Religie, zingeving en levensbeschouwing
Inhoudsopgave
Les 1: Wetenschap, technologie en de “zingevende interesse”.......................................................................3
Wetenschap, betekenis, leefwereld.....................................................................................................................3
De “zingevende”, “cognitieve”, en “manipulatieve” interesse van de mens.......................................................4
2a. Zingevend en cognitief...............................................................................................................................5
2b. Zingevend en manipulatief........................................................................................................................5
Conclusie...............................................................................................................................................................6
Les 2: religie, zingeving en wetenschap.......................................................................................................... 7
Hoe religie begrijpen?..........................................................................................................................................7
Bestaat er zoiets als religie?............................................................................................................................7
Wat is religie? Hoe moet je het definiëren?....................................................................................................7
3 bedenkingen.................................................................................................................................................8
Hoe staat het met religie?....................................................................................................................................9
Religie en Secularisatie....................................................................................................................................9
Kan religie redelijk zijn?......................................................................................................................................10
Religie als genuine option..............................................................................................................................11
Les 3: Woede en straf................................................................................................................................... 11
Inleiding..............................................................................................................................................................11
Definities van woede..........................................................................................................................................11
Woede en straf in antiek Athene........................................................................................................................12
Aristoteles definitie van woede..........................................................................................................................12
Woede is:.......................................................................................................................................................12
Wat is woede in de eerste plaats?.................................................................................................................13
Waar is woede een reactie op?.....................................................................................................................13
De dynamiek van de woede...............................................................................................................................14
Wat verergert onze kwaadheid?...................................................................................................................14
Wat vermindert onze kwaadheid..................................................................................................................15
Woede en haat...................................................................................................................................................15
Emotie en misdaad.............................................................................................................................................15
De waarde van woede in de filosofie............................................................................................................16
Tot slot................................................................................................................................................................18
Les 4 deel 1: Extreme vroeggeboorte, abortus en de artificiële placenta.......................................................18
Extreme vroeggeboorte.....................................................................................................................................18
Mogelijke gevolgen........................................................................................................................................18
Neonatale opvang doorheen de tijd..............................................................................................................19
Levensvatbaarheid.............................................................................................................................................19
Wat is de grens van levensvatbaarheid?.......................................................................................................19
Internationale verschillen..............................................................................................................................20
Levensvatbaarheid doorheen de tijd.............................................................................................................20
Abortus...............................................................................................................................................................21
Abortusgrenzen wereldwijd..........................................................................................................................21
1
, Abortus in Nederland....................................................................................................................................21
Roe v. Wade...................................................................................................................................................21
De Nederlandse situatie................................................................................................................................21
Een nieuwe abortusgrens?............................................................................................................................22
Beleid bij abortus...........................................................................................................................................22
Levensvatbaarheid als abortusgrens.............................................................................................................22
Een steeds lagere abortusgrens?...................................................................................................................23
De artificiële placenta........................................................................................................................................23
Couveuse 2.0..................................................................................................................................................23
Dierproeven met succes................................................................................................................................23
Klinische studies.............................................................................................................................................23
Value sensitive design....................................................................................................................................23
Design: een interdisciplinaire uitdaging........................................................................................................24
Technomorele verandering...........................................................................................................................24
Les 4 deel 2: De foetus en de leefwereld....................................................................................................... 24
De foetus en de cognitieve, manipulatieve en zingevende interesse.................................................................24
De foetus: een etnografische benadering..........................................................................................................25
De pro-life foetus...........................................................................................................................................25
De pro-choice foetus.....................................................................................................................................25
De foetus en de leefwereld...........................................................................................................................26
Bedenkingen..................................................................................................................................................26
Les 5: Vooruitgang....................................................................................................................................... 28
De homo viator...................................................................................................................................................28
Het “verlichte” vooruitgangsdenken..................................................................................................................28
Het verschil tussen de ‘homo viator’ en dit vooruitgangsdenken......................................................................29
Beschouwing 1: Welke parameters....................................................................................................................29
A. De voorkeur voor het kwantificeerbare....................................................................................................29
B. Waarden en goederen...............................................................................................................................30
C. Geluk..........................................................................................................................................................30
Beschouwing 2: Hoe solide is de vooruitgang?..................................................................................................31
1. Welke tijdsschaal?.....................................................................................................................................31
2. Vooruitgang op alle vlakken?....................................................................................................................31
3. Overgeslagen.............................................................................................................................................31
4. Wat met de politiek...................................................................................................................................31
Tot slot: de erfenis van de homo viator.............................................................................................................32
Les 6: Euthanasie, zingeving/levensbeschouwing en politiek........................................................................33
Politiek zelf gaat over levensbeschouwelijke kwesties: “wat is onze visie op het leven?”................................33
Wat is politiek?...................................................................................................................................................33
2 manipulatieve visies op politiek.................................................................................................................33
Technocratie vs. Incommensurabele waarden..................................................................................................34
Politiek liberalisme versus politiek als debat over “het goede leven”................................................................35
Het traject van de euthanasiewetgeving...........................................................................................................35
Politie liberalisme over euthanasie....................................................................................................................36
Kritiek op het politiek liberalisme.......................................................................................................................37
............................................................................................................................................................................39
2
,Les 1: Wetenschap, technologie en de “zingevende
interesse”
Evaluatie
Examen: 6 MKV (met giscorrectie) + 3 open vragen => 18/20
Module: 2/20 => ofwel 0/2 (als je deadlines mist) ofwel 2/2
Zoals aangegeven in de eerste les, behoort alles wat in de hoorcolleges werd gezegd
tot de leerstof.
