Samenvatting Profiel Penologie
Lesdag 1: Inleiding op straffen in de gemeenschap
Community straffen/maatregelen = sancties en maatregelen die ervoor zorgen dat delictplegers in de
community kunnen blijven mits een beperking op hun vrijheden obv verplichtingen en/of voorwaarden. Dit
gaat over alle sancties/maatregelen die opgelegd worden door juridische of administratieve autoriteiten en
elke maatregel die genomen wordt voor of in de beslissing over een sanctie, hetzelfde alsmede manieren om
een straf of gevangenisstraf uit te voeren buiten een gevangenisinstelling.
Waarom een gevangenisstraf vermijden?
ෆ Penologische argumentatie
- Negatieve effecten van de gevangenisstraf zoals bv: stigmatisering, uitsluiting & achterstelling,
psychologische en sociale schade aan gedetineerde en familie.
- Ze komen er vaak slechter uit dan dat ze erin gingen, dus we kunnen niet spreken van
probleemoplossing en herstel.
- Vrijheidsberoving enkel als ultieme oplossing als alles geprobeerd is (id praktijk is dit niet zo)
- Vrijheid is een grondrecht, mogen wij dit recht afnemen?
- De effectiviteit vd straf wordt in vraag gesteld door het hoge recidivecijfer.
ෆ Systemische argumentatie
- Dure straf (tss 125 en 185 euro per dag per gedetineerde)
- Zo’n dure straf zou dan toch effectief moeten zijn? → resultaat blijft uit.
ෆ Discours (maximaal gebruik maken v gemeenschapsgerichte straffen)
- “alternatieven” voor de GS geven een fout beeld omdat de GS de hoofdstraf blijft.
- De “alternatieve straffen” zijn dan een toemaatje ad hoofdstraf.
- GRS zijn andere soorten straffen.
- Rechters hebben de gedachten “als ik echt wil straffen moet ik een GS opleggen”
Terminologie
● Alternatieven (voor de gevangenis)
○ Voordeur: invoeren van nieuwe autonome straffen id gemeenschap
○ Achterdeur via een twee sporen invrijheidsstelling beleid
○ Vroeger maatregel & sanctie >> eerst GS en dan nog een maatregel toevoegen)
○ Nu autonome werkstraf, autonome probatiestraf, autonoom E.T om ze uit de schaduw te
halen vd GS.
● Community based punishment/ sanction/ penalty/ ..
○ Iets terugbetalen ad gemeenschap = community payback
● Offender supervision → Bv daderbegeleiding door justitie assistenten
1
,Van alternatieve maatregelen/ sancties naar gemeenschapsgerichte straffen
☼ Kritiek op korte GS omdat mensen voor heel korte tijd uit hun leven gerukt werden.
☼ Klassieke straffen met focus op vergelding en afschrikking → Geldboete, uitstel, opschorting & niet
begeleidende straffen.
☼ Overzicht van hoe we in BE gegaan zijn v alternatieve maatr & sancties naar gemeenschapsgerichte straffen
☼ Eerste generatie “alternatieven” → probatievoorwaarden
- Alternatieven voor de gevangenis (re-socialisering & rehabilitatie & re-integratie)
- Probatieassistent om pers te ondersteunen, bij te staan, soort “vrienden”. Ervoor zorgen dat de pers
uit de criminaliteit blijft.
- Probatievoorwaarden verbonden met de GS → niet houden aan de VW dan naar de gevangenis
- Minimale toepassing doordat het “te soft” is en het een “gunstmaatregel” is.
☼ Tweede generatie “intermediate sanctions”
- Straffen id gemeenschap
- Het bestraffende effect toepassen op de maatregelen
- Mensen die anders nt nr GV zouden gaan, maar die dan ook op die manier hun straf maximaal konden
ondergaan
- Justitiële contract tss dader en justitie → zwaardere risicopopulatie komt ook in aanmerking
- Autonome straffen (werkstraf, probatie, E.T)
- Probatieassistent meer homo technicus (casemanager) → meer zakelijke benadering, minder
begeleidende aspecten en meer controle. Geen sociale benadering → verzakelijking.
