1e master rechten VUB 2022-2023
SAMENVATTING JEUGDCRIMINOLOGIE
INHOUDSOPGAVE
Algemene historische inleiding ........................................................................................................................ 5
Is een apart jeugdrecht evident? ........................................................................................................................ 5
Naar het begin? Een moderne genealogie van het hedendaags Belgische jeugdrecht ...................................... 5
Brede maatschappelijke evoluties = context (19e eeuw) .................................................................................... 6
19e eeuwse apartstelling voor minderjarige daders ........................................................................................... 7
Wet op de kinderbescherming 1912 (Carton de Wiart) ...................................................................................... 8
De kinderbeschermingswet is een sociaal-verweerwet. ................................................................................ 9
Atypische strafrechter .................................................................................................................................... 9
Wie zijn de kinderen van de kinderbeschermingswet? (= de interventiegronden) ....................................... 9
Welke beschermingsmaatregelen? .............................................................................................................. 10
Bedenkingen/ conclusie van het beschermingsmodel ................................................................................. 10
Praktijk van groeiend interventionisme ............................................................................................................ 11
The making of 1965 .......................................................................................................................................... 12
Grondslagen en vernieuwingen ................................................................................................................... 12
1965 en de remake van de jeugdrechter ..................................................................................................... 14
1965 en de remake van de figuur van de jeugddelinquent .......................................................................... 14
De kernvraagstukken van het jeugdbeschermingsrecht blijven .................................................................. 14
Jeugddelinquentie in België ........................................................................................................................... 15
Kenmerkend voor “het fenomeen” .............................................................................................................. 15
Fenomeen onderzoeken............................................................................................................................... 15
Statistiek en de sociale constructie van jeugddelinquentie ......................................................................... 15
Officiële statistieken inzake jeugdzaken ........................................................................................................... 16
Jeugdparket statistiek .................................................................................................................................. 16
Verschillende grafieken en tabellen van het jeugdparket ................................................................................. 17
Rechtbankstatistieken ...................................................................................................................................... 24
Onderzoeken = Belang van vragen stellen ................................................................................................... 26
Contextualiseren! ......................................................................................................................................... 26
Jaarverslag jeudghulp 2021 .......................................................................................................................... 29
Contexten en achtergronden en context(en) van problematisch en delinquent gedrag van jongeren ............ 31
De jeugd: wat is dat eigenlijk? .......................................................................................................................... 31
Belangrijke jeugddynamieken ........................................................................................................................... 32
Debat jeugdcriminaliteit maatschappelijke situatie jeugd ...................................................................... 34
1
, 1e master rechten VUB 2022-2023
Kinderen & jongeren en de regulering van hun leven ....................................................................................... 36
Jeugdbeleid .................................................................................................................................................. 36
Criminologische verklaringen? ..................................................................................................................... 44
Maatschappelijke kwetsbaarheidstheorie ........................................................................................................ 46
Trajecten van jongeren in contact met instituties ....................................................................................... 46
Een ander perspectief! Het belang en de impact van justitiële contacten ........................................................ 47
Maatschappelijke reactie als factor ............................................................................................................. 47
“Making up people” .......................................................................................................................................... 48
Edinburgh Study of youth transitions and crime ............................................................................................... 48
Het afkomst (ethniciteit)-criminaliteitsdebat ................................................................................................. 49
Een non-discussie? ............................................................................................................................................ 49
Onderzoek naar ‘afkomst’ en delinquentie ....................................................................................................... 50
Verklaringen van oververtegenwoordiging ...................................................................................................... 50
JOP-onderzoek Brussel ...................................................................................................................................... 51
Verklaringen ................................................................................................................................................. 52
Discussie............................................................................................................................................................ 52
Wat is impact? Onderzoek naar de impact van contacten met de jeugdbescherming voor jongeren en hun
gezin............................................................................................................................................................... 53
Wat is impact? .................................................................................................................................................. 53
Hoezo impact? .............................................................................................................................................. 53
Impact van wat? ............................................................................................................................................... 53
Finaliteit of wat is bedoeling JB? .................................................................................................................. 54
Onderzoek doen naar impact ....................................................................................................................... 54
Impact is niet (alleen) effect ......................................................................................................................... 55
Relevantie onderzoek doen naar impact ..................................................................................................... 56
Het perspectief van jongeren onderzoeken ...................................................................................................... 56
Waarom belangrijk? ..................................................................................................................................... 56
Waarom is impact/belevingsonderzoek moeilijk? ....................................................................................... 57
Divers onderzoek .......................................................................................................................................... 57
“Zorgverlaters”: onderzoek naar impact? ........................................................................................................ 58
“De grote stap”: Transitie naar volwassenheid ................................................................................................ 59
Transitie volwassenheid = kwetsbaar........................................................................................................... 59
Jeugdbeschermingsinterventies “versterken” ook kwetsbaarheid .............................................................. 59
Impact uithandengeving (onderzoek naar) onderzoek van Yana Jaspers .................................................... 60
Praktijken van maatschappelijke reactie: MOF .............................................................................................. 62
Rechtspleging (praktijk) inzake jeugdzaken ...................................................................................................... 62
Van contact naar beslissing .......................................................................................................................... 62