Wat betreft de teksten die bij het cursusmateriaal staan, moet je een onderscheid
maken tussen:
De cursustekst bij les 2 (“Religie, zingeving en wetenschap”) + de leeswijzer
bij les 6 (de eerste 5 bladzijden bij de literatuur, die eigenlijk gewoon een
samenvatting zijn van wat in de les werd gezien), die te kennen zijn.
De andere artikels bij de verschillende lessen. Deze moet je grondig lezen
zodat je vertrouwd bent met de voornaamste gedachten. We vragen op het
examen niet om details uit die teksten te reproduceren die niet aan bod zijn
gekomen in de hoorcolleges.
De inhoud van de module die je hebt gevolgd, is geen leerstof voor het examen.
Nog even herinneren aan de vorm van het examen:
Schriftelijk
Een combinatie van meerkeuzevragen (met ‘bestraffing van foutieve
antwoorden’) en open vragen.
Wetenschap, betekenis, leefwereld
Edmund Husserl:
Was van Joodse origine, hadden schrik dat na zijn dood zijn hele archief vernietigd zou
worden door de nazi’s => werd naar België gesmokkeld
Husserl: ‘Wat is de band tussen wetenschap en het leven’. Vertrekt van: “wat is de
leefwereld? De wereld waarin wij leven.” Wat is de wereld waarin wij leven? Het is gevuld
met allerlei objecten zoals een computer, water, etc. => zei: “dat zijn geen objecten, maar
betekenisvolle begrippen” => alle dingen rondom ons verwijzen naar betekenisvolle dingen.
Wij worden omringd door betekenisvolle dingen => intersubjectief = relationeel => we leven
in een wereld met verschillende mensen, we hebben relaties daarmee. Objecten verwijzen
naar iets persoonlijk, gezelligheid => ‘gaan we een koffie drinken?’
Wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld: alle wetenschappen vertrekken vanuit een
betekenisvol gegeven.
- Psychologie: vertrekt van het betekenisvolle feit dat we gedachten, verlangen, etc.
hebben.
- Medisch: vertrekt van dat we een lichaam hebben
De wetenschap maakt abstractie van de betekenisvolle leefwereld => ze zet eigenlijk de
betekenis die dingen rondom ons hebben tussen haakjes en gaat die dingen bekijken als
objecten vanuit een afstandelijkheid. Vb. anatomie is een wetenschap. Hoe heeft die zich
ontwikkelt? Door abstractie te maken van het feit dat dode lichamen betekenisvol zijn => het
is niet zomaar een object, maar een betekenisvol ding, nl. dat is het lichaam van bv. ‘Wie
mijn opa was’.
3
,Hoe is de anatomie kunnen groeien als wetenschap? => betekenis van dode lichaam tussen
haakjes zetten en dan gaan beschouwen als object en dan kunnen we het open snijden en
bestuderen, maar dat vereist ‘abstractie’ = even doen alsof we daar onpersoonlijk tegenover
staan => dat mag enkel een tijdelijke opschorting zijn van de normale omgang met de
leefwereld. Wetenschappelijke blik op lichaam is een tijdelijke opschorting! Dat mag enkel in
de context van de wetenschap.
