................................................................29
6.2.7 GEZAMENLIJK/GEDEELD BEROEPSGEHEIM.........................................................................30
6.3 SPREEKPLICHT...................................................................................................................30
2
,HOOFDSTUK 7: VERONTRUSTENDE SITUATIES............................................................. 31
7.1 BEROEPSGEHEIM EN VERONTRUSTENDE SITUATIE................................................................31
7.2 SPREEKRECHT OP BASIS VAN NOODTOESTAND.....................................................................31
7.3 SCHULDIG VERZUIM.............................................................................................................32
7.4 SPREEKRECHT OP BASIS VAN ART. 458 BIS SW...................................................................32
HOORCOLLEGE 3A: ZORGVOLMACHT EN BEWIND VOERING..................................... 32
DEEL 1: ZORGVOLMACHT................................................................................................. 32
HOOFDSTUK 1: INLEIDING................................................................................................ 33
1.1 DEFINITIES..........................................................................................................................33
HOOFDSTUK 2: ZORGVOLMACHT.................................................................................... 33
2.1 WAT IS EEN ZORGVOLMACHT...............................................................................................33
2.2 HOE STEL JE EEN ZORGVOLMACHT OP.................................................................................34
DEEL 2: BEWINDVOERING................................................................................................. 34
HOOFDSTUK 1: WET BEWIND VOERING.......................................................................... 34
1.1 WAAROM EEN NIEUWE WET?...............................................................................................35
1.2 VOOR WIE?.........................................................................................................................35
1.2.1 STATUUT VOOR BREDE DOELGROEP..................................................................................35
1.3 BESCHERMING....................................................................................................................35
HOOFDSTUK 2: DE RECHTELIJKE BESCHERMING: BEWIND........................................ 36
2.1 VOOR WELKE GEWICHTIGE HANDELINGEN IS DE PERSOON ONBEKWAAM?.............................36
HOOFDSTUK 3: DE RECHTELIJKE BESCHERMING: PROCEDURE............................... 36
3.1 PROCEDURE.......................................................................................................................36
3.2 WIE KAN BEWINDVOERDER WORDEN?.................................................................................36
3.3 DE VERTROUWENSPERSOON...............................................................................................36
HOORCOLLEGE 3B: MINDERJARIGEN IN DE JEUGDHULP........................................... 37
DEEL 1: MINDERJARIGEN, BEROEPSGEHEIM EN DECREET RECHTSPOSITIE...........37
HOOFDSTUK 1: MINDERJARIGEN EN OUDERS.............................................................. 37
1.1 REGLEMENTERINGEN..........................................................................................................37
3
,HOOFDSTUK 2: DRM.......................................................................................................... 37
2.1 DECREET BETREFFENDE RECHTSPOSITIE VAN MINDERJARIGE IN DE INTEGRALE JEUGDHULP.37
2.2 DRPM: BETROKKEN SECTOREN..........................................................................................38
2.3 DRPM: SITUERING..............................................................................................................38
2.4 DRPM: ALGEMENE PRINCIPES............................................................................................39
HOOFDSTUK 3: DRPM: RECHTEN VAN DE MINDERJARIGE.......................................... 40
3.1 RECHT OP JEUGDHULP (ART. 7)..........................................................................................40
3.2 RECHT OP INFORMATIE EN DUIDELIJKE COMMUNICATIE (ART 11 EN 12).................................40
3.2.1 ACTIEVE INFORMATIEPLICHT JEUGDHULPAANBIEDERS.........................................................40
3.3 RECHT OP INSTEMMING MET DE JEUGDHULP (ART. 8)...........................................................40
3.4 RECHT OP RESPECT VOOR HET GEZINSLEVEN......................................................................40
3.5 RECHT OP PARTICIPATIE......................................................................................................41
3.6 RECHTEN M.B.T. DOSSIER (ART 20 – 23).............................................................................41
3.7 RECHT OP BIJSTAND DOOR EEN VERTROUWENSPERSOON (ART. 24).....................................41
3.8 RECHT OP PRIVACY (ART. 25)..............................................................................................41
3.9 RECHT OP EEN VRIJ BESTEEDBAAR BEDRAG (ART. 26).......................................................42
3.10 RECHT OP EEN MENSWAARDIGE BEHANDELING (ART. 27)...................................................42
3.11 KLACHTRECHT..................................................................................................................42
HOOFDSTUK 4: OUDERS................................................................................................... 42
HOOFDSTUK 5: MINDERJARIGE EN OUDERS................................................................. 43
Hoorcollege 1: Beroepsethiek, mensenrechten,
verwerking van persoonsgegevens)
Deel 1: Tekst beroepsethiek, deontologische code en de
wet
Hoofdstuk 1: Inleiding: (De criminoloog in) ‘de’ sociale sector, een
sociaal complex veld
De criminoloog:
4
, De criminoloog focust op de burger, die geconfronteerd wordt met
maatschappelijke instellingen, waarvan politie en justitie twee belangrijke zijn.
