Algemene Psychologie
Hoofdstuk 1 Kennismaking met de psychologie
°Psychologie = “de leer vd geest” → psychè (Grieks voor geest)
→ Ook een gedragswetenschap: bestudeert in wezen elk gedrag dat mensen (of dieren) kunnen stellen
→ Nog andere wetenschappen: sociologie, criminologie, biologie, …
°Functieleer = de studie vd menselijke functies (denken, waarnemen, geheugen, motivatie, emoties, …).
°Algemene psychologie = bestuderen v algemene processen en niet vh afwijkende.
1.1 Een definitie van de psychologie
°Psychologie = de wetenschappelijke studie vh gedrag en de mentale activiteiten van een individu.
1.2 Geschiedenis van de psychologie
°Ontstaansjaar vd psychologie als wetenschap: 1879
→ Wilhelm Wundt richtte het eerste psychologisch laboratorium op in Leipzig
1.2.1 De verre voorgeschiedenis
°Psychologie: zo oud als de mens zelf.
→ Zodra de mens een begin v zelfbewustzijn ontwikkelde, begonnen ze vragen te stellen over de wijze
waarop mensen zich plegen te gedragen en hoe hij daar het best rekening mee kon houden
°Oudheid → opkomst vd filosofie:
→ = vooruitgang in het zoeken naar kennis en inzicht
→ Filosofen hielden zich bezig met psychologische kwesties (bv. Socrates, Plato, Aristoteles…)
°Middeleeuwen: weinig filosofie (en dus weinig psychologische thema’s)
→ Geen ruimte voor een ernstig filosofisch debat
→ Kerk beheerste de discours: alle antwoorden waren te vinden in de Bijbel
1.2.2 De meer directe voorgeschiedenis
°16e eeuw → belangrijke ommekeer in het westerse denken:
→ Grote ontdekkingsreizen
→ Uitvinding vd boekdrukkunst
→ Herontdekking vd antieke geschriften (terug gaan naar oorspronkelijke bronnen ipv blindelings
vertrouwen)
→ Mens kwam meer centraal te staan na eeuwen middeleeuws theocentrisme:
Mensen begonnen zich vragen te stellen bij traditionele opvattingen en kenden meer belang toe aan
hun eigen waarnemingen en denkvermogens
= kiemen vd moderne wetenschappen begonnen zich te ontwikkelen.
1.2.2.1 ONTWIKKELINGEN IN DE FILOSOFIE
°Het rationalisme:
→ Vertegenwoordiger: René Descartes
→ Doel: filosofie uitbouwen die een even grote precisie wou bereiken als de wiskunde
1
, De rede (het denken) is de enige manier om tot kennis te komen
→ Methodische twijfel = alle bestaanszekerheden werden tssn haakjes gezet via een strikt logisch
denkproces waardoor Descartes probeerde tot een nieuw en universeel geldig kennissysteem te komen
°Ontstaan dualisme:
→ Descartes maakte een onderscheid tssn res cogitans (geest) en res extensa (materie):
Alleen materie kon wetenschappelijk onderzocht worden
De geest kon alleen via het denken zelf bestudeerd worden
Opdeling tssn ziel en lichaam zorgde voor een hinder in de ontwikkeling vd menswetenschappen,
vooral de wetenschappelijke psychologie
°Het empirisme:
→ Vertegenwoordigers: John Locke, Francis Bacon en John Stuart Mil
→ “Kennis is macht”
→ Tabula Rasa: mensen komen ter wereld als een onbeschreven blad
Bewustzijn als centrale voorwerp v hun bespiegelingen (later als wetenschappelijke
bewustzijnspsychologie)
Bewustzijn wel toegankelijk voor observatie
Onderzoek bleef beperkt tot hun eigen innerlijke gewaarwordingen
→ John Stuart Mill: men moet zich baseren op vaststellingen die ook door anderen gecontroleerd kunnen
worden + alle bewegingen moeten experimenteel getoetst kunnen worden
Het enige waar je dus zeker v kon zijn is wat je kon waarnemen, het denken vertroebelt de
waarneming
Met dit materiaal kon Wilhelm Wundt een constructie aanvatten v een wetenschappelijke
psychologie
1.2.2.2 IMPULSEN VANUIT DE NATUURWETENSCHAPPEN
°Dubbele impact op ontstaan vd psychologie door succesvolle opgang vd natuurwetenschappen:
1. Filosofen begonnen zich vragen te stellen over hoe kennis tot stand komt en in hoeverre die
betrouwbaar is
2. Wetenschappers botsen door hun eigen ontdekkingen soms zelfs ook op vragen waar men vroeger
nooit bij stil had gestaan
= nieuwe ontdekkingen = nieuwe vragen.
