Life events
Hoofdstuk 1: Subjectieve beleving
Brené Brown – The Power of Vulnerability:
Wat geeft doel en zin aan ons leven?
Verbinding, de mogelijkheid zich om verbonden met mensen te voelen.
Wat is schaamte?
Angst voor verbreking van deze verbinding. Ik ben het niet waard voor verbinding.
Waar komt schaamte vandaan?
Ondraaglijke kwetsbaarheid. Het idee dat we om verbinding te kunnen maken, we ons bloot moeten
stellen.
Welke eigenschap hebben mensen die een heel sterk besef hebben van liefde en erbij horen, dan
mensen die dit niet hebben?
Besef van eigenwaarde. Ze geloven dat ze het waard zijn.
Wat verhindert ons om verbinding te maken?
De angst dat we het niet waard zijn.
Wat hebben mensen met een besef van ‘het-waard-zijn’ gemeenschappelijk?
Hartelijkheid, moed (courage), mededogen (compassion) en verbinding
[Moed: vertellen wie je bent met heel je hart (‘cor’ = hart)]
[Mededogen: ze kunnen aardig zijn tegen zichzelf om ook zo aardig te zijn tegen anderen]
Ze omarmen hun kwetsbaarheid volledig. Ze geloven dat hun kwetsbaarheid hun ook mooi maakt. Ze
vinden het niet comfortabel maar ook niet ondraaglijk
Waarom worstelen we met kwetsbaarheid? Wat doen we dan meestal?
We verdoven onze kwetsbaarheid (het niet willen voelen).
Nadeel: we kunnen niet selectief verdoven zo verdoven we plezier: we zijn dan op zoek naar een
doel en naar betekenis in het leven.
Wat doen we nog?
- Alles wat onzeker is, zeker maken. “ik heb gelijk, jij ongelijk.”.
- We perfectioneren onze kinderen.
- We doen alsof wat we doen geen effect hebben op mensen rond ons.
Wat is een gezondere weg?
Onszelf tonen in die kwetsbaarheid, liefhebben met je hele hart ook al is er geen garantie.
Dankbaarheid en plezier uitoefenen. Geloven dat we voldoende zijn.
Kwetsbaarheid gaat niet enkel over schaamte, maar ook durven opdagen voor zaken waarvan je niet weet
hoe het zal uitdraaien. In contact treden met cliënt ons kwetsbaar kunnen opstellen, die zekerheid
durven loslaten brengt een zekere veiligheid naar de cliënt.
Belangrijk mensbeeld: “geloof in de aangeboren kracht van mensen”
Meestal gaat het over normale reacties op een abnormale gebeurtenis
(dus geen PTSD, het is de normale impact dat deze persoon beleeft).
“We do not see the things as they are, we see them as we are.”
Subjectieve beleving = alles is perceptie (emoties!) subjectief welzijn bepaald door subjectieve beleving
effect op onze gezondheid en dus zorgt voor illusie van onkwetsbaarheid
De kunst van het ongelukkig zijn valt weg (!)
1
, 1. Gewaarwordingen en waarneming
Sensatie Perceptie
Sensatie kan niet zonder perceptie en perceptie is zinvol! Zonder perceptie kunnen we de wereld niet snappen.
2. Emoties
Emoties te hevig je kan geen goede conclusies uit trekken uit wat er in de context gebeurt
Emoties te weinig we zetten onszelf in blok, gewenst gedrag in de weg staan
3 belangrijke functies:
Overlevingsgericht
o Respons op stimulus
o Bv. angst – om te ontsnappen
o Bv. donker steegje in gaan angst zorgt voor weggaan uit dit steegje en ander pad
zoeken
Adequate communicatie in een sociale context
o Tonen aan anderen hoe dat je je voelt zodat zij zich ook op jou kunnen afstemmen
o Emoties aflezen in omgeving
Cognitieondersteunend
o Steunen van jouw denken
o Emoties voelen, doen bepaalde situaties, ervaringen … beter onthouden
o Bv. angst: veel meer letten op wat er rond je gebeurt
Een TE van emotie klopt niet meer nadelig
We spreken over aangename en niet-aangename emoties.
