H1: Immanuel Kant – assertiviteit (zelf nadenken)
Descartes zegt ook dat je kennis bereikt via ratio/rede, maar het heeft geen grenzen
Spinoza gelooft nt in de vrije wil van mensen
Wittgenstein onderzoekt grenzen van menselijk verstand door taal (Kant onderzoekt grenzen van menselijk verstand in algemeen)
Sartre: verantwoordelijkheid
Sartre: menselijke-werkelijkheid
Nussbaum: emoties geven betere richting (interdependentie)
Wat is Verlichting? (verlichting verwijst naar mondigheid)
= mensen moeten uit onmondigheid treden om tot hun eigen rede te komen (p21)
Onmondigheid = onvermogen eigen verstand gebruiken zonder leiding van ander. Je bent zelf schuldig aan deze onmondigheid als die nt veroorzaakt
wordt doordat het je ontbreekt aan verstand, maar aan vastberadenheid/moed om je daarvan zonder andermans leiding te bedienen
=> de mens moet zelf uit onmondigheid treden (eigen mening uiten) => moed nodig (durf te denken, Sapere aude)
Menselijke (absolute) vrijheid
- De autonome mens = mens die voor zichzelf denkt, nt onmondig laten leiden door ander
o Als je niet akkoord bent met iemand, mag je dit gewoon zeggen. Jij mag je standpunten en meningen ook verkondigen, nt zomaar
alles overnemen/geloven wat andere zeggen, zelf over nadenken en als je het niet eens bent, dit ook vertellen.
o Kan je dit niet => aan werken
- Verantwoordelijkheid: enkel een vrij mens kan bij zichzelf nagaan of zijn handelingen moreel te rechtvaardigen
zijn
=> vrijheid ≠ ‘ik doe waar ik zin in heb’,
Vrijheid = verantwoordelijkheid: zelf verplichting goed te gedragen/handelen: handel volgens principe waarvan je zou willen dat het alg wet wordt
Beperkingen vd vrijheid: grens aan het denken
- Uitspraken over onsterfelijkheid/God/wereld als geheel = speculaties => gaan zintuigelijke ervaring te boven
- Nog steeds gehoorzamen aan autoriteiten
o Het is makkelijk om onmondig te zijn door voogden/autoriteiten te volgen: vaste
regels/wetten/formules waaraan we ons moeten houden
=> Moeilijk = eigen rede te beginnen gebruiken (alles werd altijd voor jou beslist, nooit zelf bewust keuze
gemaakt proces van vallen en opstaan)
=> de mens moet zelf uit onmondigheid treden (eigen mening uiten) => moed nodig (durf te denken,
Sapere aude)
o Het bevel van autoriteit: nt als grondslag van ethiek beschouwen. Bevel moeten we kritisch beoordelen
of het (im)moreel is om aan te gehoorzamen. Het is onze eigen beslissing of wij wel/nt gehoorzamen
o Burgers mogen hun waarheden even hoog achten als de waarheden van autoriteiten of instituten. Ze
mogen zelf beslissen wat goed/fout is om te doen
- Privésfeer openbare sfeer
o Privé (p24): eigen gedachten en meningen aanpassen aan context, vrijheid binnen job is beperkt (zonder
tegenspraak gehoorzamen) bv. Lector mag niet racistisch zijn tijdens les want hij moet gehoorzamen aan visie vd school
o Openbaar: mening gewoon verkondigen, in debat gaan, je bent ten alle tijden vrij, door je rede
(oordelen over wat goed en kwaad is) te gebruiken kan de Verlichting tot stand komen bv. Lector mag wel
racistische uitspraken delen
=> vandaag: getuigt van lafheid, hypocrisie of gebrek aan loyaliteit om buiten je job je mening/ standpunten te gaan verkondigen, maar op het werk
hierover niets vertelt
- Een massa heeft meer kans om verlicht te denken dan een individu alleen. Er moet eigenlijk zo iets komen als
een verlichte staat. Individuen die een massa gaan aanspreken om verlicht te gaan denken
Invloed digitalisering (vraag B)
- Mondig = ideeën worden verstuurd + vaak zelfde mening met anderen
- Onmondig = nog steeds grote leiders op sociale media zoals Trump, influencers enzovoort. Mensen volgen deze
“leiders” zonder er deftig bij na te denken, volgen hun ideeën, marketing, reclame …
Leven wij in de Verlichting? (p29)
Neen, nt in de Verlichting, maar wel in een tijd van verlichting. Er moet nog veel gebeuren, maar we zien al wel dat er langzamerhand minder
hindernissen zijn die de algemene verlichting en ontsnapping aan onmondigheid in de weg staan. We mogen wel ons verstand/rede gebruiken om na te
denken, desondanks moeten we nog steeds gehoorzamen aan autoriteiten. Via onze rede moeten we wel proberen om tot de Verlichting komen.