Recente autonome straffen in België
- 2002: autonome werkstraf
- 2014-2016: autonoom elektronisch toezicht
- 2014-2016: autonome probatiestraf
→ In 2015 zijn de gemeenschappen bevoegd geworden voor de GRS.
Beleid vandaag:
● 2015: JH en VCET naar Vlaanderen
● Risicotaxatie om beter te kunnen inschatten welke soort maatregel ze opgelegd moeten krijgen en
hoeveel controle er nodig is.
Aantal mandaten voor justitiehuizen vandaag (in België)
- Werkstraf is enorm gestegen
- Gewone probatie is ook toegenomen
- E.T is een beetje afgenomen
- We zien een serieuze toename in het toepassing vd GRS.
- De advisering (maatschappelijke enquête) is serieus gedaald terwijl de meerderheid vd opgegeven
straffen nt gedaald zijn.
→ Reden hiervoor: magistraten vinden dat ze lang moeten wachten op advies en slagen dit daarom
over om zo de strafprocedure nt te rekken.
Neo-Rehabilitationisme (RNR - what works?)
● Reactie op ‘nothing works’
● Bepaalde vormen v behandeling & begeleiding kunnen positieve effecten hebben op recidive
● Cognitieve gedragsveranderende behandelingsmethode (dominantie psychologen)
● Geloof in (beperkte) veranderbaarheid vd mens
● 2 theoretische modellen voor daderbegeleiding
2
, ○ What works - RNR model: werken aan persoonlijke re-integratie met focus op recidive
○ Desistance benadering - Good Lives model: bredere visie over wat mensen nodig hebben om
een crimi vrij bestaan te kunnen opbouwen.
Risk - Need - Responsivity model:
● Andrews & Bonta Canada
● What works principe
● Risicobeginsel (risk)
○ Crimineel gedrag voorspellen door risicotaxatie-instrument
○ Proportionaliteit tss de intensiteit vd behandeling en recidiverisico
● Behoeftebeginsel (need - wat zijn de noden?)
○ Criminogene en nt-criminogene behoeften
○ Interventies gericht op beïnvloedbare factoren
○ Big four:
■ Antisociale cognities, antisociaal netwerk, verleden v antisociaal gedrag en
antisociaal persoonlijkheidscomplex
○ Central eight:
■ Familie, huwelijksomstandigheden, school, werk, vrije tijd, ontspanning en
middelenmisbruik
● Responsiviteitsbeginsel
○ Verschillende behandelingsmethoden, nt iedereen dezelfde noden
○ Cognitieve benadering → hoe kan men gedrag veranderen?
● Integriteitsprincipe
○ Methodologische onderbouwing vd programma’s
○ Sterk inzetten op wetenschappelijke methodologie
Re-integratie en rehabilitatie als doelstelling van GRS
» Re-integratie = betrekking op het individu, wat moet het individu doen om zich te integreren?
» Rehabilitatie = De rol vd samenleving die moet ook toelaten dat het individu ook echt terug wordt
opgenomen in de samenleving.
⇒ Dadergerichte modellen vertrekken vanuit het idee dat het straffen gaat zorgen voor re-integratie. Je haalt
ze eruit om ze er daarna terug in te steken. In het kader van GRS is het correcter om te spreken over
“integratie” omdat de “re” bedoeld is voor mensen die uit de gevangenis komen.
4 vormen van re-integratie (McNeill & Graham)
1) Persoonlijke/psychologische re-integratie
- Via GRS maar ook binnen GS kan men trainingen volgen.
- Bv: een beroep uitoefenen leert mensen zich houden aan een uurrooster, kunnen bewegen in
een werkcontext, een job vinden, taalcompetenties aanleren, ..