Emotie wordt pas echt gevoeld wanneer
3. Wat is emotie? gepaard met bewuste, subjectieve ervaring.
3 aspecten van emotie:
Beoordeling van situatie of stimulus
Definitie
Respons (fysiologische opwinding, gezichtsuitdrukking, ander gedrag)
Bewuste, subjectieve ervaring (waardoor we emotie kunnen duiden en benoemen; voelen)
=> Emotie = reactie op een stimulus die bestaat uit een fysiologische opwinding en gepaard gaat met een
evaluatie van de stimulus, een gezichtsuitdrukking en een subjectieve ervaring
Emoties = gevoelens
3.1 Evaluatie van de stimulus – emoties en conditionering
Grotere overlevings- en voortplantingskans bij het leren herhalen van positieve interacties en het ontlopen
van negatieve interacties.
ruw onderscheid tussen aangename en onaangename emoties
bv. aangenaam: iets die deugd doet zoals blijdschap of plezier maar misschien ook eens goed wenen, …
Dit is ons aangeleerd door o.a. biologische predispositie en sociaal leerproces.
3.2 Wanneer gebeurt de beoordeling van de stimulus?
1. James-Langetheorie
Stimuli uit de omgeving lokken automatisch een lichamelijke reactie uit die naderhand door onze hersenen als
een emotie geïnterpreteerd wordt.
Bv. zien van gevaarlijke hond reactie van sympathisch ZS adrenaline-stoot lichaam wil
vluchten/vechten angst je ervaart de hond als gevaarlijk
2
,Kritiek op theorie:
Reacties van lichaam niet snel en gedifferentieerd genoeg om te weten of je moet vechten of vluchten
(pas na 1-2 sec) (dus in strijd met basisequentie)
Bij inspuiting met adrenaline toont men enkel lichamelijke symptomen maar geen emoties
lichamelijke opwinding is dus niet voldoende voor emotie
2. Cannon-Bardtheorie
Emotieopwekkende situatie stimuleert gelijktijdig het sympathisch zenuwstelsel en de hersenen.
SZS opwinding: onbewust
hersenen beoordeling en emotionele beleving: bewust
Evolutie in cognitieve psychologie:
Emoties kunnen niet tot stand komen zonder cognitieve beoordeling v/d stimulus
3. Theorie van de cognitieve beoordeling (Lazarus)
De eerste stap in emotionele sequentie is de cognitieve beoordeling van de situatie pas dan volgt de
fysiologische opwinding.
beoordeling is nodig om te beslissen of het percipieerde gevolg kan hebben op het persoonlijk welzijn of
niet
Bv. iemand naderen in donkere steeg eerst beoordelen of persoon positieve stimulus (vriend), neutrale
stimulus (wandelaar) of negatieve stimulus (potentiële aanrander) is dan pas emotie genereren en adequate
reactie op gang brengen
Ze stellen alle 3 iets anders, maar wie heeft het nu
juist?
Ze hebben het namelijk alle 3 deels juist.
3.3 Onbewuste processen bij stimulusbeoordeling
Voorgaande theorieën bevatten elk een stukje waarheid:
James & Lange: mensen lezen emoties gedeeltelijk af door te reageren op lichamelijke veranderingen
Cannon & Bard: 2 onafhankelijke routes (bewust en onbewust)
Lazarus: ook cognitieve interpretatie nodig
4. Murphy en Zajonc
Maar dient cognitieve beoordeling bewust te gebeuren?
volgens Murphy en Zajonc niet.
Onderzoek Japans teken:
Gedurende 2 seconden, hoe graag zie je het teken? (schaal 1-5)
Groep proefpersonen 1: men zag voor 1 seconde een kwaad of blij smiley
dit had geen effect op de studie zelf v/h teken
Groep proefpersonen 2: hetzelfde maar de smiley zag men maar gedurende 4 duizendsten v/e seconden
men kon het niet bewust waarnemen, maar hersenen wel
had effect op studie
mensen zagen het teken liever wanneer voorafgegaan door lachende smiley 3
,Conclusie:
Emotie begint niet bij cognitie.
