ONDERZOEK IN HET SOCIAAL
WERK
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Wat is onderzoek in het sociaal werk?..............................................................................3
1.1 Basisbegrippen.............................................................................................................................3
1.2 Kennis – onderzoek - wetenschap................................................................................................3
1.3 Onderzoek in de opleiding............................................................................................................9
1.4 Onderzoekscyclus.........................................................................................................................9
1.5 Wat is onderzoek in het sociaal werk?........................................................................................13
1.6 Conclusie....................................................................................................................................16
1.7 Praktische richtlijnen..................................................................................................................16
1.8 Onderzoeksprojecten.................................................................................................................16
Hoofdstuk 2: Een onderzoekende houding als SW’er...........................................................................17
Hoofdstuk 3: Verkennen en afbakenen................................................................................................17
3.1 Verkennen..................................................................................................................................17
3.2 Afbakening..................................................................................................................................21
Hoofdstuk 4: Opzetten en voorbereiden..............................................................................................25
4.1 Onderzoeksbenadering: kwantitatief en kwalitatief onderzoek.................................................26
4.2 Geëngageerd onderzoek.............................................................................................................28
4.3 Kwaliteitsvereisten wetenschappelijk onderzoek: bewust keuzes maken en tonen in
onderzoeksopzet én uitvoering........................................................................................................29
4.4 Onderzoeksmethodes.................................................................................................................29
4.5 Mixed Methodes.........................................................................................................................36
4.6 Het onderzoeksopzet..................................................................................................................37
Hoofdstuk 5: Uitvoeren en analyseren.................................................................................................40
5.1 Steekproeven..............................................................................................................................40
A) Selecteren databronnen...........................................................................................................40
b) Representatieviteit...................................................................................................................41
c) Soorten steekproeven...............................................................................................................41
5.2 Uitvoeren....................................................................................................................................43
5.3 Analyseren..................................................................................................................................44
5.3.1 Data analyse........................................................................................................................44
1
, 5.3.2 Analyse kwalitatieve data....................................................................................................45
5.3.3 Analyse kwantitatieve data..................................................................................................48
Tips en trics voor het interpreteren en betekenis geven aan cijfers (kwantitatieve data)............52
Hoofdstuk 6: Rapporteren en presenteren...........................................................................................54
Hoofdstuk 7: Ethische aspecten van (sw) onderzoek...........................................................................54
7.1 Proceduele ethiek.......................................................................................................................54
7.1.1 Historiek/oorsprong.............................................................................................................54
7.1.2 Ethische handelen in …........................................................................................................55
7.1.3 Ethische codes.....................................................................................................................55
7.1.4 GDPR – sinds 2018 van kracht..............................................................................................58
7.1.5 Besluit..................................................................................................................................63
7.1.6 Oefeningen: toepassen van ethische principes....................................................................64
7.1.7 Oefeningen: geïnformeerde toestemming..........................................................................66
7.1.8 Stelling.................................................................................................................................66
7.1.9 Tussentijds besluit...............................................................................................................66
7.2 Situationele, relationele en socio politieke ethiek......................................................................67
7.3 Ethische vragen in de onderzoekscyclus.....................................................................................68
7.3.1 Verkennen en afbakenen.....................................................................................................69
7.3.2 Vraag en doelstelling...........................................................................................................69
7.3.3 Opzetten en voorbereiden...................................................................................................69
7.3.4 Uitvoeren en analyeren.......................................................................................................69
7.3.5 Rapporteren en presenteren...............................................................................................70
2
,HOORCOLLEGE 1
Deel 1: de onderzoekscyclus
HOOFDSTUK 1: WAT IS ONDERZOEK IN HET SOCIAAL WERK?
1.1 BASISBEGRIPPEN
Kennis Wat je weet, informatie die je bezit, alles wat je geleerd hebt
Onderzoek Nauwkeurig aanzien, nagaan, nasporen + onderzoekende houding
aannemen
Proces, gericht kijken, trail en error
Wetenschap Hypotheses testen, Kennis en onderzoek
1.2 KENNIS – ONDERZOEK - WETENSCHAP
1.2.1 KENNIS
= wat je weet, informatie die je in je bezit hebt
Studie van ‘wat is kennis’ = epistemologie
o Gaat terug tot klassieke Griekse denker als Socrates, Plato en Aristoteles
Hoe verwerf je kennis?
o Dingen onderzoeken (werkwoord), leren, experimenteren, ervaren
Onderzoeken = nauwkeurig nazien, nagaan, nasporen = aandachtig
bestuderen
Vb. peuters die voor het eerst een speeltje hebben
Onderzoeken is een breed begrip
o Onderzoekende houding aannemen
o Verschil met wetenschappelijk onderzoek?