(1) Politie en jongeren ....................................................................................................................................... 63
La Haine : enkele inzichten ........................................................................................................................... 63
(2): Parket ......................................................................................................................................................... 64
2
, 1e master rechten VUB 2022-2023
het belang van de kwalificatie ...................................................................................................................... 64
Onderzoek naar rechtspleging en beslissingen ............................................................................................ 64
Algemene inzichten ...................................................................................................................................... 65
Parket beslissingen ....................................................................................................................................... 67
(3) Verschijnen voor de jeugdrechter ................................................................................................................ 68
Specificiteit van rechtsplegingsituatie? ........................................................................................................ 68
Belang van onderzoek naar praktijk? ........................................................................................................... 68
In-court communicatie of interactie ............................................................................................................. 69
Onderzoeksopzet en methodologie ............................................................................................................. 69
Enkele resultaten en inzichten ..................................................................................................................... 70
Conclusie: Interactie jeugdrechter & minderjarige ...................................................................................... 74
Conclusie ...................................................................................................................................................... 75
(4) De jeugdrechtbank beslist ........................................................................................................................... 76
Onderzoek naar rechtspleging en beslissingen ............................................................................................ 76
Algemene bedenkingen bij praktijk van beslissen........................................................................................ 77
Jeugdrechter en jeugdrechtbank beslissingspraktijk ................................................................................... 77
Context van de beslissingspraktijk! ................................................................................................................... 78
Openbaar ministerie..................................................................................................................................... 78
Sociale dienst bij de jeugdrechtbank ............................................................................................................ 78
Jeugdrechter & jeugdrechtbank: Genomen adequate maatregel? ........................................................ 80
Praktijken van maatschappelijke reactie: Uitvoering beslissingen: afhandelingen, maatregelen en sancties
MOF .................................................................................................................................................................. 82
Beslissing uitvoering ................................................................................................................................ 82
Opgave van maatregelen ............................................................................................................................. 82
Uitvoering van maatregelen ......................................................................................................................... 82
Aanbod.............................................................................................................................................................. 86
Structurering van het aanbod (NRTJ - MOF) ............................................................................................... 87
1. Geplaatst – opgesloten – in detentie? ....................................................................................................... 88
Bespreking – bedenkingen ........................................................................................................................... 89
Een alternatief voor het alternatief.............................................................................................................. 91
Problemen met “historische praktijk” (reeds voor 1965) ............................................................................ 92
Maatregelen ................................................................................................................................................. 93
HCA-diensten ................................................................................................................................................ 94
Verschillende vormen................................................................................................................................... 94
Alternatief & ambulant herstelrechtelijke afhandelingen minderjarigen ......................................................... 95
Vragen voor debat & reflectie? .................................................................................................................. 102
De uithandengeving ........................................................................................................................................ 103
Uithandengeving? ...................................................................................................................................... 103
Onderzoek uithandengeving ...................................................................................................................... 104
Afsluitende bedenkingen ........................................................................................................................... 105
Praktijken van maatschappelijke reactie: VOS ............................................................................................. 106
Het “probleem” kind in historisch perspectief ! .............................................................................................. 106
POS (1985) Orthopedagogisch juridisch ................................................................................................ 106
VOS gesloten plaatsen in veilig verblijf? ......................................................................................................... 109
3
, 1e master rechten VUB 2022-2023
Private voorzieningen ................................................................................................................................. 110
Verontrusting, what’s in a word? ................................................................................................................... 113
VOS geeft MANO ........................................................................................................................................ 113
Het belang van de rol van hulpverleners! .................................................................................................. 114
Van MANO naar VOS: rol van hulpverleners .............................................................................................. 114
Het complexe vraagstuk van de (toenemende) instroom van (VOS) jongeren in jeugdhulpverlening ........... 115
Het “probleem” kind ....................................................................................................................................... 115
Vraagstuk? .................................................................................................................................................. 116
Complexiteit van het vraagstuk .................................................................................................................. 117
De onontkoombare preventie logica .......................................................................................................... 117
Zorg op maat .............................................................................................................................................. 118
Infernale capaciteitslogica .......................................................................................................................... 118
Professionele hulpverlener ........................................................................................................................ 119
Conclusie? .................................................................................................................................................. 120
Het zal je kind/ouder maar wezen .................................................................................................................. 120
Bedenkingen bij het aparte JeugdBeschermingssysteem .......................................................................... 120
La (vie d)es jeunes infâmes ............................................................................................................................. 121
Reflecties .................................................................................................................................................... 121
Jongeren “gelezen” .................................................................................................................................... 121
De pedagogische relatie ............................................................................................................................. 122
4
, 1e master rechten VUB 2022-2023
SAMENVATTING JEUGDCRIMINOLOGIE
ALGEMENE HISTORISCHE INLEIDING
IS EEN APART JEUGDRECHT EVIDENT?
