Samenvatting
Samenvatting doelgroep senioren
- Instelling
- Hogeschool West-Vlaanderen (HoWest)
De powerpoints van de lessen
[Meer zien]Voorbeeld 10 van de 79 pagina's
Voorbeeld 10 van de 79 pagina's
In winkelwagen
Voorbeeld van de inhoud
INHOUD1. Situering van de Senioren .................................................................................................................................................... 5
1.1 De doelgroep ............................................................................................................................................................. 5
1.1.1 De derde leeftijd (Young Old) ................................................................................................................................. 5
1.1.2 De vierde leeftijd (oldest Old) ................................................................................................................................. 5
1.2 Demografie ................................................................................................................................................................ 6
1.2.1 enkele cijfers .......................................................................................................................................................... 6
1.2.2 Oorzaken van vergrijzing ........................................................................................................................................ 7
1.2.3 Gevolgen van vergrijzing ........................................................................................................................................ 7
1.2.4 Uitdagingen voor de ouderenzorg .......................................................................................................................... 7
1.3 Ouder worden in een veranderende maatschappij...................................................................................................... 7
1.3.1 Maatschappelijke tendenzen.................................................................................................................................. 7
1.3.2 Psychologische hulpverlening binnen die maatschappelijke visie ............................................................................ 9
1.4 Studie van het ouder worden: definitie en visies ......................................................................................................... 9
1.4.1 Definitie ................................................................................................................................................................. 9
1.4.2 Gerontologische visies op ouder worden .............................................................................................................. 10
1.5 Bachelor in het werkveld: waar en wat? ................................................................................................................... 12
1.5.1 Zorg en wonen in Vlaanderen ............................................................................................................................... 12
1.5.2 bachelor in het werkveld ...................................................................................................................................... 15
1.5.3 Bachelor TP : als ondersteuning van het team ...................................................................................................... 15
1.5.4 Bachelor TP als contactpersoon vroegtijdige zorgplanning .................................................................................... 15
2. Cognitief welbevinden bij ouderen .................................................................................................................................... 16
2.1 Cognitief welbevinden: een uniek verhaal................................................................................................................. 16
2.1.1 Cognitie: meer dan onthouden ............................................................................................................................. 17
2.2 “normale” cognitieve veranderingen : what to expect? ............................................................................................ 17
2.2.1 Normale’ gevolgen op het cognitief functioneren ................................................................................................. 17
2.2.2 Subtiele veranderingen?....................................................................................................................................... 20
2.2.3 neurogenese ........................................................................................................................................................ 20
2.3 Beschermende factoren voor het cognitief welbevinden........................................................................................... 21
2.3.1 Rol voor het bewegen .......................................................................................................................................... 21
2.3.2 Rol voor de muziek ............................................................................................................................................... 21
2.3.3 Rol voor cognitieve uitdaging ............................................................................................................................... 22
2.3.4 Rol voor het psycho-sociaal welbevinden ............................................................................................................. 22
2.4 Negatieve invloeden op het cognitief welbevinden ................................................................................................... 23
2.5 Wetenschap in volle ontwikkeling: NcD en Superagers.............................................................................................. 23
2.5.1 mNCD (=Mild Neuro Cognitive Disorder ).............................................................................................................. 23
2.5.2 Cognitieve ‘Super Agers........................................................................................................................................ 24
2.5.3 Toekomst ............................................................................................................................................................. 24
1
, 2.6 Muziek op latere leeftijd? ......................................................................................................................................... 24
3. Psychosociaal welbevinden bij senioren deel 1 2022 .......................................................................................................... 25
3.1 Levensfase: ouderdom als apart gegeven? ................................................................................................................ 26
3.1.1 Trapmodellen....................................................................................................................................................... 26
3.1.2 Gelaagd model ..................................................................................................................................................... 27
3.1.3 LIjnmodel ............................................................................................................................................................. 27
3.2 Psychosociaal welbevinden ...................................................................................................................................... 28
3.2.1 Psychologisch welzijn volgens Carol Ryff ............................................................................................................... 29
3.2.2 Fragment uit interview met dr. An Haekens (ouderenpsychiater), Libelle (23 maart 2019) .................................... 30
3.2.3 Behoeftes ............................................................................................................................................................ 31
3.2.4 de sociale relaties................................................................................................................................................. 31
