2e jaar orthopedagogie
Jeugdbescherming
met inleiding
jeugdrecht
Hogeschool Gent
Lies Poppe
Schooljaar 2022 - 2023
,Inhoudsopgave
H1: INLEIDING ROND HET ONTSTAAN VAN DE JEUGDBESCHERMING IN BELGIË....................................................7
1. Jeugdbescherming in België: het ontstaan van een categoriaal beleid............................................................7
2. Jeugdbescherming in België: het ontstaan van een categoriaal beleid............................................................8
2.1. Evolutie van de socialisatie........................................................................................................................8
...........................................................................................................................................................................8
2.1.1. Geen kindbeeld...................................................................................................................................8
2.1.2. Een aanzet tot een kindbeeld..............................................................................................................9
2.1.3. Het huidige kindbeeld.......................................................................................................................10
2.2. Evolutie van de sociale controle...............................................................................................................10
2.2.1. Vroege tijden tot de verlichting........................................................................................................10
2.2.1. Tendsensen van de verlichting:.........................................................................................................12
2.2.2. Besluit Verlichting.............................................................................................................................15
3. Historisch overzicht van de jeugdbescherming in het Belgisch recht.............................................................15
3.2. Eerste kinderbeschermingswet van 15 mei 1912....................................................................................15
3.2.1. Bevoegdheid van de kinderrechtbank..............................................................................................16
3.2.2. Maatregelen van de kinderrechtbank...............................................................................................16
3.2.3. Kritische noot bij de wet van 15 mei 1912........................................................................................16
3.2.4. Herziening van de wet van 1912.......................................................................................................17
3.3. De wet op jeugdbescherming van 8 april 1965........................................................................................17
3.3.1. Basisprincipes....................................................................................................................................17
3.3.2. Belangrijke vernieuwingen................................................................................................................19
3.3.3. Kritische noot bij de wet van 1965....................................................................................................20
3.4. Bijzondere jeugdbijstand en jeugdbescherming –...................................................................................21
3.4.1. Wijziging in de terminologie.............................................................................................................21
3.4.2. Filosofie van de Gecoördineerde Decreten van 1994 en de Wet van 2 februari 1994....................21
3.4.3. Verdeling van bevoegdheden...........................................................................................................22
3.4.4. Belangrijkste vernieuwingen.............................................................................................................22
3.4.5. Detentiecentrum ‘De Grubbe’ in Everberg.......................................................................................23
3.5. De jeugdwet van 13 juni 2006..................................................................................................................23
3.3.6. Filosofie van de wet van 13 juni 2006...............................................................................................23
3.3.7. Belangrijke vernieuwingen................................................................................................................24
3.3.8. Maatregelen in kader van verantwoordelijkheid en herstelgerichte aanpak..................................24
H2: WETGEVEND KADER.........................................................................................................................................26
1. Algemeen.........................................................................................................................................................26
1.1. Situatie na de zesde staatshervorming....................................................................................................26
1
, 1.2. Vlaanderen...............................................................................................................................................26
2. Bijzondere wetgeving......................................................................................................................................27
2.1. Decreet rechtspositie minderjarige 7 mei 2004.......................................................................................27
2.2. Internationaal verdrag inzake de rechten vh kind (IVRK)........................................................................27
H3: RECHTBANKEN DIE OORDELEN OVER ASPECTEN VAN DE MINDERJARIGE......................................................28
1. Familierechtbank.............................................................................................................................................28
1.1. De verschillende afdelingen.....................................................................................................................28
1.2. Materiale en territorale bevoegdheid......................................................................................................28
1.3. Openbaar ministerie binnen de familierechtbank...................................................................................29
2. De jeugdrechtbank..........................................................................................................................................29