We komen terug in de leefwereld en dan valt die abstractie weg. Filmpje toont de beweging
van de wetenschap. In het begin: een vrouw ‘Louise’ = dat is een betekenisvol iets in de
leefwereld => ik kan ernaar zien en denken ‘die lijkt me sympathiek’ => uitzoomende
beweging van camera => Dan bekijk je het universum in al zijn grootheid, als ‘een groot
object’. Dan keer je terug naar leefwereld en zie je Louise weer => dan ga je in het oog en
wordt Louise herleidt tot een ‘samenraapsel’ van deeltjes. Dan keer je weer terug naar
Louise. = hoe de wetenschap werkt
Wat is de relatie tussen de leefwereld en de wetenschap? Het filmpje wil een boodschap
brengen: u bent een klein schilfertje, hoop moleculen => lukt dit wel? Voor een stuk wel: de
wetenschap heeft hoe dan ook invloed op ons, hoe we naar onszelf kijken. Bv. Corona: we
kijken naar elkaar als mogelijke drager van virussen. Bv. Tinder: Een deel van onze leefwereld
zijn liefdesrelaties => Je herleidt jezelf tot een bundel eigenschappen bij invullen van
informatie => via algoritme word je gematcht aan andere bundels eigenschappen.
Moet de leefwereld wetenschappelijker worden? Wij objectiveren elkaar niet, we herleiden
elkaar niet tot eigenschappen die bij ons moeten passen. Deels op toeval en deels op intuïtie
maken we vrienden. = logica van onze leefwereld (en niet wetenschap)
Heeft de leefwereld een autonomie? Een eigen redelijkheid? Valt redelijkheid en rationaliteit
samen?
De “zingevende”, “cognitieve”, en “manipulatieve” interesse van de
mens
3 interesses van de mens
- Cognitief: ‘de wetenschap is de duidelijkste manifestatie’ => we zijn geïnteresseerd in
roddels, over mensen in je jaar, etc. = de cognitieve interesse = interesse in kennis
- Manipulatief: hier neutraal => gaat over ‘hoe kan ik de wereld naar mijn hand zetten’
=> hoe kan ik datgene dat ik wil verkrijgen? Je doet iets waardoor je je doel bereikt.
Technologie stelt ons in staat om allerlei dingen te doen die we willen doen.
- Zingevend: Verlangen naar een betekenisvol leven hebben. Het verlangen naar
betekenisvolle dingen.
=> de 3 overlappen door bepaalde handelingen die overlappen met alle drie. Bv. In de pauze
praten we met elkaar; deel cognitief => ‘is die les morgen weggevallen’ je zoekt kennis.; kan
ook om iets gedaan te krijgen = manipulatief => stylo vragen.; een gesprek is in de eerste
plaats een manier om betekenisvol met elkaar om te gaan = zingevend.
Een gesprek is een manier om zin te geven aan het feit dat je met elkaar bent. = de
zingevende interesse
Succes van de wetenschap als manier om kennis te verwerven en technologie om iets
gedaan te krijgen. Zingevende interesse is meer prominenter in dagelijkse leefwereld dan
dat we zelf door hebben.
4
,2a. Zingevend en cognitief
Stelling 1:
Oppervlakkige gesprekken met bv. Je buurman => je hebt hier niets aan, maar toch zijn die
gesprekken belangrijk. Je geeft elkaar erkenning als buurman en dat is zinvol op zich.
Mensen doen overal ‘een ritueel’: “Mooi weer vandaag” “Ja, maar het wordt slechter”. Bv.
Je praat over dingen waar je altijd over praat, de kennisuitwisseling is praktisch nihil. Je praat
erover en dat is zinvol omdat je bij elkaar bent. Het is belangrijker dat je met elkaar praat
dan over wat je met elkaar praat en dat heeft een zeker ritualistisch vermogen.
Stelling 2:
“Bedriegt mijn partner mij?” Het meest rationele om te doen zijn: privédetective of app
installeren op de smartphone om die te kunnen tracken => als je dat doet is dat de meest
rationele manier om dat te achterhalen, maar als je partner dat te weten komt zou je
partner dat gek vinden => wordt gezien als vertrouwensbreuk. Bepaalde dingen die redelijk
zijn in de leefwereld kunnen irrationeel lijken vanuit wetenschappelijk oogpunt en rationeel
handelen kunnen onredelijk zijn in de leefwereld.
Voorbeeld 1: chemie en liefde
Liefde is … zweet: Je bent met die partner omdat die feromonen je ooit hebben
aangetrokken. Als je zegt tegen je partner: ‘ik ben aangetrokken tot je feromonen” = gênant
of nietszeggend.
Het lot heeft ons samengebracht = wetenschappelijk onzin, maar die hebben meer door wat
een relatie is dan de wetenschappelijke uitspraak. Die wetenschap is irrelevant in onze
leefwereld.