3.2.5 Gelukkig ouder worden ........................................................................................................................................ 32
4. Psychosociaal welbevinden bij senioren deel 2 .................................................................................................................. 33
4.1 Partnerrelatie: To have and to hold…? ..................................................................................................................... 33
4.1.1 Partnerrelatie 2.0 ................................................................................................................................................. 33
4.1.2 De Single Senior ................................................................................................................................................... 34
4.1.3 Seksualiteit en intimiteit....................................................................................................................................... 34
4.1.4 Rol van ‘ziekte en beperkingen’ in de relatie ......................................................................................................... 36
4.2 Ouderen en familie................................................................................................................................................... 37
4.2.1 De familie: een belangrijk netwerk ....................................................................................................................... 37
4.2.2 Relatie met kinderen ............................................................................................................................................ 37
4.2.3 Relatie met kleinkinderen..................................................................................................................................... 41
4.2.4 Relatie met broers/zussen .................................................................................................................................... 42
4.2.5 belang van intra-familiale relaties......................................................................................................................... 43
4.2.6 Ouderen op pensioen........................................................................................................................................... 43
5. Emotioneel welbevinden rouw en verlies........................................................................................................................... 44
5.1 Verlies en Rouw ....................................................................................................................................................... 44
5.1.1 kenmerken........................................................................................................................................................... 44
5.1.2 Onze rouwcultuur ................................................................................................................................................ 44
5.1.3 Oude rouwmodellen ............................................................................................................................................ 44
5.1.4 NIeuwe visies op rouw ......................................................................................................................................... 45
5.2 Rouwzorg: tussen presentie en interventie ............................................................................................................... 48
5.2.1 Ondersteuningsvormen........................................................................................................................................ 48
5.2.2 Rouwzorg en interventie: Doen? .......................................................................................................................... 49
5.3 Rouw bij senioren..................................................................................................................................................... 50
5.3.1 Kenmerken .......................................................................................................................................................... 50
5.3.2 Gevolgen van rouw .............................................................................................................................................. 50
5.3.3 Mogelijke obstakels bij rouw bij senioren ............................................................................................................. 51
5.3.4 Rouwbegeleiding van de senior in rouw ............................................................................................................... 52
2
,6. Zorgplanning rond het levenseinde .................................................................................................................................... 53
6.1 Inleiding ................................................................................................................................................................... 53
6.1.1 Waarover gaat het?.............................................................................................................................................. 53
6.1.2 Ervaringen vanuit palliatieve zorg ......................................................................................................................... 53
6.1.3 Hoe sterven mensen?........................................................................................................................................... 53
6.2 Levenseinde: Wetgevend kader ................................................................................................................................ 54
6.2.1 Levenseinde: Wetgevend kader ............................................................................................................................ 54
6.3 Vroegtijdige zorgplanning ......................................................................................................................................... 60
6.3.1 Vroegtijdige zorgplanning..................................................................................................................................... 60
6.3.2 Kenmerken .......................................................................................................................................................... 60
6.3.3 Nut van een goede vroegtijdige zorgplanning ....................................................................................................... 61
6.3.4 Voorbeeld ............................................................................................................................................................ 61
7. Lichamelijk welbevinden.................................................................................................................................................... 63
7.1 Intro......................................................................................................................................................................... 63
7.2 Het ouder wordende lichaam ................................................................................................................................... 63
7.2.1 Inleiding – wat gebeurt er in het lichaam? ............................................................................................................ 63
7.2.2 Normale en pathologische veroudering ................................................................................................................ 64
7.2.3 Cardiovasculair stelsel .......................................................................................................................................... 64
7.2.4 Pulmonale stelsel ................................................................................................................................................. 64
7.2.5 Het centrale & perifere zenuwstelsel, slaap en de zintuigen.................................................................................. 64