°Onderzoekers gebruikten hun wetenschappelijk instrumentarium om die nieuwe problemen aan te pakken
→ ontstaan v soort wetenschappelijke psychologie = psychofysica (o.a. Wet v Weber)
1.2.3 De psychologie als wetenschap van het bewustzijn
1.2.3.1 WUNDT EN HET STRUCTURALISME
°Wilhelm Wundt = vader vd wetenschappelijke psychologie
→ Richtte in 1879 een laboratorium op voor experimentele psychologie in Leipzig
→ Introductie vd experimentele methode = te onderzoeken fenomenen zelf uitlokken om ze op die
manier in meer gecontroleerde omstandigheden te kunnen onderzoeken
Was enkel mogelijk bij waarneming volgens Wundt, sommige v zijn leerlingen trokken dit door naar
het geheel vd psychologie
2
,°Edward Titchener (leerling v Wundt)
→ Hoofddoel: structuur vd geest analyseren
Gebruikte hiervoor de methode introspectie
Ontstaan vd benaming ‘experimentele bewustzijnspsychologie’ → in Amerika: het
structuralisme
1.2.3.2 HET FUNCTIONALISME
°Amerika: bewustzijnspsychologie sloeg niet goed aan → waren meer geïnteresseerd in de wijze waarop
mensen problemen oplosten en hoe ze zich, door middel v hun geestesvermogens, wisten aan te passen
aan nieuwe situaties.
→ Men wou de methoden maar niet de inhouden overnemen
→ Functie ipv structuur vh bewustzijn onderzoeken
→ Ontstaan vh functionalistische bewustzijnspsychologie
°Bewust-zijn vervangen door mental activities = innerlijke leer- en denkprocessen die mensen inschakelen
om oplossingen te vinden voor de problemen die ze ontmoeten.
°Functionalisten gingen op dezelfde manier te werk als de structuralisten: via experimenten en introspectie.
→ Introspectie naderhand aanvullen met externe observatie vh gedrag (bv. kijken welke fouten een
persoon maakte bij het maken v een puzzel en daarna oploste)
→ Daarna inschakelen v dierproeven (dieren vertoonden ook intelligent gedrag)
1.2.4 De behavioristische revolutie
°Accentverschuiving: meer aandacht voor het uitwendig waarneembare gedrag → bewustzijn en innerlijke
mentale processen kregen enkel nog plaats in de theoretische interpretatie vd bevindingen.
°In Rusland: opkomst nieuwe beweging rond het werk v Ivan Pavlov → reflexologie
→ Aangeleerde reflexen: automatische koppeling tssn een nieuwe prikkel en een bestaande prikkel,
waar innerlijke gedachten of verwachtingen geen rol in speelden (conditioneringsproces)
°John Broadus Watson = stichter vh Amerikaanse behaviorisme
→ Niet akkoord met Pavlov
→ Psychologie moet iedere verwijzing naar niet-waarneembare mentale activiteiten afwijzen en enkel het
uitwendig waarneembare gedrag bestuderen.
