Pagina |1
SOCIALE PEDAGOGIEK
OPZET OPLEIDINGSONDERDEEL
▪ Werkvormen: Hoor(gast)colleges, groepswerk
▪ Leermateriaal: slides + teksten op Ufora
- Lesopnames (als de techniek ons niet in de steek laat…)
▪ Houd de aankondigingen via Ufora steeds goed in de gaten!
LES 1: INLEIDING
“In fact, there are – with the years – dozens of significant
contributions by theorists from different countries. As a result of this, there are several different
interpretations, partly without common denominators. Consequently, the concept of social pedagogy
is largely a semantic mess.” (Hämäläinen, 2012, p. 3)
“A multitude of traditions of social pedagogy having different philosophical starting
points and practical aims. Interpretations of the concept vary from country to country. At
large social pedagogy is understood as a multi-disciplinary field of knowledge linked first
of all to Education and Social Work” (Gustavsson et al., 2003, p. 7)
Sociale pedagogiek is een zeer ambigue concept: er zijn veel verschillende betekenissen al
naargelang de context bv. landen waar je sociaalpedagogische literatuur zoekt, niet eenvoudig te
verstaan, veel verschillende tradities afhankelijk van vertrekpunt, interpretaties verschillen, niet
eenvoudig om eenduidige omschrijving terug te vinden
Wel vaak gelinkt aan enerzijds sociaal werk en anderzijds pedagogiek, anderen linken het ook aan
community development
LOST IN TRANSLATION
Onbekend concept
▪ “An important but widely misunderstood member of the social professions” (Lorenz, 2008, p.
625)
Moeilijk concept in Anglo-Amerikaanse context
▪ Opvoeding als taak van het gezin
De literatuur is sterk gedomineerd door de Engelse taal. . Pedagogy is moeilijk te vertalen. In het
Engels wordt het vaak gelijk gesteld aan de science of teaching: alles wat gebeurt in de klas, de
school. Anderzijds wordt opvoeden er gezien als taak van het gezin. Men heeft er geen ruim beeld
over pedagogie. Pedagogie wordt er dus vaak verengd tot het cognitieve leren, waardoor ze met
sociale pedagogie niet om kunnen.
Vaak ingevuld als ‘science of teaching and learning’ en ‘practice of teaching’
▪ Individueel, cognitief leren
,Pagina |2
BACK TO THE ROOTS
De bouwstenen die we tot op de dag van vandaag meenemen.
(Examen: Niet weten wanneer iemand geleefd heeft, maar het is wel belangrijk om te kunnen
situeren in de tijd. Een pedagogisch idee ontstaat niet alleen.)
Concept geïntroduceerd in 1844 door Karl Mager (1810-1858)
Het concept is ontstaan in Duitsland
▪ Reactie op ‘Individualpädagogik’
- “to emphasize the societal aspects of educational processes” (Lorenz, 2008, p. 634)
Volgens Karl moeten we meer aandacht hebben voor het maatschappelijk aspect van opvoeder,
ruimer kijken dan het individuele.
▪ Opvoeding heeft een sociale missie
- “Individualpädagogik is only concerned with the education of the human being as an
individual, while social pedagogy is concerned with the education of the human being as a
member of the community” (Depraetere & Vandenabeele, 2013, p. 7)
Tot nu toe zijn we vooral bezig geweest met hoe we kinderen kunnen laten ontwikkelen tot
individuen, maar sociale pedagogiek zou meer moeten bezig zijn met hoe iemand deel wordt van
de samenleving. Hoe worden we deel van een gemeenschap?
Inspiratiebron: Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827) (2 concepten)
▪ Focus op sociaal verwaarloosde groepen
Hij vond het belangrijk dat iedereen onderwijs kon volgen. Historische schets: in die tijd was dat
niet vanzelfsprekend
▪ Concept 1: Holistische benadering: ‘head, heart, hands’
Belangrijk concept. Onderwijs mag zich niet enkel op de cognitieve ontwikkeling focussen, ook het
kunnen (iets aangeleerd krijgen) en het morele (weten wat juist of fout is, bezig zijn met gevoel) is
belangrijk => Het kennen, het kunnen en het voelen
▪ Concept 2: Spanning tussen individuele en maatschappelijke doelstellingen van onderwijs
- Autonomie, vrijheid en zelf-realisatie (pedagogiek moest hierop gericht zijn)
- Ontwikkelen van verantwoordelijke en betrokken burgers die begaan zijn met het
algemeen belang
Paul Natorp (1854-1924): ‘founding father’
▪ Kritiek op toenmalige individuele benaderingen
- Vorming tot mens versus vorming tot burger
▪ Opvoeding is een sociale aangelegenheid: opvoeding en gemeenschap kunnen niet zonder
elkaar bestaan; ze hebben elkaar nodig; hoe dan ook zijn ze verbonden
- Oprechtheid, rechtvaardigheid,… leren door deelname aan het sociale leven
- “Natorp argued that all pedagogy should be social, and that educators should always
consider the interaction between educational processes and societal processes.”