7.2.6 Maag-darmstelsel ................................................................................................................................................ 66
7.2.7 Huid ..................................................................................................................................................................... 66
7.2.8 Aangezicht ........................................................................................................................................................... 67
7.2.9 Stem .................................................................................................................................................................... 67
7.2.10 Spieren ............................................................................................................................................................ 67
7.2.11 Skelet............................................................................................................................................................... 67
7.3 Leven met een ouder wordend lichaam .................................................................................................................... 68
7.3.1 Inleiding ............................................................................................................................................................... 68
7.3.2 Omgaan met gezondheidsproblemen ................................................................................................................... 68
7.3.3 Enkele specifieke domeinen ................................................................................................................................. 68
7.3.4 Lichaamsklachten: de psychosociale context ........................................................................................................ 70
7.4 Frailty als kader ........................................................................................................................................................ 70
7.4.1 Definitie ............................................................................................................................................................... 70
7.4.2 Fenotype.............................................................................................................................................................. 70
7.4.3 Frailty en leeftijd .................................................................................................................................................. 70
7.4.4 Oorzaken ............................................................................................................................................................. 71
7.4.5 Behandelingen en/of preventie ............................................................................................................................ 71
7.4.6 Kan frailty gemeten worden? ............................................................................................................................... 71
7.4.7 Wat zijn we er mee?............................................................................................................................................. 71
3
, 7.5 Voorbeeldvraag ........................................................................................................................................................ 71
8. Gastles - Rol van de psycholoog in de ouderenzorg ............................................................................................................ 72
8.1 Bedrijfspsycholoog ................................................................................................................................................... 72
8.2 Teamcoach............................................................................................................................................................... 72
8.3 Psychologische ondersteuning bewoners.................................................................................................................. 73
8.4 Psychologische ondersteuning van medewerkers ..................................................................................................... 73
8.5 Coördinatie van werkgroepen................................................................................................................................... 73
9. Cultuursensitieve ouderenzorg .......................................................................................................................................... 75
9.1 Cultuurverschillen .................................................................................................................................................... 75
9.1.1 Begrippen ............................................................................................................................................................ 75
9.1.2 Visie op ouderenzorg ........................................................................................................................................... 75
9.1.3 Taal- en kennisbarrière......................................................................................................................................... 75
9.2 Cultuursensitieve ouderenzorg ................................................................................................................................. 75
9.2.1 Enkele definities ................................................................................................................................................... 75
9.2.2 Enkele theorieën .................................................................................................................................................. 76
9.2.3 Hulpverleners....................................................................................................................................................... 77
9.3 Cultuursensitieve bedenkingen bij het levenseinde ................................................................................................... 77
9.3.1 Doodsangst .......................................................................................................................................................... 77
9.3.2 Rouw ................................................................................................................................................................... 78
9.3.3 Begrafenisrituelen ................................................................................................................................................ 78
9.3.4 Rol als zorgverlener .............................................................................................................................................. 78
9.4 Oud en soms proud .................................................................................................................................................. 79
9.5 Voorbeeldvraag ........................................................................................................................................................ 79
4
,1. SITUERING VAN DE SENIOREN
1.1 DE DOELGROEP
Wie zijn de ouderen/senioren?
- 75+ ?
o Cfr geriatrie
o Bij geriatrie vanaf 75, onder 75 bij volwassenen afdeling
- 65 + ?
o Pensioneringsleeftijd in 1890
- 60+?
o Verenigde Naties uit 1963
- 50+?
o Plusmagazine…
Weten dat he meer begrippen zijn die ons een stuk houvast geven
om er over te kunnen spreken
1.1.1 DE DERDE LEEFTIJD (YOUNG OLD)
= de jong-oud
Kenmerken
- Een relatief goede fysieke en mentale fitheid in de ouderdom
o Opm. : Opeenvolgende cohorten (generaties) vertonen winst in fysieke en mentale fitheid
o We worden al maar fitter met de generaties
o Vb. tegen dat wij 65 zijn zullen we actiever zijn
- De aanwezigheid van een cognitieve en emotionele reserve.
o ‘Wijsheid komt met de jaren’
o Hebben veel levenservaring
- Veel senioren vertonen hoge niveaus van emotioneel en persoonlijk welbevinden
- Veel senioren beschikken over effectieve strategieën om met de winsten en verliezen om te gaan op latere leeftijd!
- Het is een periode van zelfverwerkelijking!
