Familiaal vermogensrecht 2022-2023
Familiaalvermogensrecht
Erfrecht & giften
2022-2023
1
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
Deel I – ERFRECHT
Hoofdstuk 1. Erven
Afdeling 1. Basisbegrippen
Erven = het verkrijgen van het vermogen door overlijden van de titularis
- Titularis = erflater of decuius
- Vermogen = nalatenschap of erfenis.
Erfopvolging / -er = personen die het vermogen erven.
- Van de personen die het vermogen erven, zegt men dat ze de overleden persoon ‘opvolgen’. Ze
krijgen het vermogen van de erflater.
Erfrecht = geheel van rechtsregels dat de nieuwe titularissen van het geërfde vermogen aanwijst en
de regels bevat betreffende wijze waarop de vermogensovergang plaatsvindt en de gevolgen ervan.
- Geregeld door het erfrecht (burgerlijk recht).
<-> fiscaal recht = erfbelasting
Wie verkrijgt het vermogen van de erflater (erfopvolgers)?
- Erfgerechtigde: persoon die tot de nalatenschap geroepen is, die in abstracto zou kunnen erven
• Dus niet iedereen die erfgerechtigd is, is automatisch erfgenaam.
- Erfgenaam: persoon die de nalatenschap ook effectief verkrijgt
2 dingen om van erfgerechtigde naar erfgenaam te gaan.
• 1/ Mag volgens de wet in concreto erven: erfbekwaam
o Personen die erfonbekwaam zijn. Dat zijn personen die op het moment dat de
erfenis openvalt dus dat de persoon overlijdt, nog niet bestaan. ook personen
die onwaardig zijn om te erven, zijn niet erfbekwaam.
• 2/ Kiest ervoor om de nalatenschap te aanvaarden
→ Erfkeuze of optierecht
o Dus nalatenschap verwerpen of aanvaarden. Dat betekent dat niet iedereen die
erfgerechtigde is, ook zal kiezen om te erven.
Soorten erfgenamen:
- 1/ Wettelijke erfgenamen
• = door de wet aangeduid.
- 2/ Testamentaire erfgenamen
• = door de decuius aangeduid zijn.
- 3/ Contractuele erfgenamen (uitzonderlijk; infra)
• = een contract is over het erven.
Wie wordt tot de nalatenschap geroepen? (Devolutie of toewijzing)
- 1/ Wettelijke devolutie: toewijzing krachtens de wet (DEEL I. ERFRECHT)
• Geen schikkingen getroffen bij leven = heeft geen contracten gemaakt of een testament
opgemaakt. Wie erfgenaam is, zal door de wet aangewezen worden.
• Intestaat of ab intestato erfopvolging
- 2/ Testamentaire devolutie: toewijzing krachtens testament (DEEL II. GIFTEN)
• Wel schikkingen getroffen bij leven.
- 3/ Contractuele devolutie: toewijzing krachtens contract (DEEL II. GIFTEN).
• Wel Schikkingen getroffen bij leven
2
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
Afdeling II. Het openvallen van de nalatenschap
Wanneer?
Openvallen nalatenschap = wanneer gebeurt de verkrijging krachtens erfrecht?
- Moment van overlijden (art. 4.1 BW)
Cf. Datum op overlijdensakte (art. 55-56 Oud BW) -> die datum komt op de akte door het
feit dat een arts heeft vastgesteld dat een persoon op dat moment overleden is. dus het
is de datum waarop de arts het overlijden van de persoon heeft vastgesteld.
2 Bijzonder situatie = waar men geen lijk kom vinden
• 1/ verklaring van afwezigheid (art. 118 oud BW)
o Vb. een persoon vertrekt op wereldreis maar komt niet meer terug. Het is niet
duidelijk of die persoon overleden is of niet. Er zijn goederen en/of kinderen en
men wilt daar een regeling over treffen. Je kan naar de personenrechter gaan om
die afwezigheid te laten vaststellen. Als die afwezigheid nog langer blijft duren
dat je dan naar de familierechtbank kan voor een verklaring van afwezigheid.