Verder bewijs: amygdala reageert hevig op kwaad kijkende gezichten of kwaad klinkende stemmen
Amygdala reageert op stimuli die vanuit evolutionair perspectief schrikreactie geven (bedreigende zaken) en
ook op woorden zoals ‘gevaar’ en ‘dood’ die onbewust worden gezien door zeer snel aangeboden te worden
(zie groep 2 bij studie van Murphy en Zajonc)
Bv. Mensen hebben meer kans op secundaire trauma’s door schokkende beelden te zien (nieuws) i.p.v. dit te lezen.
Sterkste evidentie voor bestaan van 2 verschillende herkenningsroutes (bewuste & onbewuste) werd vastgesteld in een
OZ/studie van gezichtsherkenning:
Vraag naar herkenning foto v/e vertrouwde persoon en tegelijk galvanische huidreactie (elektrische geleiding van de huid)
meten ( SZS begint te vuren en dan zie je dit hierop)
1. Prosopagnosie Prosopagnosie = Aandoening waarbij je niet meer in staat bent om de
Mensen met prosopagnosie konden niet persoon in kwestie te herkennen, je ziet alles wel maar je hersenen
zeggen wie het was maar er was wel een kunnen niet herkennen wie dat is (bv. moeder niet herkennen maar wel
huidreactie (net zoals bij mensen zonder ogen, neus … waarnemen)
deze aandoening)
dus er is onbewuste herkenning aanwezig, maar geen bewuste
Er is emotionele route aanwezig buiten het bewustzijn
2. Capgraswaan
Capgraswaan = door hersenschade overtuiging hebben dat mensen en
Mensen met capgraswaan konden niet dieren uit directe omgeving opeens hun vertrouwdheid verloren
zeggen wie het was en er was ook geen hebben en vervangen lijken te zijn door dubbelgangers (soms
huidreactie buitenaards)
onbewuste herkenning is volledig weg Bv. man met capgraswaan: vrouw lijkt voor hem ook wel op zijn vrouw
duidelijkheid dat er een bewuste en maar hij denkt dat het een dubbelganger is
onbewuste route bestaat
4. Lichamelijk component van emoties
Emoties: gepaard met lichamelijk veranderingen
daardoor heviger dan gewone denkprocessen
Lichamelijke reacties bestaan uit de activatie van sympathisch ZS en specifieke gezichtsuitdrukkingen.
4.1 Gezichtsuitdrukking van emoties
Men kan emoties duidelijkst herkennen in gezichtsmimiek
Ekman: 6 emoties consistent te herkennen op gezicht: (gebaseerd op Ekman studie)
Droefheid
Blijheid
Bestaan van 6 universele primaire
Angst emoties met duidelijk te onderscheiden
Woede gezichtsuitdrukkingen
Verrassing
Combinatie walging/minachting (moeilijke onderscheiding)
4
, Darwin opperde voor het eerst het idee van universele gezichtsuitdrukkingen voor emoties in 19 de eeuw.
De expressie van emotie kwam tot stand o.b.v. evolutieprincipes beschreven in the origin of species
2 bewijsgronden voor zijn stelling:
Duidelijk overeenkomst tussen emotionele uitdrukkingen bij mensen en bij dieren
Alle mensen gebruiken dezelfde emotionele expressies
Evidentie 1
Emoties kunnen uitdrukken had verschillende overlevingsvoordelen.
Argumenten van Darwin in eerste helft van 20ste eeuw ter discussie gesteld voor 2 redenen:
Opkomst van behaviorisme
Maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel
Toch hadden Darwin en Ekman het ongeveer juist:
Zelfs een ongeletterde stam in Nieuw-Guinea zonder contact met andere culturen kon emoties op foto’s
herkennen
Evidentie 2 Andere evidentie: glimlach van blind geboren kinderen wanneer ze zich goed voelen
Duidelijkste evidentie voor universele, aangeboren gezichtsuitdrukkingen voor emotie = blijheid die door een
glimlach tot uiting wordt gebracht (blijheid wordt overal ter wereld geuit door een glimlach).
2 soorten glimlach:
Evidentie 3
Authentieke glimlach
Circulaire oogspieren trekken samen lachen met ogen
Gespeelde glimlach
Enkel lachen met je mond
(kunnen we al vanaf 10m: baby geeft authentieke aan mama en een gespeelde aan vreemden)
4.2 Hypothese over het belang van gezichtsfeedback
Gezichtsuitdrukking helpt niet enkel omstaanders, maar ook de persoon zelf bij ervaren en interpreteren van
emotie.