- Het is een periode om idealen te realiseren!
o Als ik op pensioen ga ga ik een boek schrijven, ga ik op reis,…
1.1.2 DE VIERDE LEEFTIJD (OLDEST OLD )
Kenmerken
- Behoorlijk grote verliezen in cognitief potentieel en bekwaamheid tot leren
- Toename van chronische stress
o Vb. bij overlijden alle taken die ze vroeger verdeelde die allemaal op jouw vallen
o Vb. angst voor vallen
o Angst voor lichamelijke perioden lijd tot stress
o Ga ik het mentaal nog kunnen?
o Zaken van verlies geven veel stress met hun mee (personen en mogelijkheden)
- Hoge niveaus van kwetsbaarheid- frailty, disfunctionaliteit en multi-morbiditeit
- Kwetsbaarheid, zorgafhankelijkheid
- Grote prevalentie van dementie (ongeveer 50 % van de 90-jarigen)
- Sterven op oudere leeftijd, op een waardige wijze, is een grote zorg
o Ze zijn heel erg bezig met het leven eindigen
5
,Kenmerken vanuit gedragsobservatie
- Toenemende vermindering en afbraak van het psychologisch aanpassingsvermogen
- Toenemende verliezen in de ervaring van de positieve kant van het leven
- Verliezen in cognitief functioneren
- Verliezen in identiteit
o Vroeger was ik een manager, wat ben ik nu?
- Meeste ouderen zijn vrouwen
- Meeste wonen alleen of in een WZC
Stelling: Oud worden is van alle tijden: ook vroeger werden sommige
mensen oud. Het is het massale karakter ervan dat uitzonderlijk is.
1.2 DEMOGRAFIE
1.2.1 ENKELE CIJFERS
LEVENSVERWACHTING IN BELGIË
Verschil in risicovol gedrag en gevaarlijke beroepen
TOENAME VAN DE LEVENSVERWACHTING
DE GEMIDDELDE LEVENSVERWACHTING BIJ HET OUDER WORDEN
Hoe ouder we worden, hoe kleiner het verschil tussen mannen en vrouwen
Als je 50 word: hoe veel jaar kan je nog leven?
Hoeveel jaar je nog te leven hebt
PROGNOSE IN EUROPA
6
,PROGNOSE IN BELGIË
1.2.2 OORZAKEN VAN VERGRIJZING
- Naoorlogse geboortegolf (babyboomers)
- Daling van het geboortecijfer
o Minder geboortes tussen 1970 en 1990
- Hogere levensverwachting
o Leeftijd schuift op, zowel bij gezonde ouderen als bij chronisch zieke ouderen door betere gezondheidszorg
o Betere diagnoses, behandeling en begeleiding van chronisch zieken.
1.2.3 GEVOLGEN VAN VERGRIJZING
- Arbeidsmarkt
- Stedenbeleid, woonbeleid, …
- Inrichting van de gezondheidszorg
o owv Een toename van ouderdomsgebonden zieken en aandoeningen: Diabetes, osteoporose, cataract,
hartfalen, gang en evenwichtsproblemen, emotionele en psychische stoornissen
1.2.4 UITDAGINGEN VOOR DE OUDERENZORG
- Het ouderenzorgbeleid in Vlaanderen is eerder een lappendeken aan voorzieningen
o Onoverzichtelijk
o Weinig vraaggericht
o Fragmentair en niet op elkaar afgestemd.
- Het zorgcontinuüm komt onder druk
o Bij de overgang van thuiszorg naar het ziekenhuis
o Bij de overgang van ziekenhuis naar thuiszorg
- Minder informele zorg
o Gerichter beroep doen op formele hulp en dienstverlening
- De diversiteit van de vragen zal toenemen
o Kwalitatief
o Kwantitatief
- Ouderen en hun familie worden mondiger
o Gevolg: sterkere verwoording van hun concrete hulpvraag en beter hun weg vinden naar hulp
o Gevolg: De uitdrukkelijke vraag naar een meer vraaggerichte zorg- en dienstverlening neemt toe
1.3 OUDER WORDEN IN EEN VERANDERENDE MAATSCHAPPIJ
1.3.1 MAATSCHAPPELIJKE TENDENZEN
CONTINUÏTEIT
- Ouder worden is een continu proces dat niet voor iedereen op dezelfde manier verloopt, breuklijnen liggen op andere
momenten tijdens de levensloop.
- Minder scherpe grenzen tussen verschillende levensfasen dan vroeger.