,H2: Ibn Roesjd – op gezag (bronnen van advies)
Popper: trail and error
Info die wij dagelijks krijgen bevatten soms adviezen bv. drink elke dag een glas wijn, is goed voor je hart tegenstelde beweringen
bv. elke dag een glas wijn verhoogt de kans op kanker
Op wiens gezag moeten wij afgaan?
Opvattingen van experts (zij hebben vanzelfsprekende autoriteit) OF info die we verzamelen via internet, boeken,
meerdere andere deskundigen
=> Besluit: af te gaan op je eigen gezag -> zelf alle literatuur moeten lezen + daaruit conclusies trekken (kan je
eigenlijk alleen maar doen als je geleerd bent)
DUS zonder enig gezag van anderen kun je nooit tot een besluit komen over wat al dan nt goed is om te doen
Vb: vaccinatiecampagne baarmoederhalskanker (p32)
Deskundigen: meisjes moeten worden ingeënt
Groot deel vd doelgroep: info verzameld op internet waardoor het advies vd deskundige in twijfel werd getrokken
=> we weten nt hoe het werk, maar toch moeten we geloven/vertrouwen in wts en minsister van gezondheid
Ook zaken in het dagelijks leven gewoon aanneemt zonder te begrijpen bv. het merendeel vd bevolking verkiest evolutietheorie boven
scheppingsverhaal terwijl zij geen onderzoek hierover gedaan hebben
Als professional moet je stevig-staanden zijn in de kennis van jouw vakgebied: afgewogen oordeel komen adhv logische
redeneringen/inzichten van vers. autoriteiten. Oordeel = voortdurende zoektocht naar antwoorden en adviezen
o Anderen gaan jou oordeel/advies overnemen
o Andere overtuigen van jou advies adhv logische redeneringen
Verhouding filosofie en islam
Fatwa = juridisch advies (gebaseerd op islamitisch wet = Sharia: religieuze plichtenleer voor het menselijk handelen in wereldse en religieuze
zaken)
- Moet geïnterpreteerd worden adhv vers. bronnen
o Fiqh: speciale wts
o Hadith: vertellingen over het leven, uitspraken van de Profeet
o Analogie: regels voor situaties niet vermeld in Koran of Hadith, afgeleid uit vergelijkbare situaties (waarbij
de rechter zich op het standpunt stelt dat een bepaalde, nt wettelijk geregelde kwestie zoveel lijkt op een kwestie waarin de wet
wel voorziet, dat die laatste regel ook van toepassing wordt verklaard op de niet-geregelde kwestie)
o Consensus: mening over het onderwerp van de meerderheid vd rechtsgeleerden binnen bepaalde
gmschp
- Alles wat in de Koran staat geschreven is waar ( logisch redeneren). Als de Koran nt overeenstemt met de
filosofie (logische bewijsvoering), dan moet Koran allegorisch (figuurlijk) worden gelezen om diepere laag onder
betekenis te begrijpen
o Koran: enkel gelezen door geleerden/elite, mensen die hiervan kennis hebben (ook zij mogen alleen aan
filosofie doen), ‘de stevig staanden in kennis’
Soera’s zijn enkel voor elite
Wat in Koran staat moet je nt letterlijk nemen => allegorisch
- Uitkomsten van logische redeneringen moeten waar zijn
o Logisch redeneren door kennis over dingen die je nt weet af te leiden uit dingen die je wel weet =
logische bewijsvoering
A: alles mensen zijn sterfelijk (algemeen)
B: Socrates is een mens (individu)
C: Socrates is sterfelijk (logische redenering)
o Dialectische redeneermethode: algemene aanvaarde opvattingen (ook al zijn deze nt door logische
redeneringen aangetoond), taal van de theologen die ingewikkelde dingen bespreken waaruit je nooit
uitgeraakt bv. wat is liefde?