Geschiedenis van het heden genealogie
Maatschappelijke, juridische, gerechtelijke en pedagogische apartzetting
Geen “natuurlijke” evidentie historische constructie van een “specifiek
probleem”
Wat is het jeugdbeschermingsrecht?
In de ruime zin gaat dit over alle juridische regels die het welzijn en de ontplooiing van
jongeren beogen te bevorderen en te waarborgen.
In de eigenlijke zin kan het jeugdbeschermingsrecht worden gedefinieerd als het geheel van
juridische regels betreffende de overheidsinterventie, d.m.v. specifieke instellingen of
voorzieningen, met het oog op bijstand aan jongeren wier welzijn of ontplooiing
onvoldoende wordt gewaarborgd door het gezinsmilieu en de algemeen-maatschappelijke
voorzieningen.
Wat is jeugddelinquentie?
NAAR HET BEGIN? EEN MODERNE GENEALOGIE VAN HET HEDENDAAGS BELGISCHE
JEUGDRECHT
Politiefoto’s van kinderen uit de 19e eeuw Politiefoto uit de naoorlogse periode
5
, 1e master rechten VUB 2022-2023
De jeugd is veranderd sinds de 19e eeuw (vb. onderwijs, vb. vroeger naar strafrechter, nu niet meer).
BREDE MAATSCHAPPELIJKE EVOLUTIES = CONTEXT (19 E EEUW)
19e eeuw: ontdekking van het vraagstuk ‘jeugdcriminaliteit’.
• Industrialisering: grote socio-economische veranderingen, onder andere loon voor arbeid dat
leidde tot een inkomensstructuur.
• Proletarisering – opkomst burgerij: overleven was afhankelijk van het loon. Om deze reden
was kinderarbeid ook normaal, want hoe meer loon, hoe meer kans op overleven van het
gezin. De proletarisering zorgde voor een zekere kwetsbaarheid (loon was heel belangrijk) en
moet daarom samen gezien worden met armoede en kinderarbeid.
Pas op het einde van de 19e eeuw kwam er reglementering voor kinderarbeid.
⚠︎ Dit leidde niet meteen tot een afschaffing, aangezien er door een afschaffing van de
kinderarbeid een groter loon aan de volwassenen moest worden uitgekeerd.
De burgerij waren voornamelijk de werkgevers. Hun kinderen genoten onderwijs.
• Kindbeeld
• Armoede en kinderarbeid
• Filantropische bewegingen = child-save movement: dit hangt samen met religie. Uit
religieuze overwegingen kwamen er steeds meer filantropische bewegingen. Zij waren erg
belangrijk voor de “schaduwzijde van de grote vooruitgang”, in het bijzonder t.a.v. kinderen.
Dit gebeurde o.a. met voedsel- en kledingdonaties. Deze bewegingen waren een belangrijke
stem in het maatschappelijk debat.
• Politieke en sociale bewegingen: vakbonden en politieke partijen waren eveneens belangrijk.
6
, 1e master rechten VUB 2022-2023
The making of 1912: lange 19e eeuwse aanloop naar 1912; van “ontdekking van het probleem
jeugdcriminaliteit” naar juridische apartstelling.