7
,WERKEN
- Door de flexibilisering van de pensioenleeftijd
o uitstapregelingen
o prepensioen
o blijven verder werken na 65 jaar
WONEN
- Men wil zo lang mogelijk in de vertrouwde woonomgeving blijven : ‘levensloopbestendige’ woningen
o RVT – WZC (aanleunwoningen, serviceflats, rvt bedden) zijn enkel voor hoogbejaarden en zwaar
hulpbehoevenden
o Men organiseert thuiszorg met allerlei domotica en hulp
-
GEZONDHEID
- De scheidingslijn tussen ziekte en gezondheid is minder scherp
o Het ICF: International Classification of Functioning, Disability and Health, zowel voor bejaarden als voor
personen met beperking
▪ Niet enkel de ziekte wordt bekeken ook iemands functioneren, de problemen die plaatsvinden in een
bepaalde context, omgevingsfactoren
o Vb. nu is men geen reumapatiënt meer, maar een persoon met reuma: hij kan nog veel andere zaken: er
wordt niet meer uitsluitend gekeken naar handicap en beperkingen, maar ook nog naar mogelijkheden
- Toenemende continuïteit zorgt ervoor dat de clichés over oud en ziek en afhankelijk verdwijnen. Een oudere kan ook
een fantastische prestatie neerzetten.
- Chronic Desease Management: niet enkel naar de dokter als je ziek bent, maar zeker ook preventief de levensstijl
aanpassen
- Evolutie van bestrijding van ziekten naar bevordering van gezondheid en kwaliteit van leven: preventie en vroegtijdige
interventies
o chronische depressie vroeger aanpakken
o deelname van psychiatrische patiënten aan de maatschappij
- Gevolg: continuïteit tussen de verschillende zorginstellingen is noodzakelijk! De grenzen worden minder scherp.
o samenwerking tussen de verschillende vormen van zorg: van thuishulp tot zeer complexe verpleeghuiszorg,
algemene zorg en geestelijke gezondheidszorg is noodzakelijk
- Dit door de visie van het bio psychosociaal model!
o Mensen met psychiatrische problemen die thuis wonen doen beroep op GGZ, of gaan in WZC wonen.
- Multidisciplinaire aanpak is noodzakelijk!!
Vb. van bio pscho sociaal model
Ouder worden is een dynamisch gebeuren waarbij de drie pijlers elkaar beïnvloeden
Zowel individu als de omgeving kan kijken op welke factoren het gaat inspelen om het
verouderingsproces bij te sturen.
8
,PLUFORMITEIT
- Doordat de nadruk ligt op het individu, gaat iedereen zijn leven anders vorm geven.
- Door de verschillende keuzes,
o Verschillend leven
o Verschillende behoeftes
o Verschillende visies op ouder worden
- Afhankelijk van levensfase, sociaal relationele aspecten, sociaal culturele aspecten, biologische veroudering
- Pluriformiteit tot aan de dood: ook in wzc, uitvaarten, enz
- Verschillend aanbod in wzc
- Nadruk op eigen verhaal- life review
AUTONOMIE
- Nadruk op autonomie, zelfstandigheid, onafhankelijkheid, zelfbeschikking en keuzevrijheid: dit is een negatieve visie als
het om ouderen gaat: isolement en identiteitsverlies.
- Een maatschappij die dit hoog in het vaandel draagt, sluit ouderen uit, die per definitie niet autonoom onafhankelijk
zijn.
- Gevolg:
o Vraaggestuurde zorg
o Patiëntenrechten: behandelcontact tussen pat en zorgverlener: informatie en toestemming, dossiervorming
en toegang tot patiëntgegevens
▪ gevolg: bepaalde (zorgbehoevende) ouderen vragen zelf om euthanasie !
- Niet de dokter beslist, medezeggenschap van de patiënt bij behandel- en zorgproces (ACTIEF)
- Nadeel: sommigen willen niet zelf beslissen, artsen durven niet meer beslissen
- Eenzijdige benadering van zelfstandigheid, onafhankelijkheid en keuzevrijheid brengt problemen mee voor de
kwetsbare oudere!
- Hulpverlening waarbij de senioren zo veel mogelijk zelf de regie kunnen behouden, ook al wonen ze in een WZC!