Hypothese van gezichtsfeedback:
Emotionele ervaring van persoon wordt door spieractiviteit in gezicht versterkt of verzwakt.
Bij gewoon glimlachen (ook al voel je je niet blij) ga je je wel beter voelen (en zelfde met andere emoties)
bv. daarom hebben acteurs moeilijk om bepaalde rollen te spelen
Hypothese slecht nieuws voor patiënten die niet kunnen lachen door verlamming van mondspieren
Studie: depressieschaal afnemen bij patiënten:
Is er een link tussen totale mate van gezichtsverlamming en mate waarin verlamming glimlach belemmert?
Belemmering van glimlach was betere predictor van depressie dan totale verlamming
Verminderd mogelijkheid om emoties uit te drukken en dus kunnen ze deze ook minder voelen
bv. vrouwen met botox reageren ook minder sterk op emotionele stimuli door verminderde mogelijkheid om
emoties uit te drukken in gezicht
5. Culturele verschillen
5.1 Het uiten van emoties
Culturele uitingsregels = culturele verschillen in regels over welke emoties men in bepaalde situaties mag
tonen
5
, Studie met Amerikaanse en Japanse studenten:
Fase 1:
Men deed studenten een stresserende film kijken om dan de emotie af te lezen
zowel Amerikaanse als Japanse studenten hadden dezelfde emoties op hetzelfde moment
Fase 2:
begeleider ging mee gaan kijken nr de film met studenten
Amerikaanse studenten: geen effect van begeleider
Japanse studenten: veel impact van begeleider Die waren veel meer aan het glimlachen omdat de begeleider erbij
was. Is Japanse etiquette: geen negatieve emotie uitdrukken bij persoon die in hogere status is.
Door culturele uitingsregels zijn misverstanden tussen culturen mogelijk.
In alle culturen ervaren we dezelfde spontane uitdrukkingen van emoties maar we leren deze snel te
onderdrukken indien verwacht.
5.2 Herkennen gezichtsuitdrukkingen van emoties
Herkennen emotie is gemakkelijkst bij blijheid.
Herkenning verloopt ook beter bij personen van etnische groep waar ze lang bij geleefd hebben (
meer vertrouwd met gezichten).
Gezichtsuitdrukkingen van primaire emoties zijn in grote lijnen vergelijkbaar maar nog steeds culturele
verschillen.
bv. Japanse mensen letten meer op stem als emotiesignaal dan gezicht.
Ouderen zijn slechter in herkennen van emotionele gezichtsuitdrukkingen (bv. angst/woede) door aftakeling
van hersenstructuren betrokken bij herkenning van emoties of door aandoeningen.
6. Tweefactoren-theorie van Schachter en Singer
= theorie over overgang van lichamelijke reactie naar bewuste emotie-ervaring.
Emotioneel geladen stimuli lokken fysiologische reactie uit die door persoon moet geïnterpreteerd worden
(interpretatie uit fysiologische respons en info uit omgeving).
MAAR is niet altijd specifiek genoeg
Interpretatieverwarring
Persoon schrijft zichzelf onterecht bepaalde emotie toe
Studie: lichamelijke oefeningen maken onder juiste omstandigheden vrouwen aantrekkelijker
Studenten worden vaker op elkaar verliefd tijdens feestje dan tijdens de les omdat lichamelijke opwinding groter is.
Maar oorsprong van de opwinding wordt soms aan verkeerde bron toegeschreven.
Is fysiologische opwinding noodzakelijk voor emoties?
Patiënten met ernstig letsel aan ruggengraat met grotendeelse afsnijding SZS als gevolg:
Vertonen verminderde emotionele ervaring (maar geen volledige verdwijning!)
Vertonen verwachte hersenactiviteit t.g.v. angst maar in mindere mate en niet in alle
omstandigheden.
Conclusie: Fysiologische opwinding helpt dus bij ervaren van emoties maar is niet noodzakelijk.