19 E EEUWSE APARTSTELLING VOOR MINDERJARIGE DADERS
1. Ontdekking jeugdcriminaliteit
Sociale enquêtes: dit waren pre-sociologische werken of aanbevelingen. Zij deden
aanbevelingen om een politiek programma, zoals het onderwijs, te ontwikkelen.
Verzachting van het strafklimaat: in de 19e eeuw moesten kinderen, die vaak diefstallen
pleegden, naar het Hof van Assisen. De jury van dit Hof sprak de kinderen echter bijna altijd
vrij, omdat ze begrip hadden voor hun situatie (armoede). Daarom werden deze misdrijven
gecorrectionaliseerd.
Hervorming penitentiair systeem: veel kinderen in de gevangenissen. Dit werd ‘opgelost’
door de ordening van gedetineerden onder leiding van Dupressio. De gedetineerden werden
aanvankelijk onderverdeeld in: (1) mannen, (2) jongens en (3) vrouwen en meisjes. Het heeft
een hele tijd geduurd vooraleer ook de vrouwen en meisjes apart werden ingedeeld.
2. Minderjarige dader naar jeugddelinquent
Criminele klasse = werkende klasse = gevaarlijke klasse: er waren meer ‘problemen’ bij de
bevolking in armoede, die bijvoorbeeld meer gingen stelen.
Sociaal gevaarlijke milieu = sociale enquêtes
3. Child-saving beweging (filantropie)
Er werden steeds meer comité’s opgericht die kinderen wilden redden uit het criminele
milieu, door ze bijvoorbeeld van onderwijs te voorzien. Dit werden de patronagecomité’s
genoemd.
4. Van straffen naar heropvoeden
Een straf op maat van de jeugddelinquent?
Oordeel des onderscheids strafduur: het oordeel des onderscheids houdt in dat
een kind weet en kan inschatten wat de gevolgen zijn van z’n daden. Algemeen
wordt er aanvaard dat dit ongeveer op de leeftijd van 7 jaar is, maar men moet dit
geval per geval bekijken. Dit bepaalt ook schuld en onschuld, want een kind dat het
oordeel des onderscheids niet heeft, kan niet schuldig zijn.
De recidivist homo criminalis (invloed op het strafrecht) → sociaal verweer
Pedagogisering van bestraffing criminologie (2e helft van de 19e eeuw)
7
, 1e master rechten VUB 2022-2023
Penitentiaire individualisering: er werden aparte instellingen voor jeugddelinquenten
opgericht.
Jeugdgevangenissen heropvoedingsscholen (Weldadigheid): de benaming van
deze instellingen veranderende. Eind 19e eeuw = school van weldadigheid (de
penitentiaire benaming verdwijnt).
WET OP DE KINDERBESCHERMING 1912 ( CARTON DE WIART)
De wet van 1912 is een conclusie/ resultaat van de omstandigheden uit de 19e eeuw.
Deze wet is eveneens sui generis (= eigensoortig).
De centrale notie is het belang van het kind.
“La criminalité des adultes se trouve en germe dans la criminalité des enfants”
Dit is de juridische hoeksteen
De rechter zal op maat van het kind een beslissing nemen. Ook is de wet soms
preventief, in het belang van het kind.
De wet biedt gerechtelijke bescherming.
De strafrechtelijke meerderjarigheid is hier een belangrijk begrip. De wet had tot doel
kinderen onder de leeftijd van 16 jaar buiten het strafrecht te stellen. Onder de leeftijd van
16 spreekt men ook niet over een misdrijf, maar over een als misdrijf omschreven feit. Dit
omdat er geen straf is en geen wilsautonomie.
Eerst was er sprake van een kinderrechter, later werd dit een jeugdrechter.
8
, 1e master rechten VUB 2022-2023
DE KINDERBESCHERMINGSWET IS EEN SOCIAAL -VERWEERWET.
In het klassiek strafrecht spreekt men over legaliteit (moet omschreven zijn als een strafbaar feit; dit
is NIET het geval in het jeugdrecht, waar men interventiegronden heeft voorzien) en wilsautonomie
(niet onder de leeftijd van 16 jaar).
In de kinderbeschermingswet werden er een aantal belangrijke waarden verlaten:
• Proportionaliteit
• Gelijkheid
• Oordeel des onderscheids (zie bij deeltje 19e eeuwse apartstelling) werd formeel afgeschaft.