- Dit is per individu te bekijken en af te wegen!
1.3.2 PSYCHOLOGISCHE HULPVERLENING BINNEN DIE MAATSCHAPPELIJKE VISIE
- Op het hele zorgcontinuüm gericht: van preventie en gezondheidsbevordering tot behandeling en reïntegratie
- Rekening houden met de pluriformiteit van de oudere bij behandelvoorstel
- Gecentreerd rond de vraag: hoe kunnen ze in het licht van hun kracht rekening houden met hun kwetsbaarheid, zoveel
mogelijk hun leven eigen vorm geven en de regie over het leven kunnen blijven handhaven?
1.4 STUDIE VAN HET OUDER WORDEN: DEFINITIE EN VISIES
1.4.1 DEFINITIE
Gerontologie = De wetenschap die het ouder worden bestudeert
- Gerontologen :
o proberen inzicht te verwerven in de leeftijdsgebonden veranderingen die het verouderen en ouder worden
van de mens uitmaken of er het gevolg van zijn
o bestuderen lichamelijke, psychologische en sociale aspecten van het verouderen en ouder worden, in de
basisdisciplines …biologie, psychologie en sociologie.
- Gerontopsychologie: Het is een aandachtsgebied binnen de psychologie met focus op de ouder wordende mens. Zowel
de doelgroep ouderen als het ontwikkelingsproces van het ouder worden.
- Psychogerontologie: is een aandachtsgebied binnen de gerontologie, de psychologische aspecten van het ouder
worden.
o De termen worden door elkaar gebruikt
9
, De studie van het ouder worden vanuit een psychologisch perspectief
Psycho-gerontologen / gerontopsychologen:
- beschrijven de veranderingen van alle aspecten van het psychisch functioneren (perceptie, cognitie, emotie, motivatie)
en van de persoonlijkheid in haar geheel, die op de tijdslijn van de levensloop te situeren zijn
- focussen zich op de ouder wordende en (hoog) bejaarde mensen
- gedragingen, innerlijke belevingen, attitudes, emoties
1.4.2 GERONTOLOGISCHE VISIES OP OUDER WORDEN
BASISMODEL VANUIT LEVENSLOOPPERSPECTIEF
- Het streven naar groei en behoud van het aanpassingsvermogen en het omgaan met verlies gebeurt volgens Baltes en
Baltes levenslang via 3 basisprocessen
- SELECTIE
o Identificatie van activiteitsdomeinen, taken doelen doorheen de levensloop
- OPTIMALISERING
o Verbeteren en versterken van bestaande middelen gericht op bepaalde doelen (blijvende aandacht, inzet en
verfijning van adequate middelen) en zoeken naar versterking biedende omgevingen
- COMPENSATIE
o Verwerven van nieuwe op doelen gerichte interne en externe middelen bij verlies van doelrelevante middelen
of contextveranderingen
Voorbeeld:
- Briljant pianist tot op zeer hoge leeftijd
- Hoe deed hij dat:
- Minder stukken op zijn repertorium nemen S
- Meer oefenen O
- Trage delen in een stuk trager spelen om het contrast met een volgende snel gedeelte te behouden C
SELECTIE (SPECIALISATIE)
= het levenslang kiezen en bepalen van activiteitsdomeinen taken die we willen op ons nemen, doelen die we nastreven…
= bij onomkeerbaar verouderen en ouder worden
- bepaalde taken vermijden
- taken en doelen beperken
- het aantal activiteitsdomeinen beperken
- bepaalde doelen belangrijker vinden dan andere
- alternatieve doelen kiezen
- zijn verwachtingen aanpassen
OPTIMALISERING
= het levenslang verbeteren en versterken van de middelen (kennis vaardigheden talenten) waarover we beschikken om
bepaalde doelen te bereiken en het zoeken naar omgevingen die ons sterker maken
- = doelen en verwachtingen blijven cultiveren door
- gerichte aandacht geven
- inspanningen leveren
- tijd maken en tijd investeren
- gebruik van vaardigheden
- nieuwe vaardigheden aanleren
- succesvolle leeftijdsgenoten als model nemen
- zichzelf motiveren tot zelfontwikkeling
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper bobartholomeus. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 52510 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen