Katoo Janssens 2022-2023
Klinische neuropsychologie
Hoofdstuk 1 – Neuropsychologische symptomatologie
1. Visuele waarneming
1.1. Visueel-velddefecten
1: Standaard visie.
Elk oog krijgt informatie van de twee visuele velden. Informatie van het rechter visueel veld wordt
verwerkt in de linker occipitale cortex (blauw). Informatie van het linker visuele veld gaat verwerkt
worden door de rechter occipitale cortex (rood). Beide visuele velden projecteren naar elk oog =
standaard visuele perceptie.
2: Monoculaire blindheid.
Er is een probleem ter hoogte van het oog; ter hoogte van de retina of ter hoogte van de nervus
opticus erachter. Dit kan leiden tot monoculaire blindheid (blindheid voor 1 oog). Je gaat een uitval
hebben van beide visuele velden bij één oog.
3 en 4: Bitemporele hemianopsie en rechter nasale hemianopsie.
Informatie gaat verder van nervus opticus naar de chiasma opticum (= kruising waar nummer 3
staat). Daar kruisen de banen en waar daarvoor de banen per oog waren gegroepeerd zijn de banen
vanaf hier per visueel veld gegroepeerd. Als je hier een letsel hebt, leidt dat tot bitemporele
hemianopsie of nasale hemianopsie.
- Bitemporele hemianopsie: er drukt iets of er is een letsel aan de mediale zijde van het
chiasma opticum. In het rechter oog is het de blauwe baan die is aangetast, in het linker oog
is het de rode baan. Het visuele veld is anders beïnvloed door het ene oog dan voor het
andere oog. Concreet: het is telkens het buitenste gedeelte van het visuele veld dat wegvalt.
Voor linker oog valt rechter gedeelte weg en omgekeerd.
1
,Katoo Janssens 2022-2023
- Nasale hemianopsie: er is een letsel aan de laterale zijde van het chiasma opticum. Uitval in
één oog en enkel het binnenste gedeelte van het visuele veld. Als het het rechter oog is →
rechter nasale hemianopsie en dan gaat het linker middelste gedeelte van het visueel veld
wegvallen.
Na het chiasma opticum gaat de informatie naar de thalamus en van daaruit via de optische radiatie
naar de primair visuele cortex. Als je een probleem hebt ter hoogte van de thalamus of ter hoogte
van de baan of ter hoogte van de primaire visuele cortex, dan is het contralaterale gedeelte van het
visuele veld aangetast.
5: Homogene hemianopsie.
Als het contralaterale gedeelte helemaal is aangetast spreken we van homogene hemianopsie. Als je
een letsel hebt in de rechter hemisfeer, dan ga je een uitval hebben van het linker visueel veld en
omgekeerd. Die uitval is hetzelfde voor het linker- en rechteroog.
6: Kwadrant-anopsie.
Soms heb je een klein letsel waardoor niet het halve visuele veld wegvalt, maar enkel een deeltje.
Niet alles is aangetast.
7: Maculaire sparing.
Het centrale gedeelte van visuele veld is intact. Hoewel je een uitval hebt aan je linkerzijde, gaat dat
centrale gedeelte ook aan de linkerzijde behouden zijn.
Stel: Je hebt een patiënt met hemianopsie maar mét maculaire sparing. Dan wijst dat op een letsel in
de primaire visuele cortex, echt een corticaal letsel. Vaak komen dergelijke letsels voor na een
beroerte. Een beroerte wordt soms veroorzaakt door een prop in een arterie → geen bloedtoevoer
na hersenen → letsel.
Nu, dat centrale gedeelte van je visueel veld waarmee je heel scherp kan zien, de corticale regio die
daarvoor verantwoordelijk is wordt bevloeid door verschillende arteriën. Als er een prop zit in één
arterie kan die nog steeds bevloeid worden door verschillende arteriën. Dat is de reden waarom het
centrale gedeelte van het visuele veld vaak gespaard blijft.
Voorbeelden van andere aandoeningen
- Hemianopsie
Als je zowel een letsel hebt boven de sulcus calcarinus als onder de sulcus calcarinus, dan ga
je homonieme hemianopsie hebben.
- Scotoom
Dat letsel bevindt zich op de gyrus onder de sulcus calcarinus. Als dat zich aan de onderkant
bevindt, dan ga je een uitval hebben in je bovenste gezichtsveld. Want het is niet enkel
gekruist (links-rechts, rechts-links), maar ook omgedraaid. Stal dat je een groot letsel zou
hebben aan de onderkant en niet de bovenkant, zou dat leiden tot een kwadrant-anopsie.
Maar dit is geen kwadrantanopsie, maar een scotoma, dus een blind vlekje in je visuele veld.
Van kleine scotoma’s zijn mensen zich vaak niet van bewust. Mensen compenseren dat door
oogbewegingen te maken en hebben weinig functionele last van die kleine visuele vlekken
(powerpoint)
- Kwadrantanopsie
Onderste bank onder de sulcus calcarinus leidt tot uitval in het bovenste kwadrant. Het is de
linker hemisfeer, wat dus leidt tot uitval in het rechter visueel veld (powerpoint).
Linker hemisfeer onder sulcus calcarinus → uitval rechter zijde en aan bovenkant.