Met die verklaring kan je naar de ABS en die verklaring/akte die eruit voortvloeit
heeft hetzelfde effect (ook al is het niet zeker dat de persoon overleden is).
o Bij de verklaring telt de datum van de akte , de akte die wordt opgesteld door de
ABS, is het moment waarop de nalatenschap openvalt.
• 2/ Gerechtelijke verklaring van overlijden (art. 126 oud BW)
o Vb. een persoon was betrokken bij een terroristische aanslag, men is zo goed als
zeker dat de persoon overleden is maar er is nooit een lijk gevonden (wat
normaal essentieel is). hier kan je ook naar de familierechtbank om de persoon
gerechtelijk overleden te verklaren. Het overleden wordt gerechtelijk vastgesteld
en de familierechten bepaalt ook de datum van overlijden.
Waar?
Openvallen nalatenschap = waar gebeurt de verkrijging krachtens erfrecht?
- De woonplaats van de overledene (art. 110 oud BW)
• De hoofdverblijfplaats, ongeacht inschrijving in bevolkingsregister (art. 102 oud BW)
o Vb. als een persoon ingeschreven is in het bevolkingsregister in plaats A maar hij
verblijft continu op plaats B. Dan is plaats B waar de nalatenschap openvalt.
o Dus ook niet de plaats van het overlijden.
• Overleden in het buitenland? Dan geldt dezelfde regel. Zal je kijken naar het EU-recht. Er
is een verordening die zegt welke rechter, rechtssysteem en land bevoegd is ingeval van
overlijden in een ander EU-land. Art. 4 van die verordening zegt: “Je gewone
verblijfplaats bepaalt welke rechter bevoegd is.”
Gevolgen?
Nalatenschap gaat van rechtswege over op erfgerechtigden (art. 4.3 en 4.39 BW)
- Het openvallen van de nalatenschap is een belangrijk moment in het erfrecht. Het openvallen
van de nalatenschap is het moment waarop de erfgerechtigde van rechtswege tot de
nalatenschap komen.
- Het is het tijdstip waarop veel gevolgen intreden.
3
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
Tijdstip van overlijden is tijdstip waarop (BELANGRIJK!)
1. Erfgerechtigden geroepen worden en bekwaam moeten zijn (art. 4.4 BW)
• Wie niet bestaat op het ogenblik van het overlijden die kan niet erven. Wie ogenblik van
het overlijden onwaardig was om te erven zal ook niet erven.
2. Samenstelling nalatenschap wordt bepaald (art. 4.153 BW)
• Welke goederen en schulden er zijn. Het passief en het actief van de nalatenschap
worden op dat moment vastgesteld.
3. Waarde van de in te brengen gelegateerde goederen wordt bepaald (art. 4.90, § 1 BW)
4. Waarde van de in te brengen schenkingen wordt bepaald indien de schenker pas volle
eigenaar wordt op ogenblik van overlijden (art. 4.90, § 3, lid 2 BW)
5. Onroerend goed dat als gemeenschappelijke verblijfplaats diende wordt bepaald
o De gemeenschappelijke verblijfplaats wordt beschermd in het erfrecht.
Vb. was de verhuisdatum een week na overlijden, welke verblijfplaats is dan de
gemeenschappelijk verblijfplaats, dat is dan het oude en niet het nieuwe.