2.1. De sociale dienst van de jeugdrechtbank................................................................................................29
2.2. Het openbaar ministerie..........................................................................................................................29
2.3. De jeugdrechter en de jeugdrechtbank...................................................................................................30
H4: JEUGDDELIQUENTIERECHT...............................................................................................................................31
1. Inleiding...........................................................................................................................................................31
2. Inleidende begrippen uit het jeugddeliquentierecht......................................................................................32
3. Basisprincipes..................................................................................................................................................33
4. Het toepassingsgebied vh jeugddeliquentierecht...........................................................................................33
4.1. Jeugddelicten............................................................................................................................................33
4.2. Uitzonderingen.........................................................................................................................................33
4.3. Maximumleeftijd......................................................................................................................................34
5. De actoren in het jeugddeliquentierecht........................................................................................................34
5.1. De politie..................................................................................................................................................34
5.2. Het Openbaar Ministerie..........................................................................................................................35
5.3. De onderzoeksrechter..............................................................................................................................35
5.4. De jeugdrechten.......................................................................................................................................35
5.5. De sociale dienst voor gerechtelijke jeugdhulpverlening........................................................................36
5.6. De advocatuur..........................................................................................................................................36
6. Het verloop van de procedure........................................................................................................................36
6.1. De onderzoeksfase: het onderzoek naar de feiten -................................................................................36
6.2. De onderzoeksfase: het onderzoek naar de persoon en de leefomgeving.............................................37
6.3. De afhandeling op het niveau van het openbaar ministerie...................................................................37
6.3.1. Het parket kan de zaak seponeren...................................................................................................37
6.3.2. Het parket kan het verval van strafvordering afhankelijk maken van bijzondere voorwaarden.....38
6.3.3. Het parket kan een voorstel tot bemiddeling doen..........................................................................38
6.3.4. Het parket kan vragen om een positief project voor te stellen........................................................39
6.4. De afhandeling op het niveau vd jeugdrechter – de voorbereidende fase.............................................40
2
, 6.4.1. De jeugdrechter kan aan minderjarige een herstelgericht aanbod aan de minderjarige verdachte
of herstelgericht overleg (HERGO)..............................................................................................................40
6.4.2. De jeugdrechter kan aan de minderjarige voorstellen om een positief project uit te werken........41
6.4.3. De jeugdrechter kan aan de minderjarige een ambulante maatregel opleggen..............................41
6.4.4. De jeugdrechter kan voorwaarden opleggen...................................................................................41
6.4.5. De jeugdrechter kan kiezen voor een gesloten oriëntatie in een afdeling van een
gemeenschapsinstelling..............................................................................................................................41
6.4.6. De jeugdrechter kan kiezen voor een gesloten begeleiding in een afdeling van een
gemeenschapsinstellingen..........................................................................................................................42
6.5. De afhandeling op het niveau van de jeugdrechtbank: de rechtspleging ten gronde............................42
6.5.1. De jeugdrechtbank kan een herstelrechtelijk aanbod doen tot bemiddeling of HERGO.................42
6.5.2. De jeugdrechtbank kan de minderjarige berispen of meedelen dat de genomen maatregel
volstaat........................................................................................................................................................43
6.5.3. De jeugdrechtbank kan een positief project opleggen.....................................................................43
6.5.4. De jeugdrechtbank kan een ambulante sanctie opleggen................................................................43
6.5.5. De jeugdrechtbank kan voorwaarden opleggen..............................................................................43
6.5.6. De jeugdrechtbank kan beslissen tot gesloten oriëntatie in een afdeling van een
gemeenschapsinstelling..............................................................................................................................43
6.5.7. De jeugdrechtbank kan beslissen tot gesloten begeleiding in een afdeling van een
gemeenschapsinstelling 3, 6 of 9 maanden................................................................................................43
6.5.8. De jeugdrechtbank kan beslissen tot gesloten begeleiding in een afdeling van een
gemeenschapsinstelling 2, 5 of 7 jaar.........................................................................................................43