Het bewust ervaren van gevoelens zijn gevolg van subtiel samenspel tussen lichamelijke en cognitieve factoren.
6
, 7. Dimensies van emoties
Wat zijn de 2 belangrijkste visies op het indelen van emoties?
1. Emoties verschillen in valentie en opwinding (arousal)
2. Emoties zijn combinaties van Ekmans primaire emoties
Wat betekent valentie?
Het is een continuüm met 2 polen, gaande van negatief tot positief.
Wat is een voordeel en wat is een beperking v/d tweede visie?
Voordeel: gedetailleerder beeld dan het tweedimensionale model op basis van valentie en arousal.
Beperking: scores op droefheid, woede, angst en walging correleren hoog positief met elkaar en ze zijn
allemaal negatief gecorreleerd met blijheid.
Extra info t.o.v. valentie is eerder gering
Welke benadering wordt het meest gebruikt bij OZ en waarom?
Zie vorige vraag – beperking
Daardoor is de extra informatie t.o.v. de valentie eerder gering, zeker als men rekening houdt met de extra
inspanningen om gegevens te verzamelen Daarom is de benadering op basis van valentie en arousal nog altijd
de meest gebruikt bij onderzoek
Anderzijds wanneer gecontroleerd wordt voor valentie en arousal, walgelijke stimuli beter onthouden worden
dan angstaanjagende stimuli
Wat zijn de voornaamste emotionele verschillen tussen mannen en vrouwen?
Vrouwen:
Beter in staat juiste emotie van gezicht aflezen
Tonen meer hun emoties
Ervaren intensere emoties
Waar vonden de onderzoekers geen verschil?
In de mate van gerapporteerde emotionele betrokkenheid
Wat waren de verschillen bij de galvanische huidreactie tussen mannen en vrouwen?
Vrouwen toonden meer activiteit ENKEL bij walging
Omgekeerde betrouwbaarheid bij andere emoties: mannen vertoonden grotere activiteit in
sympathisch ZS bij angstaanjagende en woedeopwekkende film
= Bij zichtbare reacties (bv. verdriet – tranen) reageren vrouwen er emotioneler op dan mannen, maar
als men fysiologische reacties zal meten, scoren mannen hoger dan vrouwen (bv. hoger hartslag).
Op welke manieren kan verklaard worden dat mannen en vrouwen verschillende soorten emotionele
reacties hebben?
Openlijke gevoelsuitdrukkingen zijn sociaal meer aanvaard bij vrouwen dan bij mannen.
7
, 8. Emotie en cognitie
Wat is de invloed van emotie op onze
cognitie? En wat is de invloed van cognitie
op onze emoties?
8.1 Emotie en aandacht
Een groot aantal stimuli worden automatisch verwerkt en enkele belangrijke geraken door (emotioneel
geladen stimuli).
Onderzoek: selectieve aandacht
Taak om te zoeken naar doelstimulus tussen afleiders.
Spin wordt sneller herkend tussen bloemen dan andersom.
(zelfde bij zoeken nr spuiten, geweren … DUS nt enkel
evolutionair gegroeide prikkels)
Conclusie: angstinducerende prikkels krijgen automatisch toegang tot BWZ.
Snelheid v/d reactie op angstaanjagende stimuli is afhankelijk van angst per persoon voor stimuluscategorie.
Er zijn 2 soorten woorden:
Angstgerelateerde woorden (‘kanker’)
Neutrale woorden (‘keuken’)
Test: angstige personen reageren sneller op stip wanneer die op plaats van angstgerelateerde
woorden verscheen. Hun aandacht werd aangezogen door angstgerelateerde woorden.
8.2 Emotie en perceptie
Emotie ook effect op kwaliteit v/d perceptie.
Angstaanjagende stimuli hebben mogelijkheid om perceptueel systeem tijdelijk te verbeteren.
Dubbelzinnige stimuli interpreteren we op manier die in overeenstemming is met onze gevoelens.
8.3 Emotie en geheugen: geheugenspoor coderen
Emotionele stimuli worden beter onthouden dan neutrale stimuli.
Emotionele stimuli wordt beter gecodeerd
Emotionaliteit wordt als extra oproepingsaanwijzing opgeslagen
8
