MIGRATIE EN INTERCULTUREEL
WERKEN
BEGRIPPEN
1. INLEIDING
!! voorbeelden dia 6
Enkele essentiële begrippen die centraal staan in de cursus
Altijd verschillende definities mogelijk
Media staan vol met berichten die te maken hebben met migratie en interculturaliteit
Woke: wakker zijn voor sociale onrechten, discriminatie
Cancel culture: iemand die iets verkeer zegt of doet, die geannuleerd wordt
2. CULTUUR
“Cultuurverschil” wordt door hulpverleners vaak aangegeven als een punt van frustratie in
werken met cliënten
Voorbeeld cultuurverschil: Hulpverlener heeft een gesprek met een afghaans koppel, de zoon
zit er ook bij want hij kan als enige Nederlands. De hulpverlener komt na het gesprek
gefrustreerd binnen op het bureau en zegt dat het slecht is gegaan, dat de man van het
koppel haar niet eens heeft aangekeken en dat hij niet luisterde. Maar uit hun cultuur is dat
uit respect dat je die persoon niet aankijkt. Dit kon ze niet weten.
2.1 DEFINITIE
*definities niet vanbuiten leren: het onderstreepte moet je wel begrijpen, weten dat er verschillende
definities zijn
*eerste en derde definitie zijn ongeveer hetzelfde; tweede definitie geeft aan dat de verschillende
mensen van elkaar leren (= acculturatie)
Edward B. Tylor
o “Cultuur is dat complexe geheel dat kennis, overtuigingen, kunst, moraal, wet,
gebruiken en alle andere vermogens en gewoonten omvat die door de mens zijn
verworven als lid van de samenleving”
Edgar Schein
o “Cultuur is [...] een samenstelling van fundamentele veronderstellingen van een
bepaalde groep, bedacht of ontwikkeld tijdens een leerproces met betrekking tot
externe aanpassing en interne integratie (wederzijdse aanpassing), en daarom
overgedragen aan nieuwe leden als juiste manieren van waarnemen, denken en
voelen”
Geert Hofstede
o “Cultuur is de collectieve mentale programmering (wijst op aanleren) die de leden
van een groep onderscheidt van die van andere groepen”
1
,2.1.1 CULTURE WHEEL
= moeilijk visueel voor te stellen
Culture wheel: poging tot visuele voorstelling van (mogelijke) elementen van cultuur
*niet vanbuiten leren, maar voorbeelden kennen!!
The Arts: bv. tekening van Charlie Abdo
Tools & objects: bv. geeft een afghaanse
jongen een gsm van 200 euro, maar hij neemt
het niet aan want hij wilt een iphone 13; je
leert van elkaars culturen, hij kan niet op
school lopen zonder een iphone
Traditions & rituals: bv. kerstmis, sinterklaas
Knowledge & stories: bv. de bijbelse verhalen,
Leopold II, mijnverleden (Limburg vooral),
Guldensporenslag
Voorbeeld culture wheel
o Oogcontact als je met iemand spreekt
o In België is het normaal als je je
ouders in een WZC zet, bij de Islamitsche cultuur is dat iets wat je niet kan doen
2.1.2 DE VERBORGEN DIMENSIE
Zichtbare onzichtbare elementen van cultuur
Drie niveaus van cultuur (Hall)
o Zichtbaar: nivea 1: kleding (hoofddoek) culinaire speicialiteiten
o Onzichtbaar: beleefd zijn tegen de leerkracht // iedereen heeft het recht om te
leven, niet in alle culturen (doodstraf/abortus)
De culturele ui (Schein)
Tastbare zaken (artefacten)
Normen en waarden
Basiswaarden (diepste laag)
2
,2.1.3 CULTURELE PROGRAMMERING
Via opvoeding, socialisatie en waarneming
3 niveaus van programmering:
Culturen subculturen (= niet zo belangrijk)
o Cultuur ≠ staat, land of nationaliteit
Cultural awareness = culturele zelfkennis
o = 1e stap op weg naar culturele competentie
Interculturele communicatie
o Communicatie = uitwisselen van informatie
o Interculturele communicatie = communicatie tussen zenders en ontvangers uit
verschillende culturen, en goede interculturele communicatie vereist een
intercultureel sensitieve houding, kennis van verschillende culturen, en ook
vaardigheden in het veranderen van referentiekader => vereist interculturele
competentie
o Culturele ruis ontstaat vanuit de verschillen in culturele programmering, waardoor
de boodschap niet wordt opgemerkt of een andere betekenis krijgt
Cultuurrelativisme universalisme
o Cultuurrelativisme
Culturen hebben elk hun eigen waarden en normen
=> onmogelijkheid om vanuit bepaalde cultuur de waarden en normen van
een andere te beoordelen (positief of negatief)
– Dat je bepaalde culturele aspecten gaat relativeren die bij onze
cultuur niet door de beugel kunnen
o Universalisme
Er zijn wel degelijk universele waarden
Maar welke waarden zijn dan allemaal universeel?
Ik als Europeaan naar voren treedt om te zeggen dat er wel universele
waarden en normen zijn
Voorbeeld: vrouwen besnijdenis:
o Cultuurelativist: het zijn andere culturen die dat bedacht hebben, komt niet bij ons
voor maar wat hebben wij daar over te zeggen het zijn hun waarden, wemoeten dat
relativeren dat dat gebeurd.
o Universalist: dit kan niet bij de universele verklaring bij de rechten van de mens, dit is
foltering
*EXAMEN: verschil kennen cultuurrelativisme en universalisme + voorbeelden
3
, 2.2 MULTICULTURALITEIT
Longley, R., "What Is Multiculturalism? Definition, Theories, and Examples“, ThoughtCo,
2020.
Betekenis als ideologie: hoe het zou moeten zijn
o Samenleving wordt verrijkt door culturele diversiteit
Culturele diversiteit kan ook een culturele verrijking zijn: Italiaanse families
die zeggen dat je voor elkaar moet zorgen kan binnenkomen bij de Belgische
cutluur, dat is culturele verrijking
Betekenis als beschrijving: hoe het is
o Manier om te omschrijven hoe een bepaalde samenleving omgaat met culturele
diversiteit
Premisse (aanname): leden van vaak zeer van elkaar verschillende culturen kunnen
vreedzaam samenleven
UNESCO (Universele verklaring betreffende culturele diversiteit): “als bron van uitwisseling,
vernieuwing en creativiteit is culturele diversiteit voor de mensheid even noodzakelijk als
biodiversiteit voor de natuur”
Twee belangrijkste theorieën
o Melting pot
Bij een melting pot zie je niet wat erin zit, de culturen zijn door elkaar gemixt
en goed geintergreed
o Salad bowl
Bij een salad bowl kun je wel zien wat erin zit en kun je die culturen eruit
halen
o Bv. Trump is een Amerikaan maar is oorspronkelijk van Duitsland, hij is een melting
pot, je ziet niet aan hem dat dat een Duitser is/was omdat hij zich helemaal heeft
geïntegreerd tot een Amerikaan
2.3 INTERCULTURALITEIT
Interculturaliseren = op zoek gaan naar verbindingen, daarbij vertrekkend van het respect
voor de waarde, de eigenheid en de kracht van elke cultuur
Premisse (aanname): geloof in de maatschappelijke, politieke, economische en sociale
verrijking van de samenleving door interculturele ontmoetingen
Vereist een actief en wederkerig proces: stappen zetten
4