Die botsing brengt vaak heel wat gevolgen met zich mee zeker op het
sociale vlak.
Relaties komen onder druk, sociale voorzieningen en uitkeringen
moeten herbekeken worden.
Er zijn gevolgen waarneembaar op vlak van wonen, opleiding,
tewerkstelling, gezondheid, …
Criminoloog die tewerkgesteld wordt in de sociale sector, moet de
samenhang zien tussen al de effecten van die botsing op het dagelijks
sociaal functioneren van de cliënt.
Binnen de sociale sector beweegt ook de criminoloog zich op het snijvlak van
individu, organisatie en samenleving.
Doet dit niet als neutrale waarnemer, als onbeschreven blad.
Bewustzijn van waarden, waardenverschillen en waardenbotsingen
vormt het startpunt van zijn werkzaamheden.
De sociale sector:
Ruim amalgaam van diensten en voorzieningen
Hulpverleners werken met meerderjarigen, minderjarigen, individuen en
systemen
Elke voorziening in de sociale sector kadert in een sectorale regelgeving, die
gestoeld is op bepaalde waarden.
De opdracht van de voorziening geeft vaak een inkijk in de achterliggende
visie op mens en maatschappij.
Term ‘sociaal werk’ dient te worden begrepen in de ruime betekenis van het
woord
Verwijst naar alle vormen van professionele, sociale interventies
Gemeenschappelijk kenmerk van de ‘sociale sector’
Is dat die sector werkt aan welzijnsdoelstellingen
Het bevorderen hoort bij de opdracht
Worden daarbij structurele factoren vastgesteld die welzijn bedreigen of
verhinderen, dan heeft de hulpverlener de morele plicht om deze te
duiden en te signaleren
Soms is er drang aanwezig in het aanbod
Zo kan een burger bv. pas opgenomen worden in een setting als hij
zich invoegt in het huishoudelijk reglement
Kan bv. tegemoetkomingen bekomen als hij voldoet aan bepaalde
voorwaarden
Bv. verdachte of dader die via de strafrechtsbedeling worden
doorverwezen naar de (drug)hulpverlening en daar onder justitiële
drang behandeling of begeleiding volgt.
Werken in de sociale sector impliceert dat men als hulpverlener
geconfronteerd wordt met ethische knopen.
Zie casus cursus les 1 pagina 2
Hoofdstuk 2: Het kader: de wet, deontologische codes en
beroepsethiek
5
,‘Wat betekent goede beroepsuitoefening binnen sociale beroepen’
De vraag naar het goede is een ethische vraag.
Ethiek houdt zich bezig met de fundamentele vraag naar het goede,
naar rechtvaardigheid en naar fundering van morele keuzes.
Ook een juridische en sociologische component
Twee componenten:
Juridische component:
Betreft de vraag over de afdwingbaarheid
Kunnen we iemand dwingen om goed en professioneel gedrag te
stellen?
Hoever reikt die dwang en hoe kunnen we haar verantwoorden?
Sociologische component:
Vindt haar rechtvaardigheid of uitwerking in het feit dat het hier om
sociaal werk als beroep gaat.
De maatschappij, de sociale posities en de daarmee samenhangende
macht zijn ook bepalend in wat als ‘goede’ beroepsuitoefening wordt
beoordeeld.
Sociale beroepen worden met gemeenschapsgeld betaald en
vertegenwoordigen daardoor ook politieke keuzes
Zoeken naar antwoord op de vraag ‘wat is goed professioneel sociaal werk?’
Gebeurt:
Altijd in een bepaald maatschappelijk en politiek klimaat.
Vanuit een welbepaalde maatschappelijke positie en is dus nooit
volledig ‘vrij’
Deze vaststelling betekent dat professionele sociaal werkers beïnvloeden,
maar zelf ook beïnvloed worden door de hen omringende sociale realiteit.
De vraag die hierdoor aan de orde is, is de volgende:
Wie bepaald op welke wijze wat een goede beroepsuitoefening is voor sociaal
werk?
We zien drie wegen naar een goede beroepsuitoefening
De drie wegen situeren zich op drie niveaus:
Niveau van de ethiek
Niveau van de deontologie
Niveau van het recht
2.1 Ethiek
Zoektocht naar de fundering van het goede
Zingeving en de fundering van het goede zijn niet langer te vinden
buiten de mens, maar dienen autonoom te gebeuren.
