HOOFDSTUK 1: INLEIDING ROND HET ONTSTAAN VAN DE JEUGDBESCHERMING IN
BELGIË
- Jaartallen niet allemaal kennen, maar wel van de wetten en decreten
- Namen herkennen
- NU: rechten van Kinderen/Jongeren zijn gewaarborgd
- Geen evidente zaak want eerste beschermingswet pas in 1912
1912 Kinderbeschermingswet, later ook jongerenbeschermingswet
- Categoriaal beleid is recent = er komt een scheiding tussen kind en volwassenen op basis van het
recht
- Proces van socialisatie: opvoeding door verinnerlijken van waarden en normen die in de
maatschappij aanwezig zijn
Verschilt van tijd (evolutie) en ook van plaats -> bv: familiewaarden zijn in bepaalde culturen
sterker aanwezig dan bij ons, denk aan Chinese cultuur waar men zorgt voor de ouders
- Proces van sociale controle zowel formeel als informeel
Straffen en het strafrecht is de hoogste vorm van sociale controle
Formele sociale controle: bv strafrecht (het ultieme)
Informele sociale controle: bv opvoedingssituatie => ouders die hun kinderen straffen als ze
stout zijn geweest, reageren op gebeurtenissen => iemand laat een papier vallen
- Processen zorgen voor evolutie die ook wat betreft ons onderwerp
- Belang van Verlichting met opkomst van wetenschappen zoals criminologie, penologie, psychologie
Criminologie => een gedragswetenschap die als studieobject het crimineel gedrag heeft, en de
maatschappelijke reactie hierop
Penologie => de leer van de straffen, hoe kan men straf rechtvaardig maken?
Psychologie => psyche van de mens onderzoeken
- Chronocentrisme: start van het nu van vandaag en gaat het verleden verklaren, jeugdrecht van nu
plakken en kijken hoe het ontstaan is doorheen de geschiedenis, maar het jeugdrecht van nu is de
maatstaf
- Geschiedschrijving: vertrekt vanuit vroeger en gaat zo naar het jeugdrecht van nu
ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
- Kinderen worden eeuwen beschouwd als een ‘volwassene’ met hier en daar uitzonderingen
- Recente sociale constructie
- Verlichting is bepalend voor het categoriaal beleid,
o Nog-niet positie: nog-niet verantwoordelijk, nog-niet zelfstandig…
o Kinderen weten nog niet het verschil tussen goed en kwaad
o Toekomst, vooruitgang, ratio staan centraal
- 2 mensbeelden in Verlichting:
o Volwassene: kent zijn lot
o Kind: kneedbaar, maakbaar, evolueerbaar
1
,GEEN KINDBEELD
- Tot 7 jaar beschouwd als een last, ding
- Ervoor praktijken die aantonen dat er geen belang gehecht wordt aan kinderen
- Afwezig kindbeeld in Oudheid: kleine volwassenen
o Achterlaten van kinderen (meisjes en kinderen met beperkingen eerst)
o Offeren aan Godheid
o Als afval weggooien op de mesthoop
Het was de gewoonte om kinderen achter te laten, in een bos (vooral meisjes –
worden zwanger, zijn niet economisch in het gezin,… en kinderen met een
beperking)
- Ook recentelijk (17de – 18de eeuw) geen kindbeeld -> geen sprake van opvoeding
o Hogere klasse schakelde voedsters in dus weinig aandacht en hoge kindersterfte of was dit
omgekeerd?
Voedster = iemand die kinderen voed
o Praktijken die nu heden ten dag in onze ogen barbaars overkomen
- Onhygiënische omstandigheden, geen voorbehoedsmiddelen, ziektes leidden tot hoge kindersterfte
en dus geen aandacht
- Meisjes waren minder waard en dit zal zich verder manifesteren doorheen de geschiedenis
- Vanaf 7 jaar als volwassene beschouwd in alle aspecten van het sociale leven
o Jongens vertoefden in leerscholen
o Meisjes bleven thuis om het huishouden te leren
AANZET TOT EEN KINDBEELD
- 16de eeuw licht onderscheid die zich vooral manifesteerde bij de jongens uit de hogere klasse
o Vertoefden in scholen om kennis te vergaren
- Mensbeelden ontstonden cfr. Romantici en Moralisten
o Moralisten: een kind wordt slecht geboren, maatschappij moet gaan opvoeden
o Romantici: een kind wordt goed geboren, maatschappij maakt het slecht
- Verlichtingsperiode is cruciaal
o Aanzet tot categoriaal beleid met 2 mensbeelden (zie supra)
Beeld van een volwassene, een volwassene die zijn lot kent
Beeld van een kind, jongere,… die de toekomst kan veranderen, beter maken, die
maakbaar is, kneedbaar is want kan verandering aanbrengen
o Sociogenese en psychogenese
Sociogenese => op grond van maatschappelijke verschuivingen worden kinderen en
volwassenen apart gezien (als een aparte categorie worden ze gezien). Door de
verandering in de maatschappij zien ze dat er kenmerken zijn die eigen zijn aan
kinderen
Nieuwe vaardigheden: bv: de sociale media en IT-vaardigheid, omdat de
maatschappij nu zo georganiseerd is
Psychogenese => zijn psychologische kenmerken die men op dat moment aan de
kinderen toeschrijven, die eigen zijn aan het kind (bv: bij kleuters die heel veel
waaromvragen stellen, voor een 2jarige is de koppigheidsfase typisch)
o Ontstaan van verschillende fases binnen het kind-zijn
In de verlichting: fase van de adolescentie, van jong kind naar de puberteit
Fasen van kind-zijn worden opgedeeld (denk aan ontwikkelingspsychologie)
2
, o Ontstaan van eigen afdelingen binnen de wetenschappen zoals pediatrie
Onderscheid ontstaan tussen geneeskunde voor kinderen (pediatrie) en
geneeskunde voor volwassenen
Onderscheid op financieel-economisch vlak (bv: toegang tot pretpark)
Onderscheid op restaurant (bv: kindermenu)
Onderscheid op toegang tot bepaalde plaatsen
o Ontstaan van kinderwetten
Tijdens de verlichting ontstaan van verbod op kinderarbeid
Tijdens de verlichting ontstaan van wet op leerplicht
Kinderen gaan beter naar school dan dat ze anders in een
criminaliteitssituatie terechtkomen
Wie was hiermee gebaat ????