2
,Katoo Janssens 2022-2023
Casus met kwadrantanopsie en blindsight
- Ischemisch infarct in rechter occipitale cortex (V2 is grotendeels intact)
- Kwadrantanopsie van het linker bovenste visueel veld
- Blindsight: kan geen vorm meer zien, maar wel oriëntatiediscriminatie (horizontaal, vertikaal
of diagonaal), bewegingsdetectie (statisch of bewegend), contrastdiscriminatie (grijs op
zwart versus grijs op wit)
Letsel leidde tot een infarct, wat daarop leidde tot kwadrantanopsie in het linker bovenste visueel
veld. Die patiënt kon niks bewust waarnemen in het linker bovenste kwadrant. Wat interessant is:
het is niet zo dat die patiënt niks kan waarnemen. Het kan zijn dat er een vorm is van blindsight. Dat
wil zeggen dat als je die patiënt een taak geeft en je vraagt die om oriëntaties te discrimineren of om
te zeggen of er iets beweegt in zijn visuele veld, dan gaat die patiënt dat beter doen dat toeval. Dat
betekent dat er toch wel enige vorm van verwerking is van de informatie in dat blinde kwadrant.
Ze denken dat een van de mechanismen van blindsight is dat er ook nog subcorticale routes zijn en
dat die subcorticale routes die informatie verwerken tot op zekere hoogte maar dat men daar niet
van bewust is. Je kan niet expliciet zeggen dat je dit of dat ziet in je blinde visuele veld, maar als je ze
een taak geeft dan gaan ze beter zijn dan toeval.
Andere basale visusstoornissen
- Gezichtsscherpte geeft aan hoeveel details iemand nog kan onderscheiden
o 10 tot 15% van patiënten met posterieure hersenbeschadiging zien wazig of
onscherp
- Contrastgevoeligheid geeft aan hoe gevoelig men is voor verschillen in intensiteit die
gelijktijdig in het gezichtsveld aanwezig zijn
o Afgenomen bij 75% van patiënten met posterieure hersenbeschadiging
- Licht-donkeradaptie geeft aan hoe snel men zich kan aanpassen aan de verschillende
lichtsterktes in de omgeving
o Mensen hebben het moeilijk om van buiten naar binnen te komen. Of als je ’s
ochtends op staat en het is helemaal donker en je doet het licht aan, dan duurt het
enorm lang om zich daaraan aan te passen.
1.2. Lagere orde visuele stoornissen
We spreken van lagere orde visuele stoornissen als je visuele veld meestal wel oké is.
Voorbeelden: achromatopsie, akinetopsie
Cerebrale achromatopsie (V4 letsel)
Achromatopsie: problemen met kleurperceptie.
Kan voorkomen omwille van problemen in het netvlies bij het oog, bv.
Mensen die rood-groen kleurenblind zijn, dan is het probleem ter
hoogte van het netvlies.
Hier: cerebrale achromatopsie. Het is een achromatopsie die het gevolg
is van een probleem in de cortex in het cerebrum. Er is een regio, V4,
die verantwoordelijk is voor kleurenperceptie. Meestal komt
achromatopsie voor na bilaterale letsels, dat zijn letsels in de linker én
de rechter hemisfeer. In dit geval spreken we van unilateraal letsel.
3
, Katoo Janssens 2022-2023
Een unilateraal letsel ter hoogte van V4 gaat leiden tot unilaterale achromatopsie. Een linker letsel
leidt tot achromatopsie in het rechter visueel veld.
Mensen met achromatopsie ervaren de wereld in grijstinten. Ze kunnen geen kleur waarnemen,
maar kunnen evenmin kleuren benoemen of sorteren. Ze kunnen wel verschillende contrasten
waarnemen, maar ze zien niet in kleur.
Cerebrale akinetopsie (bilaterale V5 letsels)
Akinetopsie is een probleem in het waarnemen van
beweging. Beweging wordt verwerkt in V5, wat zich bevindt
aan de buitenzijde van de hersenen. Als je bilaterale letsels
hebt ter hoogte van V5, dan kan dat leiden tot verebrale
akinetopsie.
Heeft mogelijks een nog grotere invloed op het dagelijks
leven dan achromatopsie. Mensen zien enkel snapshots van
het leven. Je beeld blijft dan hangen. Zij zien nooit beweging.
Het is heel gevaarlijk. Als je het straat oversteekt zie je de auto’s niet in een vloeiende beweging
passeren, waardoor je de snelheid ook niet goed kan inschatten van de auto’s. Ook in huis: bij het
vullen van je tas of glas stroomt het plots over omdat je enkel snapshots ziet.
1.3. Hogere orde visuele stoornissen
Visuele agnosie
- Visuele agnosie is een stoornis in hogere orde visuele processen die noodzakelijk zijn om
objecten te herkennen op basis van visuele informatie, dus een stoornis in objectherkenning
- Intacte lagere orde visuele processen
- Intacte kennis over objecten en dus intacte objectherkenning via andere modaliteiten
(beroep doen op tast, gehoor, verbale beschrijvingen)
o Ze kunnen iets wel herkennen als ze het mogen aanraken, met tast. Als ze een vogel
zien, gaan ze een vogel niet herkennen als een vogel maar als de vogel fluit gaan ze
het wel herkennen.
o Ze gaan een microfoon niet herkennen als ze het zien, tenzij ze het mogen aanraken,
dan herkennen ze het wel.
- Intacte alertheid, intelligentie en taal
Apperceptief versus associatief
(a)Apperceptieve agnosie: stoornis in het vormen van een coherente representatie van een object
- Ze maken geen representatie van dat object in hun hersenen. Vb. microfoon → ze zien het
bovenste en onderste gedeelte, maar ze gaan dat niet kunnen samenvoegen tot één coherent
percept. Iets lagere orde stoornis in verband met associatieve agnosie. Heel eenvoudige
figuren kopiëren kunnen ze niet, omdat je daarvoor een coherente perceptie van moet
hebben.
4