• Echtgenoten (art. 2.3.2. lid 3, art. 4.20, 4.147 § 2 BW)
• Wettelijk samenwonenden (art. 4.23 § 1 en § 3 BW)
6. Termijnen starten (bv. art. 4.36 BW – termijn voor aanvaarding; art. 4.37, §2 lid 1 BW –
termijn voor inventaris en beraad)
• Je hebt een optierecht, een keuzerecht
7. Interesten beginnen lopen op in te brengen goederen (art. 4.91 BW)
Hoofdstuk 2 . Erfbekwaamheid
Afdeling 1. Begrip en voorwaarden
Een persoon die tot de nalatenschap van een overleden persoon geroepen is (de erfgerechtigde),
kan in deze nalatenschap daadwerkelijk erfgenaam worden (aanvaarding) als hij erfbekwaam is (=
juridisch aan de voorwaarden voldoet om dit erfgenaamschap op te nemen):
- 1/ Bestaan
- 2/ Je overleeft de erflater
- 3/ Je bent niet uitgesloten ( of er is geen verval)
- 4/ je bent niet onwaardig om te erven
Afdeling 2. Bestaansvoorwaarden
Bestaan
= alleen natuurlijke personen kunnen wettelijk erfgerechtigden zijn <-> testamentair
- Het gaat om fysiek bestaan. Rechtspersonen bestaan fysiek niet = kunnen niet wettelijke
erfgerechtigde zijn. Testamentair kan dat wel (vb. uw vermogen aan het Rode Kruis nalaten)
Tijdstip van verwekking / van (voor) de geboorte
Natuurlijk persoon bestaan vanaf de geboorte (levens en levensvatbaar ter wereld komt)
MAAR uitzondering
“ infans conceptus pro iam nato habetur quotiens de eius commodis agitur”(art. 4.4, tweede
lid BW)
• De infans conceptus regel zegt dat het kind dat verwerkt wordt, al reeds geboren
beschouwd wordt als dat in zijn belang is.
• Dat betekent dat wanneer een kind verwerkt is en de erflater overlijdt en later levens en
levensvatbaar ter wereld komt, toch nog kan erven.
4
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
- Verwerkt op het ogenblik van overlijden?
• Wettelijk vermoeden, art. 326 oud BW
Het kind wordt, behoudens tegenbewijs, vermoed te zijn verwekt in het tijdvak van de
300e tot en met de 180e dag voor de geboortedag en op het tijdstip dat voor hem het
gunstigst is, gelet op het onderwerp van de vordering dat het heeft ingesteld of van het
verweermiddel dat het heeft voorgedragen.
• Weerlegbaar (kan dus tegenbewijs leveren)
o Rechtstreeks (via erfrecht)
o Onrechtstreeks (via betwisting afstammingsband)
- Levend en levensvatbaar geboren?
• = Het moet geademd hebben, geleefd hebben en het moet ook op zelfstandige wezen in
leven zijn gebleven. Is dat niet het geval, dan zal het kind niet erven.
• Vb. een kind dat niet levensvatbaar geboren wordt, zal niet erven.
• Maar nieuwe medische evoluties maken het niet gemakkelijk.
Afdeling 3. Overlevingsvoorwaarde
= je leeft langer dan de erflater = erfgerechtigde moet erflater overleven (art. 4.5 BW)
• Doden erven niet.
• Vb. iemand die 4 min langer heeft geleefd, kan die erven?
- Tijdstip overlijden is het tijdstip van het openvallen van de nalatenschap
- Roeping tot erfenis zit in vermogen langstlevende
- Erfkeuze wordt gemaakt door erfgenamen van erfgerechtigde die overleden is (art. 4,35, lid 1
BW)
Wat als onderzeker of de erfgerechtigde de erflater overleefd heeft?
- De afwezige
• Vermoeden van afwezigheid (art. 116 oud BW)
• Verklaring van afwezigheid
- De commorientes
• Pogen volgorde te bepalen: uitstel mogelijk (art. 4.5, derde lid BW)
• Volgorde niet mogelijk: erven niet van elkaar (art. 4.5, tweede lid BW)
Afdeling 4. Uitsluiting en verval
- Je mag niet uitgesloten zijn of vervallen zijn om te erven.
Uitsluiting = van recht om te erven
- Uitgesloten van een bepaalde toekomstige erfenis.
Verval = van erfrecht van persoon die al geërfd heeft.
- Verlies je de erfenis die je al reeds hebt gekregen (retroactief)
Wanneer? Wanneer de erfgerechtigde uit ouderlijk gezag ontzet werd
- Mogelijkheid 1. Erflater is het kind (uitsluiting)
• Volledige ontzetting = uitsluiting van rechtswege = art. 33, derde lid, 5°
Jeugdbeschermingswet
o Sterft zijn kind dan zal die van rechtswege niet erven.