(Schugurensky & Silver, 2013, p. 4)
,Pagina |3
Je kunt niet opvoeden in een 1 op 1 relatie: bepaalde principes bv. echtheid kun je maar
ontwikkelen door deel te namen aan het sociale leven. De verbinding tussen het individuele en
het maatschappelijke is van belang, en de positie die de pedagoog daarin moet hebben
▪ Drie omgevingen voor opvoeding: gezin, school en de ‘vrije opvoeding = bv. jeugdwerk’
- Vrije opvoeding is het derde opvoedingsmilieu
Herman Nohl (1879-1960)
▪ Belangrijk voor ontwikkeling van sociale pedagogiek als autonome discipline
▪ Meer kritische kijk: structurele analyse naar oorzaken van sociale ongelijkheid
▪ Pedagogische interventies moeten historische, culturele, persoonlijke en maatschappelijke
context in rekening brengen
- “social pedagogues should undertake specific social pedagogical actions but also
contribute to the transformation of the social conditions that affect the welfare of
participants” (Schugurensky & Silver, 2013, p. 5)
We moeten altijd rekening houden met de ruimere context. Daar grijpen we in als pedagoog; het
is niet alleen een achtergrondgegeven, maar we moeten de condities waarin mensen leven, beter
maken.
▪ Focuste vooral op interventies in het ‘derde milieu’ en kwetsbare jongeren
Carl Mennicke (1887-1959)
▪ Eerste hoogleraar sociale pedagogiek (in Nederland)
▪ Wijst op ontstaan van een sociaal-pedagogisch probleem door toenemende individualisering
door industrialisering en urbanisering
- ‘Sociaal-pedagogische verlegenheid’
- Invoeging van individuen in de gemeenschap verloopt niet langer vanzelf
Door de sociale kwestie (overgang naar meer geïndustrialiseerde samenleving, mensen trekken
van platteland naar stad) veranderde heel de samenleving waarbij we meer te maken kregen met
sociaal-pedagogische verlegenheid. Je integreren in de samenleving, zonder dat het lot dit
bepaalde (bv. geboren als boer). Iedereen kreeg meer vrijheid om z’n leven in te vullen; Maar hoe
gaan we dit doen?
Voor heel wat sociale problemen kijken we nog steeds naar opvoeding
Sociale pedagogiek als één van de antwoorden op de sociale kwestie
▪ Vooral continentale traditie (Duitsland)
▪ De oplossing voor de sociale kwestie zag men in het denken van de sociale pedagogiek
Oorsprong in 19de eeuwse Industriële Revolutie
▪ Van ‘Gemeinschaft’ naar ‘Gesellschaft’ (Tönnies)
- Van een gemeenschap naar een samenleving
▪ Van ‘mechanische’ naar ‘organische’ solidariteit (Durkheim)
, Pagina |4
-Van verbondenheid als vanzelfsprekendheid naar verbondenheid als een te organiseren
pedagogisch project
- Mechanische solidariteit = waar alles vastlag; organische = lot, plek niet bepaald
Hoe gaan we deze solidariteit organiseren? Er werd naar opvoeding gekeken om cohesie tussen
mensen in de samenleving te verzekeren.
▪ Zoektocht naar hoe sociale cohesie verzekerd kon blijven
Verbinding tussen opvoeding en vraag naar ideale samenleving
Waar willen we als samenleving naartoe? Hoe vullen we die samenleving in?
Tijdens de tweede wereldoorlog is dit slecht benoemd geweest door facisme, nazisme => slechte
connotatie en sociale pedagogiek werd geassocieerd met dit soort denken => identiteitscrisis; maar
vanaf de jaren 70 een hergeboorte van de sociale pedagogiek.
1960-1970: Revival sociale pedagogiek
▪ Focus op kritische reflectie op relatie individu-samenleving
▪ Kritisch-emancipatorische pedagogiek
Klaus Mollenhauer (1928-1998)
▪ ‘Vergeten samenhang. Over cultuur en opvoeding’ (1982)
▪ Opvoeding is een maatschappelijk gebeuren, ingebed in maatschappelijke structuren
waarbinnen economische en politieke krachten gelden
▪ Aandacht voor afhankelijk makende en mondigheid inperkende impact van deze structuren
De vraag ‘Waarom voeden we op?’ geraakte volgens hem op de achtergrond. We zijn te sterk
bezig met hoe en wat.
Welke elementen zorgden voor die inperkte impact? Hoe belemmeren deze factoren de
leefwereld van mensen? Hij heeft dan ook het concept leefwereld geïntroduceerd.
Paolo Freire (1921-1997)
▪ 1970: Pedagogy of the oppressed
▪ Kritische reflectie op de rol van pedagogische praktijken in onze samenleving
- “questioning, demythologizing, historicizing, and transforming marginalizing processes by
unveiling the social, political, and cultural project underpinning social and educational
institutions”
Welk project zit er onder? Aandacht voor de marginaliserende processen die het meedraagt.
Belangrijk dat we stilstaan bij de rol van pedagogische praktijken
▪ Opvoeding is niet neutraal (Wat pedagogen doen is nooit neutraal)
DEZE CURSUS
