Module 1. Socialezekerheidsrecht ingeleid
1. Het Belgische socialezekerheidsrecht bedient zich grotendeels van twee technieken met het oog
op het verlenen van socialezekerheidsprestaties. (P. 28-33)
a. Leg uit wat onder elk van beide technieken wordt verstaan
Een eerste is de sociale verzekering, het is een afgeleide van de verzekeringstechniek.
- Sociaal verzekerden genieten het voordeel hun schade niet alleen te moeten dragen
o Zij zijn - in ruil voor de hulp van de andere sociaal verzekerden - een bijdrage verschuldigd, ook als zij
niet zijn getroffen of bedreigd door een verzekerd sociaal risico
- Zowel de bijdrageplicht als het recht op prestaties vinden hun juridische grondslag in de wet
- De wetgever bepaalt soms dat sociaal verzekerden recht hebben op prestaties, ook in geval zij geen SV-
bijdragen kunnen dan wel moeten betalen
o Bv. jongeren die de school verlaten, maar geen betaalde betrekking vinden, kunnen onder bepaalde
voorwaarden aanspraak maken op inschakelingsuitkeringen, zonder voordien SV-bijdragen te
hebben betaald
- De SV-techniek krijgt de kwalificatie “sociaal”, omdat zij op diverse wijzen afwijkt van de werkwijzen van
de commerciële verzekeringen
o Zij gaat vaak uit van een risicoconcept dat afwijkt van het in de klassieke verzekeringswereld gangbare
begrip
▪ Risico wordt beschouwd als een onzekere, niet van de wil van de verzekerde afhankelijke
gebeurtenis
o De sociale verzekeringen voorzien in bepaalde gevallen in een bescherming tegen commercieel
minder goed of niet verzekerbaar geachte risico’s
▪ Het verzekeren van het werkloosheidsrisico is daar een goed voorbeeld van
o Zij laten personen die al zijn bedreigd of getroffen door een risico, toe tot de verzekering
o Zij berekenen de verzekeringsbijdrage niet op basis van de kans dat de sociaal verzekerde wordt
getroffen door het verzekerde sociale risico
o Kennen in aantal gevallen prestaties toe aan sociaal verzekerden die geen of minder dan normaal
bijdragen betalen
- De sociale verzekering doet aldus een beroep op twee vormen van solidariteit
o Horizontale solidariteit van personen die minder dan anderen worden bedreigd door een bepaald
risico met diegenen die meer blootstaan aan of het slachtoffer worden van een bepaald risico
o Verticale solidariteit van personen met hoger inkomen met diegenen voor wie SV-bijdragen moeilijker
te dragen zijn
- De wetgever verplicht sociaal verzekerden om deel te nemen aan en bijdragen te betalen voor een
wettelijke sociale verzekering
- In België wordt, op het federale vlak, de verzekering voor geneeskundige verzorging beschouwd als een
volksverzekering. Hetzelfde geldt, op het Vlaamse vlak, voor de Vlaamse sociale bescherming.
o De overige federale sociale verzekeringen vertonen in eerste instantie nog steeds een professioneel
karakter.
▪ In principe verwerft uitsluitend wie een beroepsactiviteit uitoefent, toegang tot de sociale
verzekeringen, al bepaalt de wetgever dat alleen voor zelfstandigen in uitdrukkelijke
bewoordingen.
- Band tussen uitoefening van beroepsarbeid en toegang tot sociale verzekeringen is mettertijd veel
elastischer geworden
o Bepaalde categorieën van personen die niet behoren tot de beroepsbevolking, worden opgenomen
in de kring van de sociaal verzekerden van sommige sociale verzekeringen
▪ Bv. stagairs kunnen aanspraak maken op beroepsziektewet
o In bepaalde gevallen wordt de sociaal verzekerde ook beschermd in bij wet bepaalde perioden van
inactiviteit die worden gelijkgesteld met de uitoefening van een beroepsactiviteit
P a g e 1 | 75
,- Onderscheid tussen eigen rechten en afgeleide rechten
o Een eigen recht
▪ De titularis put zijn recht op sociale verzekering uit bijvoorbeeld zijn eigen beroepsactiviteit of
bijdragestorting
o Afgeleide rechten
▪ Komen toe aan personen die hun recht op SZ ontlenen aan hun bij wet omschreven band met een
ander persoon. Als die band wordt verbroken, houdt het afgeleide recht op SZ-prestaties (na enige
tijd) op te bestaan
• De echtgenoot van een overleden werknemer geniet bijvoorbeeld onder bepaalde
voorwaarden het recht op een overlevingspensioen of een overgangsuitkering
- Ingericht per beroepscategorie
o De diverse categorieën van de beroepsbevolking worden niet op dezelfde wijze beschermd
o De SV-bijdragen en, in belangrijke mate, de SV-prestaties, verschillen, naargelang van de
beroepscategorie waartoe de sociaal verzekerden behoren of waarbij zij worden ondergebracht.