• Gedeeltelijke ontzetting = beslissing rechter = art. 33, vijfde lid Jeugdbeschermingswet
o <-> niet van rechtswege
- Mogelijkheid 2. Erflater is andere ouder (uitsluiting of verval)
5
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
• Bij huwelijk (art. 4.22, § 1 BW) of wettelijk samenwonen (art. 4.23, § 6 BW)
o Wanneer de andere ouder gehuwd is of wettelijk samenwonend met de persoon
die uit het ouderlijk gezag ontzet is, kan de rechter zowel bij een hele of
gedeeltelijke ontzetting van het ouderlijk gezag, persoon uitsluiten uit de erfenis
van de andere ouder of kan hij verval uitspreken.
o Ze dragen elk het ouderlijk gezag van het kind, en 1 van hen wordt ontzet dan zal
de rechter kunnen beslissen om aan die ontzetting een uitsluiting of verval te
koppelen.
o De rechter beslist hierover, op vraag van de afstammelingen
• Zowel bij volledige als gedeeltelijke ontzetting
• Beslissing rechter
Afdeling 5. Onwaardigheid
Wat is onwaardigheid?
Onbetamelijk gedrag t.a.v. erfgerechtigde leidt tot uitsluiting (door het plegen van een misdrijf)
- Uitgesproken door de rechter of van rechtswege (uitgesloten bij de erfenis)
- Civiele straf (je bent mogelijk veroordeeld maar niet noodzakelijk en daarboven op wordt je
civielrechtelijk gestraft door middel van uitsluiting, onwaardigheid)
• Limitatief -> Enkel als de wet erin voorziet
o Maar er kan geen straf zijn zonder rechtsgrond. Dus de gevallen van
onwaardigheid moeten duidelijk in de wet omschreven zijn.
• Restrictief -> Enkel als aan de voorwaarden uit de wet is voldaan
o De toepassing moet je restrictief doen : je moet de voorwaarden die in de wet staan
respecteren.
Als de grondvolwaardigheid niet in de wet is omschreven of de voorwaarden die daaraan
gekoppeld zijn niet voldaan dan kan je niet als civiele straf gaan toepassen.
➔ Reden niet in de wet of aan voorwaarden niet voldaan? Onterven via testament, voor zover
mogelijk.
• Stel dat een persoon zich heel onbetamelijk opstelt tegen jou of onbeschoft is of niks meer
van jou wil weten, kan je die dan onterven? Ja maar niet volgens de figuur van
onwaardigheid want volgens de figuur van onwaardigheid moet er voldaan zijn aan de
gronden in de wet. Maar het feit dat iemand geen band meer met jou heeft etc. -> die kan je
enkel onterven via het testament.
- Enkel voor intestaatserfrecht
• = enkel voor het wettelijk erfrecht. Je kan er dus bij testament of schenking van afwijken. Je
kan een persoon die wettelijk onwaardig is een schenking doen of in je testament opnemen.
Gronden
Limitatieve lijst in artikel 4.6 BW
§1. Strafrechtelijk schuldig bevonden aan door wet genoemde feiten die tot dood van de erflater
geleid hebben
- Limitatieve lijst misdrijven
• Maar staat het misdrijf er niet tussen dan leidt het misdrijf niet tot onwaardigheid. Vb. je
bent dader van onopzettelijke slagen en verwondingen en die hadden de dood tot gevolg
dan zal dat niet leiden tot onwaardigheid omdat dit misdrijf niet in de wet is opgenomen.
- Ook als medeplichtige
• Je moet schuldig gevonden zijn als dader of als medeplichtige.
6
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
- Ook bij poging
• Ook schuldig zijn aan het misdrijf of aan de poging ervan maakt niet uit.
- Van rechtswege
• De rechter moet het dus niet uitspreken.