2) Legale of judiciële re-integratie
- Een straf komt op je uittreksel voor goed gedrag en zeden, een GS kan ervoor zorgen dat je
geen/minder toegang krijgt tot bepaalde jobs of woningen.
- Dit zorgt voor labeling en uitsluiting
- Autonome GRS komen niet op het uittreksel
3) Morele re-integratie
- SO hebben recht op moreel herstel (via herstelbemiddeling bv) tegelijk is er ook ongelijkheid
id SL dus in die zin moet er ook morele integratie zijn v de staat tav de dader.
- Dit is dus ook een politiek dialoog.
3
, 4) Sociale re-integratie of rehabilitatie
- Erkend worden door de samenleving, mogelijkheid krijgen om voldoende kapitaal te
verwerven om het leven verder te zetten na de straf.
- Hiervoor moeten middelen beschikbaar gesteld worden (bv: wachtlijsten bij instelling die de
kans op VI vertragen)
- Rehabilitatie moet mogelijk gemaakt worden op formeel & informeel niveau:
- stigma in het leven vd dader, toegang tot sociale netwerken moet open blijven,
- De SL moet de justitiabelen een aanvaard gevoel geven = verantwoordelijkheid vd SL
⇒ De sociale context waarin de dader terecht komt speelt een belangrijke rol in de rehabilitatie.
Re-integratief momentum (McNeill)
» We mogen het re integratieve momentum niet verliezen omdat het heel moeilijk is om terug op te bouwen.
» Heel kleine incidenten kunnen ervoor zorgen dat je het momentum kan missen en verder op het criminele
pad blijft.
» Aantal risicomomenten waar personen zich ongelijkheid behandeld voelen of gediscrimineerd voelen en niet
meer de hand krijgen om terug op te staan gaan ze vergeten worden of losgelaten worden. Dit is een
momentum dat ze zich gaan keren tegen de samenleving → kan zowel bij het opleggen vd straf als tijdens
als
na de straf.
Desistance: Good Lives Model = De onthouding op lange termijn van crimi bij personen die eerder betrokken
waren bij hardnekkige patronen van crimineel gedrag. (Maruna)
⇒ Age crime curve: het grootste deel crimi wordt gepleegd door jongeren omdat ze minder te verliezen
hebben. Op een bepaald moment is er een spontane stop (ouderschap, relatie, ..) zonder enige interventie. →
dit toont aan dat er niet altijd zware interventies nodig zijn om crimi te doen stoppen.
Desistance benadering → focus op veranderingsproces (hoe de visie & gedrag mee evolueert)
- Primaire desistance = owv andere straffen krijgen tijdelijk stoppen met het plegen v crimi.
bijv: tijdens probatieperiode. → Bijv. je bent gestopt met roken, maar je maakt een slecht examen en
begint terug te roken.
- Secundaire desistance = identiteitsverandering, mensen zien zichzelf anders (nt langer veelpleger).
Het is de kunst om van primaire naar secundaire desistance te gaan, je blijft volhouden.
→ Bijv. je ziet jezelf niet meer als roker en laat je niet meer verleiden.
- Tertiaire desistance: erkenning door anderen. → Bijv. andere zien je niet meer als roker.
》Het is een lange termijn verandering die als een persoonlijk en pijnlijk proces ervaren wordt met vallen en
opstaan. De context wanneer je je bevindt is een belangrijke component. Bv stoppen met roken, maar al uw
vrienden roken nog of stoppen met roken omdat niemand van uw vrienden rookt. Langdurige desistance
betekent dat mensen een nieuwe identiteit zien voor zichzelf en andere deze erkennen. Desistance benadering
focust meer op de sterktes van mensen, mensen terug de agency geven die ze bv in de gevangenis verloren
zijn. Door deze benadering te hanteren krijgen mensen terug hoop, kunnen ze een sociaal kapitaal opbouwen
en “ont-labelen” we ze terug.
》Good Lives Model = Kijken naar primaire menselijke behoeftes + het aanpakken van relationele en
contextuele factoren.
4