- Financiering van de kosten
o Collectief gefinancierd worden door middel van bijdragen of belastingen, of door allebei samen
o De opbrengst van de SV-bijdragen wordt wel aangevuld met rijkstoelagen en andere inkomsten
o Alternatieve financieringsbronnen
▪ Bv. vennootschapsbijdrage ter financiering van sociaal statuut der zelfstandigen
- De Belgische sociale verzekeringen worden in beginsel slechts toegepast op rechtsverhoudingen die
kunnen worden gelokaliseerd op het Belgische grondgebied
o Zowel de Belgische wetgeving, als internationale overeenkomsten en Europese verordeningen
bepalen in welke gevallen de Belgische socialezekerheidswetgeving wordt toegepast op
grensoverschrijdende situaties
Een tweede is de sociale bijstand
- Verlenen geen gunst, maar een subjectief recht op SZ-prestaties voor wie voldoet aan de wettelijke
voorwaarden
o Recht kan men – indien nodig – doen erkennen door de rechter
- Geen bijdragebetaling van de uitkeringsgerechtigde
o Wordt gefinancierd door algemene financiële middelen van de overheid.
- Zij behouden hun uitkeringen wel voor aan gerechtigden die aantonen behoeftig te zijn en niet te
beschikken over (voldoende) bestaansmiddelen
o i.t.t. sociale verzekeringen die hun prestaties in principe verstrekken, ongeacht de vermogens- of
inkomenssituatie van de sociaal verzekerde
- De socialebijstandsregelingen verlenen verschillende soorten socialezekerheidsprestaties.
o Minimuminkomen
▪ Bv. de inkomensgarantie voor ouderen, bestaan in een minimuminkomen
o Aanvulling van het minimuminkomen of de bestaansmiddelen van de betrokkene
o In een aantal gevallen neemt de SB-prestatie niet de vorm van een uitkering in speciën aan
▪ In het kader van de maatschappelijke dienstverlening kan bijvoorbeeld ook materiële, sociale,
geneeskundige, sociaal-geneeskundige of psychologische hulp worden verleend
- De klassieke socialebijstandsregelingen verlenen hun tussenkomst slechts
o Ingeval de staat van behoefte gepaard gaat met een bijkomende kenmerkende eigenschap van de
uitkeringsgerechtigde
▪ De door die regelingen vereiste eigenschap is dan tot op zekere hoogte vergelijkbaar met het
verzekerd sociaal risico waarvoor sociale verzekeringen zijn ingericht ten behoeve van de leden
van de beroepsbevolking
• Zo gelijkt bijvoorbeeld de regeling inzake de tegemoetkomingen voor personen met een
handicap op een arbeidsongeschiktheidsregeling
- De hoger vermelde SB-regelingen eisen dat de gerechtigden in België verblijven en staan in verschillende
mate open voor buitenlandse personen. Voor asielzoekers is een afzonderlijke socialebijstandsregeling in
het leven geroepen
P a g e 2 | 75
, b. Vergelijk beide technieken met elkaar en met andere in de syllabus besproken
socialezekerheidstechnieken
Door het onderzoek van bestaansmiddelen onderscheidt de techniek van sociale bijstand zich van de
socialezekerheidsregelingen. Bij sociale bijstand moet men ook geen bijdragebetaling leveren.
Een sociale bijstand verschilt van demogrante uitkeringen daar die de gerechtigde bij intrede van een
welbepaald sociaal risico een prestatie verstrekken zonder enige voorafgaande bijdragebetaling of
bestaansmiddelentoets. De Vlaamse gezinsbijdrage is hier een voorbeeld van.
Een andere techniek die verschilt van sociale bijstand en sociale zekerheid is de techniek van het
basisinkomen. Inkomen dat in principe aan iedereen wordt toegekend, ongeacht de intrede van een sociaal
risico en zonder bijdragebetaling of onderzoek van de vermogens- en inkomenssituatie. De sociale bijstand
verschilt ook van de door sommigen als alternatief voor de SZ-uitkeringen voorgestelde techniek van het
“basisinkomen”.
c. Bespreek de band tussen de arbeid van de sociaal verzekerde en het recht op
socialezekerheidsprestaties. Toon met voorbeelden aan dat die band niet steeds even
strikt is.
Vele federale sociale verzekeringen vertonen in eerste instantie nog steeds een professioneel karakter.
De Belgische professionele sociale verzekeringen zijn ingericht per beroepscategorie. Er bestaan
afzonderlijke sociale verzekeringen voor ambtenaren, werknemers en zelfstandigen. De uitoefening van een
beroepswerkzaamheid in één van de hoedanigheden opent de toegang tot de sociale verzekeringen in die
categorie. De diverse categorieën van de beroepsbevolking worden niet op dezelfde wijze beschermd. Zo is
er geen arbeidsongevallenverzekering voor ambtenaren omdat dit al in hun statuutwet verwerkt zit.