Bepaalde vormen van kennis zijn makkelijk meegegeven vb. wat is je gsm nummer, waar
ticket kopen
Andere vormen van kennis zijn moeilijker aangegeven
o Vb. buikgevoel zegt dat je dat niet moet doen
o Dit is de kennis dat je moeilijk kan uitleggen, waarvan jij niet altijd weet dat je die
kennis hebt
o Dit noemen we ‘tacit knowledge’
= kennis die men verwerft op grond van ervaring en het uitoefenen van het
beroep, en die maar tot op zeker hoogte mededeelbaar is
Bestaan van ‘fake news’ of ‘verkeerde’ interpretaties
o Maar hoe kunnen we in de informatiestroom onze weg vinden naar juiste info?
o Je moet kritisch zijn tegenover de berichten die je hoort
o Je moet dus een onderzoekende houding aannemen
o Vaag: welk doel wordt gepropageerd in het nieuws?
3
,1.2.2 ONDERZOEK
Hoe kan je kennis verwerven?
o Leren, studeren, uitproberen, ervaren
o Deze dragen bij aan je kennisopbouw
Definitie onderzoeken
o Nauwkeurig nazien, nagaan, nasporen.
o Aandachtig bestuderen om de inhoud te leren kennen
Onderzoek is een zeer breed begrip
o SW’er die een dossier bestudeerd, doet ook aan onderzoek
o Dit eis echter geen wetenschappelijk onderzoek => onderzoekende houding
1.2.3 WETENSCHAP
= het geheel van systematisch verkregen, geordende en verifieerbare menselijke kennis, het
daarmee verbonden proces van kennisverwerving (= onderzoek) en de gemeenschap waarin
deze kennis wordt vergaard. Deze gemeenschap heeft haar eigen wetenschappelijke
methodes en conventies
o Hier zie je hoe kennis en onderzoek zijn verbonden
o Focus op de systematiek en verifieerbaarheid geeft deze vorm van kennis en
onderzoek een sterke basis en zo ook meer waarde en geloofwaardigheid
Systematisch verkregen, gegronde, verifieerbare menselijke kennis
Het proces van kennisverwerving (=onderzoek)
De gemeenschap waarin deze kennis wordt vergaard. Deze gemeenschap heeft haar eigen
wetenschappelijke methodes en conventies
1.2.4 WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
= zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie, creativiteit waarin op een systematische manier
gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd met als doel kennis te verzamelen
Hier gaat het over algemeen geldende kennis, niet over kennis van vb. één HV dossier
Draagt bij aan ons inzicht over hoe de wereld op verschillende vlakken in elkaar zit
o Vb. Charles Darwin in Biologie, Welzijnszorg op het Sociale Veld
Zonder wetenschappelijk onderzoek zou onze huidige technologie nog niet zo ver staan
Valt niet weg te denken in het dagelijkse leven
o Door eigen kennis van zaken kan je als professional een kritische houding hebben
o Als gewone burgers is toegang tot onderzoeksresultaten gemedieerd
1.2.5 VERSCHIL MET WETENSCHAP EN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK
Wetenschap gaat systematisch te werk in proces van onderzoek
4
, 1.2.6 VERSCHILLENDE VORMEN VAN KENNIS
Hudson ontwikkelde een model met verschillende vormen van kennis die een SW toepast
Hij ontwikkelde dit specifiek voor het sociaal werk
Onderscheidt tussen
1. Theoretische kennis
→ Concepten en schema’s die een georganiseerde kijk geven op fenomenen
→ Helpen de professional om te wereld te beschrijven of voorspellen
→ Vb. politiek systeem van Easton
2. Persoonlijke kennis
→ Spontaan proces
→ SW’er schiet in actie zonder bewust te zijn
→ Actie o.b.v. gezond verstand in intuïtie
3. Praktijkwijsheid
→ Kennis verworden via oefening van het beroep door gelijkaardige cases
4. Empirische kennis
→ Kennis ontstaan uit onderzoek
→ Doel: documenteren en beschrijven van ervaringen, verklaren van
gebeurtenissen of evalueren van resultaten
5. Procedurele kennis
→ Kennis over de organisatorische, juridische, of beleidscontext waarbinnen
het sociaal werk opereert.
Al deze vormen beïnvloeden professional Knowlegde of professionele kennis
Dit is “de verzamelde informatie of het begrip afgeleid van theorie, onderzoek, praktijk of
ervaring die bijdragen tot het begrijpen van de sociaal werker van zijn beroep en zijn werk en
die hem of haar als gids dienen in de praktijk”.
5