Voorbeeld 2: Straf
Sommige mensen zeggen dat we op een totaal andere manier moeten reageren op misdaad
omwille van een nieuw cognitief inzicht. Vanuit bv. Vanuit de kennis van neurowetenschap is
gedrag gedetermineerd door het brein en ze doen dit niet vanuit vrije wil, het zijn machines
dus we kunnen ze niet straffen. Aangezien wij als mensen mogen we mensen niet straffen.
Richard Dawkins: Dawkins ‘bioloog, tegenstander van religie’ => we moeten afstappen van
het straffen van mensen, want misdadigers zijn eigenlijk ‘kapotte auto’s’, ze moeten niet
gestraft worden, maar gerepareerd worden. Ze gaan ervan uit dat onze leefwereld waarin
betekenis centraal staat, dat die volledig bepaald moeten worden door de cognitieve
interesse. Straf is nu eenmaal de manier waarop we zin proberen geven aan het feit dat
mensen iets fout hebben gedaan. Straf is een soort van ‘ritueel’.
Eigenlijk is de zingevende interesse te vgl. met een schilderij, een wetenschapper is vgl. met
iemand die komt zeggen ‘dat is geen windmolen, maar verf op een doek’.
2b. Zingevend en manipulatief
Stelling 1:
We denken vaak in termen over onszelf in de zin van ‘behoeften’. Je kijkt naar een film
omdat je behoefte hebt aan cultuur, maar bij nader toezien is dat zo?
5
, Voorbeeld 1: zoeken naar geluk
Stel dat er een geluksmachine zou bestaan, die machine gaat ervoor zorgen dat je de hele
tijd gelukkig bent door interessante sensaties toe te sturen. Vb. je gaat naar een feestje en
iedereen vind je daar tof. Heel je leven blijf je daaraan gekoppeld. Volgens de manipulatieve
interesse is dat de oplossing.
“Zou ik willen aangekoppeld zijn aan zo’n geluksmachine?”: Een geluksmachine toont je
beelden van wat je belangrijk vindt. Is het geluk van het hebben van kinderen dat ze perfect
zijn hoe jij ze wilt? Neen. Het is het hebben van wezens die je verassen (hoe ze opgroeien,
etc.). Geluk hangt samen met geluk hebben. Het heeft te maken met iets dat ons overvalt.
Als we alles kunnen manipuleren hebben we geen geluk meer. De manipulatieve interesse is
ongeschikt voor het paradigma ‘geluk’.
Voorbeeld 2: zoeken naar erkenning en waardering
Stel je voor: je hebt een pilletje dat je in een drankje kan doen waardoor anderen je
fantastisch vindt. Het feit dat je dat gemanipuleerd hebt is die erkenning niets waard. Het
geluk van erkenning krijgen van anderen is ook afhankelijk van het feit dat je die erkenning
niet had kunnen krijgen.
Stelling 2:
Op moment dat mensen beginnen te vermoeden dat iemand vriend van je is door
manipulatieve interesse. Dat kan die relatie ondermijnen. Bv. De ander is bij mij om een
bepaalde behoefte te bevredigen = afknapper. Je wilt dat die vriendschap/relatie
betekenisvol op zich is!
Voorbeeld: burgerschap
Het feit dat we in een bepaald land leven proberen we zin aan te geven en dat gaat dikwijls
gepaard met symbolen, rituelen, etc.
Michael J. Sandel: ‘what money can’t buy’ => het feit dat veel dingen in geld wordt
uitgedrukt ondermijnt bepaalde relaties. Bv. In pretparken kan je een kaart kopen waarmee
je de rij kan skippen, mag dat? Dat rijken de rij kunnen skippen?
Kernafval opslaan in Zwitserland: Zwitsers deden een enquete in bepaalde steden om te zien
of het veilig is om daar afval op te slaan. Ze vroegen aan mensen of het goed was om het
daar op te slaan => 50% was akkoord: ‘we maken gebruik van elektriciteit, etc. dus het is
normaal dat het daar wordt opgeslagen.’ => vanuit de soort zingevende interesse => ‘goed
burgerschap om ervoor open te staan.’
Zwitserse regering vond dit niet genoeg => financiële factor toevoegen => ieder gezin krijgt
bv. 10.000 zwitserse frank => de bereidheid zakte naar 25%. Ze begonnen te redeneren
vanuit een manipulatieve interesse => ‘dan zakt misschien de waarde van mijn huis, dit is
geen goede deal voor mij’. Ze begonnen niet te denken ‘wat kan ik doen voor mijn land?’,
maar wel ‘wat zit erin voor mij?’
Conclusie
Wat zijn de kenmerken van de zingevende interesse?
6