o Retorisch benadering: door beelden en vgl’n die op gevoel inspelen, dus nt op
argumenten/overtuigingen bv. hij heeft vlinders in zijn buik
o Demonstratieve overtuigingen: logisch, wts
Wie later komt, moet voortbouwen op hen die voor hem leefden zodat daardoor de kennis volledig kan
worden. Er moet wel aandacht worden besteed als er onjuistheden tussen zitten
Filosofie = het bestuderen vd dingen die bestaan en daarover na te denken, vanuit de optiek dat ze een verwijzing vormen
naar hun Maker (= God/Allah => beter begrijpen van God/Allah waarvoor filosofie een hulpmiddel kan zijn)
, “Mensen zijn verschillend van aanleg”
- (1) ‘ De stevig-staanden in kennis ‘ : allegorische manier (figuurlijk taalgebruik, moeilijk, wetenschappelijker)
- (2) Massa: retorische manier: gemakkelijker, toegankelijker voor grote massa mensen
Bv. mama vraagt advies over haar kind: orthopedagoog gaat kiezen voor (2) om uitleg te geven terwijl ze op school (1) heeft geleerd
Besluit
Logische bewijsvoering leidt tot de enige vorm kennis van iets dat bestaat
- Dit bestaande wordt
o Niet genoemd in Koran => gn tegenspraak
o Wel genoemd
Overeenstemming
Tegenspraak => allegorische interpretatie
Ook bij het lezen vd Koran moet je je verstand (logisch redeneren) gebruiken
H3: René Descartes – zeker weten (zoektocht naar ware kennis)
Kant zegt ook dat je kennis moet verkrijgen adhv je ratio/rede, maar het heeft grenzen
Spinoza gelooft nt in de vrije wil van mensen
Spinoza: denken en uitgebreide zijn nt gescheiden (één substantie) + God is nt volmaakt
Popper: vaagheid, verwardheid zijn bronnen van kennis (kunnen fouten aanduiden)
Nietzsche zegt dat mens kan leven met onzekerheden, hoort bij het leven
God en onsterfelijkheid vd ziel te bewijzen
Start van rationalisme/de Verlichting
Descartes is een rationalist. Hij zet God en de ziel in zijn denken centraal
- Op zoek naar onbetwijfelbare kennis door aan alles te twijfelen waar hij ooit in heeft gelooft. Fundament van kennis
vinden => alle onzekere kennis te verwerpen => helderheid en duidelijkheid
- Twijfelen aan manier waarop we kennis hebben gekregen
o Verkregen door tradities of gewoontes
o Verkregen door zintuigen: iedere waarneming kan zinsbegoocheling/gezichtsbedrog/hallucinatie zijn
Objecten kunnen nt betrouwbaar worden waargenomen door onze zintuigen = illusies = iets wat oog
waarneemt maar door hersenen anders wordt geïnterpreteerd
o Nooit zeker weten of we dromen/wakker zijn (gedachten die we hebben als we wakker zijn, kunnen we ook
hebben als we slapen)
o Zelfs hele wereld zou illusie kunnen zijn -> gecreëerd door kwade geest
- Je kan over alles twijfelen, maar nt over het feit dat je aan het twijfelen bent. Er moet iets bestaan dat aan het
twijfelen is. Dat is hij zelf. “Ik denk dus ik besta” = enige zekerheid die er is, is dat hij de bron vd twijfel is (het ‘zelf’
bestaat). (Ik twijfel, en dat punt van twijfel is mijn enige bron van zekerheid)
o Het zelf heeft geen lichamelijkheid = de ziel
o Ons eigen verstand is het startpunt vd kennis
o De mens kan dmv het juist gebruiken van zijn redelijke vermogen uitmaken wat ware/geldige kennis is
=> absolute zekerheid is te verkrijgen door gebruik te maken van de ratio
- Godsbewijs: iets dat veroorzaakt is door iets anders kan niet meer perfectie (volmaaktheid) bezitten dan de
veroorzaker. Mens is gn volmaakt wezen omwille van het feit dat hij twijfelt. Toch gelooft de mens in God en
daaraan twijfelt hij niet. Idee dat God bestaat en volmaakt is, is nt door hemzelf verzonnen, maar in cognitie
geplaatst. De enige figuur die dat kan doen is iemand die zelf volmaakt is = God. Het idee van volmaaktheid is in de
mens geplant door de schepper
o Hij snapt hemel, aarde, licht … bestaan = zekerheid omdat deze minder volmaakt zijn dat hemzelf. Hij kan niet geloven dat er iets
volmaakter is dan hemzelf. Volgens Descartes bestaat God. Hij heeft namelijk de zekerheid (volmaaktheid) in ons gepland want uit
onszelf zouden wij dit nooit kunnen verwezenlijken. De enige figuur die dit kan is iemand die zelf volmaakt is en dat is, God. Het idee van
ons volmaakte zijn ons ingepland door de schepper.
- Een volmaakt wezen kan niet bedriegen. Toch heeft God een wezen (de mens) geschapen dat fouten maakt. God
heeft ons met een eindig intellect, maar oneindige vrije wil geschapen. Doordat de mens zijn vrije wil misbruikt,
begaat hij fouten/zonden in zijn redenaties
- Onderscheidt tussen twee substanties (dualisme):
o Denkende substantie: geest/ziel: kan op zichzelf bestaan. Het denken van iemand kan nt alleen op zichzelf
staan, maar is een eig van een subject = het denkende ik. De mens = subject met uitsluitende de eigenschap
denken, gn andere eig’n. Als denkende substantie is hij onafh vh lichaam. Alleen je denken gebruiken om
ware kennis te komen (de geest)
o Uitgebreide substantie: materie: stof is een uitgebreid ding die ruimte inneemt. Ons lichaam is mechanisch
syst, voorgeprogrammeerde machine zonder gedachte/wil (het lichaam)