In een geseculariseerde samenleving1 is sprake van een moreel pluralisme2
Waarin niet langer een heteronome fundering moraal is
Maar mensen op eigen wijze funderen wat goed is.
Deze evolutie kan op twee manieren benaderd worden
1
Secularisatie = proces in de samenleving waarbij godsdienst aan betekenis inboet ten gunste van
rationeel denken
2
Moreel pluralisme = overtuiging dat niet één maar meerdere visies op waarden en normen bestaan.
Bestaan van elkaar gedeeltelijk overlappende waardesysteem
6
, 1. Negatief
2. Positief
1. Negatieve benadering:
Waarbij gesteld wordt dat dit het einde van ethiek is
Ethiek wordt een kwestie van louter subjectieve voorkeur.
Moreel pluralisme kan dan leiden tot een louter technische of zelfs tot
een niet langer op ethiek gebaseerde opvatting
2. Positieve benadering:
Omdat het niet dogmatisch is en inzet op persoonlijke verantwoordelijkheid.
Die eigen keuze zou kunnen leiden tot een relativisme (ik vind dat),
maar dit hoeft niet zo te zijn.
Een positieve kijk op moreel pluralisme biedt de kans om vanuit een
specifieke beroepsethiek het eigen beroep een specifieke plaats te geven
binnen het grotere maatschappelijke verhaal.
2.1.1 Zorgethiek
De ethische grondslag van het handelen van alle zorgende beroepen.
Het is door dit onderliggende ideaal dat hun ingrijpen in andermans
leven maatschappelijk gelegitimeerd is.
Deze beroepsethiek is iets anders dan een persoonlijke moraal, al helpt het
wel als beide congruent te zijn.
Sociaal werk zet de zorgethiek en sociale rechtvaardigheid op de
maatschappelijke agenda
‘Zorgen voor’ is een essentiële menselijke bezigheid die een aantal
fundamenteel ethische kwaliteiten bevat:
Attent en gevoelig zijn voor de noden voor anderen
Verantwoordelijkheid opnemen
Het zich aantrekken
De ethische kwaliteiten van zorg zijn niet te reduceren tot een private
verantwoordelijkheid.
2.2 Deontologische code
Beroepsethiek = plichtenleer
In een deontologie worden plichten vastgelegd waaraan een goede
beroepsuitoefening moet voldoen.
Deontologische code.
Geschreven document
Opgesteld door een beroepsgroep
Waarin ethische standaarden worden geëxpliciteerd die de
beroepskrachten verondersteld worden na te leven
Algemene principes en/of concrete gedragsregels
Het begrip deontologische code:
Vlag die vele ladingen dekt
Op inhoudelijk vlak zijn er codes die het karakter hebben van een eed
en andere die vorm aannemen van expliciete, gedetailleerde
gedragsvoorschriften
Soorten codes:
Afdwingbare codes
7
, Intentieverklaringen
Afdwingbare codes:
Regelen een goede beroepsuitoefening op basis van ruimacht
Het is nooit alleen de morele kwaliteit van de code die bepalend is voor het
volgen van het voorgeschreven gedrag
Anders gezegd: men kan de code volgen omwille van de straf of de
beloning die eraan vasthangt en niet omdat men ook werkelijk de
opvatting deelt dat dit een ‘goede’ beroepsuitoefening is.
Het volgen van een code maakt iemand dus nog niet tot een goede
professional
Codes die de vorm aannemen van intentieverklaringen:
Gemeenschappelijke waarden van een bepaalde groep worden geëxpliceerd
Functie:
Ze verwoorden expliciet de door een beroepsgroep gedeelde waarden
en de daaruit volgende normen/
Beroepsgenoten doen wat in deze codes staat omdat ze de uitgesproken
waarden en normen delen
Niet omdat ze een straf riskeren.
Kiezen om ze te volgen
Regelen de beroepsuitoefening vanuit een moreel gezag.
2.3 De wet
Geschreven rechtsregels
Wetten zijn afdwingbaar
Goed professioneel handelen: recht geeft dwingende oriëntatie
Gedragsvoorschriften die door een specifieke procedure tot stand zijn
gekomen
Zijn afdwingbaar, maar alleen datgene wat in de wet verplicht wordt is
afdwingbaar.
Recht is niet altijd rechtvaardig, recht is wel rechtszeker
Daarin ligt de legitimiteit
Goed professioneel handelen: recht geeft dwingende oriëntatie
Echte ethische keuze is het afwegen van waarden die met elkaar in
botsing komen.
Soms moeten wetten ter discussie gesteld worden
“Betekent dit dat recht en de wet niet kunnen bijdragen tot goed sociaal werk?”