Ambtenaren hebben ook geen werkloosheidsverzekering omdat zij vaste benoeming hebben.
Band tussen uitoefening van beroepsarbeid en toegang tot sociale verzekeringen is mettertijd veel elastischer
geworden
- Bepaalde categorieën van personen die niet behoren tot de beroepsbevolking, worden opgenomen in de
kring van de sociaal verzekerden van sommige sociale verzekeringen
o Bv. stagairs kunnen aanspraak maken op beroepsziektewet
- In bepaalde gevallen wordt de sociaal verzekerde ook beschermd in bij wet bepaalde perioden van
inactiviteit die worden gelijkgesteld met de uitoefening van een beroepsactiviteit
2. De Belgische Staat moet zich door wetgeving kwijten van zijn verplichting om een
socialezekerheidssysteem in te richten. (P. 15-27)
a. Leg uit hoe de bevoegdheden zijn verdeeld tussen de regelgevers van de Europese Unie,
de Belgische federale staat en de gemeenschappen en gewesten
België is één der lidstaten van EU en is zelf een federale staat bestaande uit gemeenschappen en gewesten.
Bevoegdheidsverdeling op supranationaal niveau
Bij de bepaling en de uitvoering van haar beleid en optreden streeft de Europese Unie onder meer naar een
adequate sociale bescherming en de bestrijding van sociale uitsluiting. Niettemin kan de Unie op grond van
die doelstellingen alleen geen maatregelen nemen. Daartoe moet een bevoegdheidsgrond zijn opgenomen
in het VWEU.
P a g e 3 | 75
, Ze moet rekening houden met verschillende fundamentele beginselen
- Beginsel van bevoegdheidstoedeling
o Beheerst de afbakening van de bevoegdheden van de Unie. Krachtens dat beginsel handelt de Unie
enkel binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar in de verdragen zijn toegedeeld door de
lidstaten.
o De uitoefening van die bevoegdheden wordt beheerst door de beginselen van subsidiariteit en
evenredigheid.
- Subsidiariteitsbeginsel
o Krachtens dit beginsel treedt de Unie, op de gebieden die niet vallen onder haar exclusieve
bevoegdheid, slechts op indien en voor zover de doelstellingen van het overwogen optreden niet
voldoende kunnen worden verwezenlijkt door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau,
maar vanwege de omvang of de gevolgen van het overwogen optreden beter kunnen worden
bereikt door de Unie.
- Evenredigheidsbeginsel
o Krachtens dit beginsel gaan de inhoud en de vorm van het optreden van de Unie niet verder dan wat
nodig is om de doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken.
Bevoegdheid op Europees niveau
- Lidstaten behouden bevoegdheid om de fundamentele beginselen van hun SZ-stelsels vast te leggen
- Het domein van de sociale bescherming is dus geen exclusieve bevoegdheid van de Europese Unie
- De Unie ondersteunt en vult het optreden van de lidstaten aan
o Het mag echter niet de vorm aannemen van harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen van de lidstaten op het vlak van de sociale zekerheid en sociale uitsluiting
o Op het vlak van sociale zekerheid kunnen het Europees Parlement en de Raad d.m.v. richtlijnen
weliswaar minimumvoorschriften vaststellen die geleidelijk van toepassing zullen worden
Open coördinatie
- Deze methode van soft law houdt enkele normatieve elementen in
o Het vastleggen van gemeenschappelijke doeleinden en het engagement om die te bereiken, alsmede
het meten van de vooruitgang met behulp van daartoe vastgelegde indicatoren en de evaluatie van
de vooruitgang of het gebrek daaraan
- Bijvoorbeeld: de Aanbeveling Toegang Sociale Bescherming
o Het beoogt de Europese Unie bij te dragen tot een betere sociale bescherming van vooral atypische
werknemers en zelfstandigen. De niet-bindende aanbeveling verzoekt de lidstaten ernaar te streven
dat alle werknemers, ambtenaren en zelfstandigen zijn aangesloten bij een SZ-regeling voor elk van
de sociale risico’s waarop de aanbeveling van toepassing is. De lidstaten dienen een plan voor te
leggen waarin zij aangeven met welke nationale maatregelen lacunes ter zake zullen worden
weggewerkt
Hoewel de lidstaten de bevoegdheid behouden om de fundamentele beginselen van hun SZ-stelsels vast te
leggen, moeten zij bij de uitoefening van die bevoegdheid wel het Unierecht eerbiedigen. Zo moet de
wetgever rekening houden met het Unierecht inzake de interne markt en het vrij verkeer. De EU heeft een
exclusieve bevoegdheid inzake het monetaire beleid voor de Eurozone. De lidstaten blijven wel bevoegd
voor hun begrotingsbeleid.
P a g e 4 | 75