Innerlijke processen moeten buiten beschouwing gelaten worden, ook in theorievorming
Enkel zo kan psychologie een objectieve, experimentele tak vd natuurwetenschappen worden
Volgens Watson hebben ze geen impact op het feitelijke gedragsverloop, alleen de uiterlijk
waarneembare responsen (R) en de actueel inwerkende stimuli (S) zijn v betekenis
°Volgens Watson: alle gedragingen kun je herleiden tot reeksen aaneengeschakelde S-R-verbindingen
→ Bv. een rat vindt uiteindelijk haar weg in een doolhof door bij iedere bocht (S) telkens naar links of naar
rechts af te slaan (R)
°Op jaren tijd werd de hele Amerikaanse psychologie behavioristisch → psychologen verlieten de
introspectie en hielden zich enkel nog bezig met een objectieve studie vh gedrag.
3
, 1.2.5 Nieuwe klemtonen in Europa
°Ook in West-Europa ontstonden er nieuwe stromingen die zich ieder op hun manier keerden tegen
bepaalde aspecten vd bewustzijnspsychologie.
1.2.5.1 DE GESTALTPSYCHOLOGIE
°Duitsland → onderzoekers probeerden aan te tonen dat wat wij waarnemen onmiddellijk ervaren wordt als
een gestalt.
→ Gestalt (lett een figuur, vorm of patroon) = een geheel dat niet te herleiden is tot een eenvoudige
optelling vd delen waaruit het is opgebouwd, maar dat de eigen kenmerken vertoont die alleen terug te
vinden zijn in de Gestalt als geheel.
°Gestaltpsychologie later ook toepassen op het denken en het sociale:
→ Wolfgang Köhler: aha-erlebnis = het ineens opduiken v een
oplossing voor een probleem
→ Kurt Lewin: groepsdynamica = een groep bestaat niet uit een losse
verzameling individuen, maar vertoont eigen karakteristieken die bepaald worden door de interacties
die zich afspelen tssn de verschillende leden
1.2.5.2 DE DIEPTEPSYCHOLOGIE
°1890: nieuwe stroming → dieptepsychologie
→ Stroming waarbij de verklaring voor het gedrag werd gezocht in diepere, onbewuste motieven
→ Kwam tot stand door de psychoanalyse v Sigmund Freud
→ Ook door andere theorieën:
Individuele psychologie v Alfred Adler
Analytische psychologie v Carl Gustav Jung
°Gedachten, gevoelens en verlangens = belevingsinhouden die actief uit het bewustzijn verbannen zouden
zijn, omdat ze als te bedreigend ervaren werden voor het individu.
→ Volgens de dieptepsychologie: niet v de baan, vanuit hun verdrongen toestand zouden ze via sluikse
omwegen alsnog een wezenlijke invloed kunnen uitoefenen op het latere gedrag (bv. onder vorm v dromen,
versprekingen, grapjes en fantasieproducten of het beroep dat men kiest).
°Wetenschappelijke waarde wordt betwist: veel begrippen zijn zo vaag dat ze moeilijk objectief onderzocht
en getoetst kunnen worden.
1.2.6 Amerika en de herontdekking van het innerlijke
In Amerika kwamen 2 reacties naar voren tegen de excessen vh behaviorisme.
1.2.6.1 HET NEOBEHAVIORISME
°Behaviorisme sloeg goed aan in Amerika, maar de S-R-psychologie was niet uitvoerbaar →
neobehaviorisme = stroming die behavioristisch bleef in haar algemene doelstellingen, maar die
noodgedwongen een aantal wijzigingen moest aanbrengen in de concrete uitwerking ervan.
°Robert Woodwoth: S-O-R-opvatting vh gedrag
→ O (organisme) → black box = het verborgen innerlijke vh individu
Bevat factoren die een belangrijke invloed kunnen hebben op het gedrag, maar waar we geen
rechtstreekse inkijk in hebben
4