Werkkracht en ouders willen dat hun kinderen ook economisch voor hun
opbrengen, kinderen die kunnen werken vanaf 7 jaar brengen een inkomen
binnen
o Ouders zaten dus niet te wachten op die wetten
Fabrieken minder werkkracht, goedkopere werknemers, jobs voor kleine
mensen (denk aan Daens, machines) die niet door gewone mensen kan
worden uitgevoerd
HUIDIG KINDBEELD
- Krachtig persoon met eigen mogelijkheden
- Kijken naar het ‘kunnen’
o Kunnen is het belangrijk en niet het niet kunnen
- Verschillende ontwikkelingsfases met eigen mogelijkheden en beperkingen
o Kinderen zijn nieuwsgierig, intellectueel,… en men moet alle mogelijkheden geven om dit te
laten groeien en bloeien
- Fases van kinderen/jongeren verschillen kwalitatief van volwassenen
o Baby, peuter, kleuter,… die elk zijn eigen mogelijkheden en beperkingen hebben
o Fases verschillen kwalitatief van elkaar:
Bv: kwaliteit dat ze moeten kennen is anders in de verschillende fasen,
verwachtingen zijn anders (bv: peuter verwacht je niet dat hij zelfstandig naar school
komt, van een adolescent wel)
o Los het kind zijn is kwalitatief verschillend van de volwassenheid
Kind is afhankelijk en men verwacht niet dat hij zelfstandig kan wandelen
Van kind verwacht je niet dat hij arbeid doet, van een volwassene wel
- Afsluiten van volwassenwereld
o Het opgesloten zijn als kind eindigt bij de volwassenheid
EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
- Gaat over bestraffing
- Geen onderscheid volwassene/kind
- Uitzonderlijk door pater familias en Godheid (willekeurig!)
- Verlichting brengt terug soelaas
3
, VROEGE TIJDEN
- Oud-Romeins recht: wet der XII tafelen
o Uitzondering met betrekking tot onmondigen
Onmondigen: niet huwbare leeftijd
Kon men wel leeftijd op plakken (meisjes rond 12 jaar; jongens rond 14 jaar)
o Onderscheid opzettelijke en onopzettelijke daden
o Bv: het afsnijden van gewassen bij nacht, volwassenen: gal misdrijf (ophangen), onmondigen
kind): zweepslagen => dit kon maar dit was facultatief, was niet verplicht om onderscheid te
maken
- Klassieke tijdvak
o Geslachtsrijpheid
o Oordeel des onderscheid cfr. huidig strafrecht
= het verschil kennen tussen goed en kwaad, wat mag en niet mag
Waar is dit nog altijd van toepasbaar in het strafrecht?
Mensen die ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard, hebben nog geen
oordeel des onderscheid (weten niet wat goed en kwaad is) en zijn dan
geïnterneerd als maatregel (krijgen geen straf, maar maatregel!!)
Straf: is altijd beperkt in duur (bv: misdrijf -> uitspraak: 5 jaar of 10 jaar straf)
Maatregel: je hebt geen termijn (er wordt een internering uitgesproken zonder dat
je weet hoelang je geïnterneerd zal zijn. Ze zullen je pas terug niet geïnterneerd
laten worden als het is uitgesproken)
- Val RR = Romeinse Rijk
o Elk volk/stam eigen gewoontes
o Elke stam/elk volk heeft zijn eigen visie van bestraffing (eigen rechtssysteem over wanneer en
hoe iemand kan bestraft worden)
- 11de eeuw
o Heropflakkering Romeins Recht
Terug aandacht voor het kind
- de
13 eeuw
o Centralisatie
Verschillende stammen worden gecentraliseerd tot steden. Ze komen tot het idee
dat ze de verschillende rechtsregels niet allemaal kunnen gebruiken en dus moeten
ze 1 algemeen besluit nemen
o Openbare orde
o Openbare rust
o Dus staatsfunctie die regels oplegde
Rechtbanken die ontstaan
o Aanzet tot accusatior berechten itt inquisitoir
Accusatoir: meer rechten voor de dader, meer regels die opgesteld worden, meer
objectieve manier van rechten
Inquisitoir: de dader kan zich niet verdedigen en men krijgt gewoon een straf
o Aanstellen van rechters
- 1532 ‘Constitutio Criminalis Carlinae’
o L’usage de raison dus andere bestraffing voor kinderen en volwassenen
o Voor de eerste keer wordt aangegeven wat het oordeel des onderscheid inhoud
Als je je reden gebruikt en je weet wel wat goed en kwaad is -> volwassene
Als je je reden gebruik en je weet niet wat goed en kwaad is -> kind
4