De leeftijd van 16 is cruciaal.
• Individualisering van de straf: de rechter zal beslissen op maat van het kind
ATYPISCHE STRAFRECHTER
In de kinderbeschermingswet is er een nieuwe rechter gekomen, een alleenzetelende kinderrechter.
Het feit dat deze alleen zetelt, zorgt voor een intiemere sfeer.
Moet deze gespecialiseerd zijn? Niet echt, een gewone magistraat die een vorming ondergaat
volstaat.
“Verlicht despoot”: in het belang van het kind. De rechter behandelt alle fasen van de procedure, in
tegenstelling tot het gewone strafrecht waar de onafhankelijkheid net belangrijk is. De rechter heeft
ook een vrije keuze uit maatregelen en zal beslissen in het belang van het kind. Bovendien kan hij
deze maatregelen ook aanpassen te allen tijde.
Ook was er ruimte voor nieuwe medewerkers, zoals afgevaardigden (geestelijken, schoolhoofden,
instellingen, wetenschappelijke experts, …). Dit zijn nu medewerkers van de sociale dienst. Zij
zorgden voor informatie over het kind en zijn gezin.
Het doel ligt ook bij het beschermen van het kind, veeleer dan bij het straffen. De bedoeling is dus
niet om te straffen (“mystification du language”).
In tegenstelling tot het strafrecht, worden de meeste zaken in het jeugdrecht ook niet-openbaar
behandeld. De aanpak achter gesloten deuren zorgt voor meer intimiteit en vertrouwen, en
bovendien is er ook de paternalistische missie (= onder vier ogen beter laten ‘biechten’).
WIE ZIJN DE KINDEREN VAN DE KINDERBESCHERMINGSWET? (= DE
INTERVENTIEGRONDEN)
Wangedrag is het gedrag van de “stoute kinderen”. Dit zijn klachten van de ouders, bijvoorbeeld
kinderen die te laat wegblijven. Dit is tot 18 jaar.
9
, 1e master rechten VUB 2022-2023
Als misdrijf omschreven feiten: dit is tot 16 jaar, de strafrechtelijke minderjarigheid. Zij krijgen geen
straffen opgelegd, maar maatregelen.
Landlopers en bedelaars: tot 18 jaar. Dit was een groot probleem in die tijd.
Predelinquentie: Prostitutie, ontucht, handelingen of bezigheden die kunnen leiden tot bedelarij,
landloperij of delinquentie: tot 16 jaar
Nu is dat de verontrustende thuissituatie (kind in gevaar).
Overtredingen leerplicht: van 6 tot 14 jaar
Dit is later toegevoegd, bijvoorbeeld om te werken op de boerderij.
⚠︎ Niet het “ongelukkige” kind (kind slachtoffer). Dit is niet in de kinderbeschermingswet
opgenomen.
WELKE BESCHERMINGSMAATREGELEN?
Voornamelijk ten aanzien van de minderjarige:
- Berisping
Dit is een ter plekke speech van de kinderrechter. Dit werd eerder gedaan om een dossier af
te sluiten.
- Plaatsing: particulieren, privé-instellingen en openbare instellingen
Weg uit het milieu. Soms werd een kind zelfs in een boerderij geplaatst.
- Ter beschikkingstelling van de regering
Bijkomende maatregel, meestal samen met de plaatsing.
Ten aanzien van de ouders:
- Ontzetting uit de ouderlijke macht (door de rechtbank van eerste aanleg) (link met burgerlijk
recht).
sancties, wel maatregelen. De kinderrechter neemt de beslissing.
De beschermingsmaatregelen zijn gericht op de persoonlijkheid en het milieu van de minderjarige
(geen proportionaliteit). Zij hebben, in tegenstelling tot het volwassenenrecht, minder te maken met
het misdrijf. Daarom spreekt met in het jeugdrecht ook over de individualisering. Dit komt tot uiting
door:
o De rechter die de vrije keuze heeft.
o De rechter die de maatregel altijd kan aanpassen. Dit valt onder de discretionaire
bevoegdheid van de rechter.
o De invoering van ‘deskundigen’. Dit gebeurde vooral vanaf 1912.
BEDENKINGEN/ CONCLUSIE VAN HET BESCHERMINGSMODEL
Het beschermingsmodel is het algemene uitgangspunt.
Men gaat hierbij ook uit van de gelaagde figuur van de jeugddelinquent.
10