Deze overweging maakt duidelijk dat om uit te maken wat goed professioneel
handelen inhoudt
Het recht wel een – dwingende- oriëntatie biedt, maar de ethische
knopen die eigen zijn aan zorgen als beroep niet echt zal uitklaren
De echte ethische keuze zal gaan over een afweging van waarden die hier
met elkaar in botsing komen
Wat kan inhouden dat wetten mogen, kunnen en soms moeten ter
discussie gesteld worden om een écht ethische keuze te maken.
2.3.1 Regelgevende kaders in de sociale sector
Heel wat verschillende wet- en regelgeving is afhankelijk van de specifieke sector.
8
,Rechten van cliënten in de zorg:
Recht op kwaliteitsvolle hulpverlening
Recht op zelfbeschikking en geïnformeerde toestemming
Recht op vrije keuze van hulpverlener
Klachtrecht
Voorbeelden:
Wet op patiëntenrechten (2002)
Decreet rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp
Kwaliteit van de zorg:
Kwaliteitsbewaking en- bevordering
Voorbeelden:
Welzijnssector:
Decreet betreffende de kwaliteit van de gezondheids- en
welzijnsvoorzieningen (2003)
Gezondheidssector:
Gecoördineerde wat betreffende de uitoefening van de
gezondheidsberoepen
2.4 De verhouding tussen …
2.4.1 Drie niveaus:
1. Op het hoogste niveau staat de ethiek:
Die beroepsethiek ondersteunt de beroepsuitoefening op niet dwingende
wijze.
De regelende functie van beroepsethiek zit in het feit dat deze het
professionele handelen stuurt op basis van gezag.
Men volgt de beroepsethiek omdat deze strookt met de door de
beroepsgenoten gedeelde opvattingen.
2. Tweede niveau deontologie:
Wanneer de beroepsethiek geformuleerd wordt tot plichten spreken we van
een deontologie
Deze kan resulteren in een beroepscode die, afhankelijk van de bij wet
verkregen bevoegdheid, al dan niet kan leiden tot tuchtsancties bij niet
naleving.
3. Derde niveau de wet:
9
, Meest dwingende regelmechanisme
Wetten regelen de beroepsuitoefening
2.4.2 Codes en rechten alleen = niet genoeg:
Bieden onvoldoende houvast om goed professioneel te handelen
Belangrijk dat er een levendige, geëxpliciteerde en tegensprekelijke cultuur is
van en voor sociaal werkers waarin hun beroepseigen waarden en normen
rondgaan.
Ontwikkelen van een morele professionele deskundigheid is omvattender dan
het volgen van een wet of code.
Dit veronderstelt een communicatieve ethiek
Een dialoog onder beroepsgenoten over de ethische voorwaarden van
‘goed’ sociaal werk.
Ze nemen met een beroepseigen standpunt actief deel aan de bepaling
van wat goed sociaal werk is in hun concrete taak
2.4.3 Kernvraag van beroepsethiek:
Wat is goed sociaal werk volgens de beroepsethiek?
Het is niet omdat een individuele verpleger vindt dat het verantwoord is
om bejaarden te helpen sterven, dat het ethisch verantwoord is.
o Dit vb. mist een toets met andere beroepsgenoten.
o Dit is wat bedoeld wordt met het rond laten gaan van ethische
vraagstukken.
o Wat een sociaal werker uiteindelijk doet, moet niet alleen
uitlegbaar, maar ook volgbaar zijn
Het antwoord op die vraag zoeken en delen met beroepsgenoten is een
essentieel element van een levendige beroepsmoraal.
Die moraal kan geëxpliciteerd worden in zowel beroepsethiek,
deontologische codes als in de wet.
Maar het is effectief samen met beroepsgenoten, zoeken naar de
concretisering van deze waarden dat leidt tot een actieve
beroepsmoraal
Hoofdstuk 3: Beroepsethiek is niet neutraal: waarden en finaliteit
van de hulpverlening
3.1 Waarden en normen
Hulpverlening in de sociale sector respecteert waarden en normen
Hulpverlening kan een onderscheid maken tussen waarden en normen van de
cliënt en die van zichzelf als hulpverlener om als ‘neutrale’ actor in het proces
te treden.
Het gaat niet over neutraliteit, maar meerzijdige partijdigheid. (= Contextueel
denken)
Als hulpverlener je ten aanzien van meerdere actoren en meerdere
perspectieven openstellen.
Elke werkelijkheid genereert diverse betekenissen en verhalen
waarvoor de hulpverlener moet openstaan.
Specifiek voor sociaal werk betekent dit dat sociaal werk een professionele
tussenkomst is waarbij ‘sociaal’ de wezenlijke ‘calling’ is.
10