7. De gemeenschapsinstellingen.........................................................................................................................44
8. Kenmerken van de reacties in het jeugddeliquentierecht..............................................................................46
8.1. De beslissingscriteria................................................................................................................................46
8.2. Het subsidiariteitsprincipe.......................................................................................................................46
8.3. Herziening van maatregelen....................................................................................................................46
8.4. Betrokkenheid van ouders.......................................................................................................................46
9. Uitzonderingen op de bevoegdheid van de jeugdrechtbank in het jeugddeliquentierecht...........................47
9.1. De uithandengeving.................................................................................................................................47
9.1.1. Toepassingsgebied............................................................................................................................48
9.1.2. Procedure..........................................................................................................................................48
9.1.3. Gevolgen............................................................................................................................................48
9.1.4. Tot voor kort ‘De Wijngaard’............................................................................................................48
10. Interventie bij een verkeersmisdrijf..........................................................................................................49
10.1. Inleiding..............................................................................................................................................49
10.2. Toepassingsgebied.............................................................................................................................49
10.3. Gevolgen.............................................................................................................................................49
10.4. Uitzonderingen...................................................................................................................................49
3
, 11. De minderjarige en administratieve sancties............................................................................................49
11.1. Gemeentelijke administratieve sancties............................................................................................49
11.2. Andere administratieve sancties........................................................................................................50
H5: JEUGDHULPVERLENING IN VLAANDEREN........................................................................................................51
1. Inleidende begrippen uit de jeugdhulpverlening............................................................................................51
1.1. Algemeen..................................................................................................................................................51
2. Niet rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp.....................................................................................................53
2.1. Aanmelden bij de intersectorale toegangspoort.....................................................................................53
2.2. Team indicatiestelling en team jeugdhulpregie binnen de intersectorale toegangspoort.....................53
3. Vrijwillige en gerechtelijke hulpverlening.......................................................................................................54
3.1. De vrijwillige hulpverlening......................................................................................................................54
3.1. De gerechtelijke jeugdhulpverlening.......................................................................................................54
3.1.1. Verloop..............................................................................................................................................55
3.1.2. Vorderingsgronden van het openbaar ministerie.............................................................................55
3.1.3. Algemene bevoegdheid.....................................................................................................................55
3.1.4. Hoogdringendheid.............................................................................................................................55
3.1.5. Derde vorderingsgrond.....................................................................................................................56
4. De gerechtelijke maatregelen.........................................................................................................................56
H6: De rechtspositie van de minderjarige in de jeugdhulp.....................................................................................59
1. Toepssingsgebied............................................................................................................................................59
2. De bekwaamheid van de minderjarige in de jeugdhulp.................................................................................59
3. De verschillende rechten van de minderjarige...............................................................................................59
3.1. Recht op jeugdhulp..................................................................................................................................60
3.2. Recht op instemming met en vrije keuze vd buitengerechtelijke hulp...................................................60
3.2.i. Recht om geïnformeerd vrij in te stemmen met de buitengerechtelijke jeugdhulp of die hulp te
weigeren......................................................................................................................................................60
3.2.ii. Recht om de jeugdhulpaanbieder vrij te kiezen en om zijn keuze nadien te wijzigen in de
buitengerechtelijke jeugdhulp – art. 9 DRM...............................................................................................61
3.2.iii. Recht om de interventie te weigeren van een bepaalde jeugdhulpverlener bij buitengerechtelijke
jeugdhulp.....................................................................................................................................................61
3.3. Recht op informatie en duidelijke communicatie....................................................................................61
3.4. recht op respect voor het gezinsleven.....................................................................................................61
3.5. Recht op inspraak en participatie............................................................................................................62
3.6. Recht op respect voor de persoonlijke levenssfeer.................................................................................63
3.6.i. De bescherming van persoonsgegevens............................................................................................63
3.6.ii. De respectvolle omgang met de eigen politieke, filosofische, ideologische of religieuze overtuiging
en seksuele geaardheid...............................................................................................................................63
3.6.iii. Het recht om bezoek te ontvangen en om om te gaan met personen van eigen keuze.................63
4
, 3.6.iv. Het recht op overleg over de verblijfsomstandigheden..................................................................64
3.7. Recht op toegang tot dossiergegevens....................................................................................................64
3.7.i. Toegang tot gezondheidsgegevens....................................................................................................64
3.7.ii. Recht op toegang tot gegevens die alleen minderjarige betreffen..................................................64
3.7.iii. Recht op toegang tot de gegevens die handelen over minderjarige én derden.............................65
3.7.iv. Toegang tot gegevens die alleen over derden gaan........................................................................65
3.7.v. Recht op aanvullingen van het dossier..............................................................................................65
3.7.vi. Recht op een afschrift of een rapport..............................................................................................65
3.8. Recht op zakfeld in de residentiële jeugdhulpverlening..........................................................................66
3.9. Recht op een menswaardige behandeling, in het bijzonder wat betreft de sancties vanwege
jeugdhulpaanbieders.......................................................................................................................................66
3.10. Recht op beklag......................................................................................................................................66
3.11. Recht op bijstand door een vertrouwenspersoon.................................................................................66
3.11.i. Bijstand door een vertrouwenspersoon..........................................................................................67
3.11.ii. Bijstand door een ondersteuningsfiguur.........................................................................................67
4. De uitoeffening van de minderjarige in de integrale jeugdhulp.....................................................................67
4.1. Principe: zelfstandige uitoefening door de minderjarige van de rechten...............................................68
4.2. Bijkomende voorwaarden voor de zelfstandige uitoefening door de minderjarige van drie rechten uit
het decreet rechtspositie minderjarige...........................................................................................................68
4. De eerbieding van de rechten uit het decreet rechts-positie minderjarige...................................................68
4.1. Het oprteden van de jeugdhulpaanbieders.............................................................................................68
4.2. De grenzen van de rechten in het DRM...................................................................................................69
4.3. Een inspectie op het respecteren van het DRM......................................................................................69
H7: DE BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VOOR DADEN VAN MINDERJARIGEN.................................................69
1. Algemeen.........................................................................................................................................................69
2. De aansprakelijkheid van de minderjarige voor zijn daden............................................................................70
3. De aansprakelijkheid van de ouders voor de dagen van de minderjarige......................................................71
3.1. Het weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid...............................................................................71
3.2. De verzekering burgerlijke aansprakelijkheid privéleven (familiale verzekering)...................................71
3.2.1. Verzekerde personen........................................................................................................................72
3.2.2. Verzekerde risico’s............................................................................................................................72
3.2.3. Bewijslast...........................................................................................................................................72
3.2.4. Uitsluitingen......................................................................................................................................72
3.2.5. Regres................................................................................................................................................72
3.2.6. Praktijkvoorbeeld..............................................................................................................................73
4. De aansprakelijkheid van onderwijzers en de onderwijsinstelling.................................................................73
4.1. De onderwijzer.........................................................................................................................................74
5
, 4.2. De onderwijsinstelling..............................................................................................................................74
5. De aansprakelijkheid van opvoeders en de jeugdinstelling............................................................................74
5.1. De opvoeder.............................................................................................................................................74
5.2. De jeugdinstelling.....................................................................................................................................74
6
, INLEIDING TOT HET JEUGDRECHT
H1: INLEIDING ROND HET ONTSTAAN VAN DE JEUGDBESCHERMING IN BELGIË
1. JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
Vandaag: rechten van kinderen/jongeren zijn wettelijk geregeld
→ welbepaalde bescherming op bepaalde vlakken:
Onderwijs, huisvesting, gezondheid … → vastgesteld in Verdrag Inzake Rechten van het Kind (IVRK)
Aangepaste maatregelen en straffen bij misdrijf
Hulpverlening bij verontrustende opvoedingssituatie (VOS)
Specifieke rechtswaarborgen wanneer minderjarige in jeugdhulp terecht komt
Geen evidente zaak, kinderen en volwassenen werden lange tijd als één categorie beschouwd: Belgische
jeugdbeschermingsrecht = heel recent > Wet van 15 mei 1912 op de Kinderbescherming
Categoriaal beleid is recent (begin 20e eeuw)
→ maakt onderscheid tussen categorieën: kind en volwassene (op basis van recht)
→ cultuur w overgedragen door twee processen:
Socialisatie
= het zich eigen maken van waarden en normen die in een maatschappij aanwezig zijn en gelden als
de norm van die maatschappij
kan verschillen van tijd en plaats bv. familiewaarden zijn in bep culturen sterker aanwezig dan in
andere, bv. waarden en normen binnen kerngezin
Sociale controle
= straffen en bestraffen als de norm van een maatschappij niet wordt nageleefd
· Formeel: strafrecht = hoogste vorm van sociale controle
· Informeel: reageren op gebeurtenissen waar geen specifieke regels
bv. ouders die kind straffen als het stout is
zorgen ervoor dat er verandering/evolutie in maatschappij ontstaat; zoals Wet op de Kinderbescherming
van 1912
Er werd lang geen onderscheid gemaakt tss een kind dat gestraft moest worden of gesocialiseerd moest
worden later kwam besef dat men kind moest socialiseren en niet moet afstraffen, het moet de
mogelijkheid krijgen om beschermd te worden en daarvoor moest er een eigen systeem komen om, stel dat
kinderen toch iets fout deden, ze ondersteund konden worden = loskoppeling volwassenen
Kind zat vanaf begin 20e eeuw in een ‘nog niet’ positie = nog niet verantwoordelijk, nog niet volwassen ze
moeten nog leren, vallen en opstaan hiervoor werden kinderen als volwassenen gezien
Kinderen werden de toekomst ze moesten in de watten gelegd worden zodat ze voldoende groeikansen
hadden start categoriaal beleid
Maatschappij maakte veranderingen door opkomst van verschillende wetenschappen
(criminologie, penologie, psychologie)
7
,Criminologie = leer van de strafbare feiten en feiten die als strafwaardig, afwijkend benoemd kunnen worden
in eerste instantie gestart om te zien wat de oorzaak kan zijn van feiten (dader was schuldige)
Is geëvolueerd naar maatschappelijke kritische benadering (hoe kan maatsch hier een invloed in hebben)
Penologie = leer van de straffen, hoe kan men straffer rechtvaardig maken, hoe kan dit een invloed hebben op
iemand die feiten stelt, hoe kan men dit functioneel maken en zorgen dat daders weer kunnen meedraaien in
de maatschappij achteraf…
2. JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEI D
2.1. EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
Kinderen werden eeuwen beschouwd als ‘volwassene’ met hier en daar uitzonderingen
→ recente sociale constructie: kindbeeld is historisch maaksel
De Verlichting is bepalend voor het categoriaal beleid:
Kinderen als aparte categorie
Kinderen in nog-niet positie: nog-niet verantwoordelijk, nog-niet zelfstandig → afwachtende houding
Weten nog niet het verschil tussen goed en kwaad
Toekomst, vooruitgang, ratio staan centraal
Twee mensbeelden in de verlichting
1. Volwassene: kent zijn lot
2. Kind: kneedbaar, maakbaar, evolueerbaar
2 manieren om de geschiedenis te onderzoeken/begrijpen:
CHRONOCENTRISME GESCHIEDSCHRIJVING
NU VROEGER
Systematisch zoeken naar Vertrekt van vroeger en gaat naar
verleden, alles van nu als maatstaf het nu
om het verleden te verklaren Methoden van vroeger vergelijken
Proberen verleden te verklaren met die van het nu
door te vergelijken Alles in overweging nemen
Waarden en normen van nu in Ruimer
gedachten nemen
Men vertrekt van wat er nu is
Selectiever
2.1.1. GEEN KINDBEELD
In eerste instantie is er geen kindbeeld -> tot 7 jaar is kind een ‘ding’, een last
kinderen waren noodzakelijk kwaad
geen belang aan kinderen
bv. kinderen werden vaak achtergelaten in bossen, mesthopen, geofferd aan de goden…
8
, Afwezige kindbeeld in Oudheid: kleine volwassenen
Achterlaten van kinderen
· Meisjes/kinderen met beperking > minderwaardig aan jongens bv. naar bos brengen en
achterlaten
· Meisjes: konden niet meedoen aan de economie, ze moesten huishouden doen + ze konden
ook zwanger worden en zelf kinderen krijgen (problemen stapelden zich zo meer op), ze
werden ook vaak uitgehuwelijkt waardoor zij niet meer konden bijdraaien in het eigen gezin
· Meisjes waren van geen tel, zwarte vlaggen werden uitgehangen als een meisje werd
geboren als teken v rouw…
Offeren aan Godheid
Als afval weggooien op mesthoop
Tot 18e eeuw kinderen bij voedster brengen
vaak door moeders uit hogere klassen -> geen tijd en zin om kind op te voeden
weinig aandacht -> hoge kindersterfte
komt vandaag barbaars over
kinderen ‘harden’ bv. onderdompelen koude rivier, branden met strijkijzers..
Hoge kindersterfte door onhygiënische omstandigheden en ziektes > geen aandacht
Vanaf 7 jaar als volwassene beschouwd in alle aspecten van sociale leven
bv. werken, sociale leven, seksualiteit …
Jongens opgeleid in leerscholen
Meisjes bleven thuis om huishouden te leren
2.1.2. EEN AANZET TOT EEN KINDBEELD
Lichte verandering vanaf 16e eeuw bij jongens in hogere klasse
→ naar scholen om intellectuele vorming te volgen -> later ook jongens lagere klassen en meisjes
Ontstaan van mensbeelden door:
Romantici (Rousseau)
· Kind is ‘inherent goed’ -> invloeden van buitenaf beïnvloeden het negatief
Moralisten
· Kind is slecht geboren en opvoeding moet het goed maken
→ tonen aan dat kinderen belangrijk worden, het als apart persoon wordt gezien
Verlichtingsperiode is cruciaal = toekomst, gelijkheid, vooruitgang
idee van maakbaarheid van het bestaan
kinderen zijn een aparte groep met eigen kenmerken en eigen gedragingen
Kinderen moesten ideeën vd maatsch overnemen, verbeteren -> toekomstgericht, kinderen zijn toekomst.
9