§2. Situatie beschreven in §1, maar dader overleden voor veroordeling
• Vb. de erflater is vermoord door de erfgerechtigde maar het proces duurt 10j en in die 10j
overlijd ook de erfgerechtigde.
- Door (civiele) rechter na vordering procureur des Konings
• Een vordering instellen die leidt tot onwaardigheid.
§3. Ernstige inbreuken op de fysieke integriteit van de erflater, zonder de dood tot gevolg (erflater
kan je vergeven, art. 4.7 BW)
• Er zijn ernstige misdrijf en inbreuken gepleegd.
- Limitatieve lijst misdrijven
- Ook als medeplichtige
• Je moet schuldig zijn bevonden voor zowel dader of als medeplichtige.
- Ook bij poging
• Poging of het misdrijf maakt niet uit.
- Door de strafrechter (art. 46 SW)
• <-> rechtswege
• In wijze van een civiele straf extra moet opleggen dat de erfgerechtigde niet kan erven van
de erflater.
- De erflater kan je vergeven = het mogelijk maken dat je alsnog erft dan moet dat bij testament
gebeuren.
Gevolgen
Hoofdgevolgen
- 1/ Uitsluiting uit de nalatenschap (art. 4.6 BW)
• Verlies intestaat aanspraken
• Verlies van reservataire aanspraken
• Vaak retroactief (art. 4.8, eerste en tweede lid lid BW)
o Bescherming van derden te goeder trouw
o Je zal al vaak geërfd hebben en zal nadien gezegd worden dan je onwaardig bent
(vaak na een langdurig proces). Dus terug naar de situatie alsof je nooit geërfd te
hebben. Je moet alle vruchten, goederen en inkomsten die je gekregen of
gehaald hebt uit het openvallen van de nalatenschap. Je wordt geacht nooit
geërfd te hebben.
- 2/ Herroeping van schenkingen en legaten mogelijk (art. 4.174 en 4.218 BW)
• In principe behoud
• Maar herroeping wegens ondankbaarheid mogelijk
Geen gevolgen voor kinderen erfgerechtigde ( art. 4.9 BW) -> kinderen van onwaardige
erfgerechtigde kunnen erven!
- Persoonlijke sanctie
• Maar er zijn wel bijkomende gevolgen als je kinderen willen erven. Vermijden dat de
erfgerechtigde die onwaardig is toch van die erfenis kan meegenieten.
7
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
- Plaatsvervulling door kinderen blijft mogelijk
Maar vermijden dat de onwaardige onrechtstreeks meegeniet
• Kinderen minderjarig.
Principe = wettelijke vruchtgenot op de goederen (art. 387 oud BW)
Bijkomend gevolg = verlies van vruchtgenot (art. 4.9, tweede lid BW)
• Kinderen overlijden
Principe = ouder kan soms van kind erven (infra)
Bijkomend gevolg = goederen die kinderen geërfd hebben kan hij niet erven (art. 4.9, 2de
& 3de lid BW)
o = de onwaardige kan nooit onrechtstreeks de goederen erven via de nalatenschap
van zijn kinderen.
Hoofdstuk 3. Wettelijke erfgerechtigden:
verwanten
In dit hoofdstuk gaan we verder in op de wettelijke devolutie. We gaan na het wettelijk erfrecht van
afstammelingen en verwanten wettelijk geregeld wordt. Het wettelijk erfrecht van afstammelingen
en verwanten is te onderscheiden van het wettelijk erfrecht van de LLE, dat in het volgende
hoofdstuk aan bod komt.
We gaan na wie erfgerechtigd is wanneer de overledenen, de erflater, geen schikkingen getroffen
heeft. Dus geen testament gemaakt heedt.
Afdeling 1. Ordes
Niet al je familieleden zullen van je erven. Je voelt wellicht aan dat je verre neef wellicht niets krijgt
indien je ook een kind hebt. Hoe dat exact komt, volgt uit het begrip 'ordes'.
Ordes = hiërarchie die bepaald wie er van jou zal erven.
Wettelijke erfgerechtigden
- Wie wordt door de wet aangeduid om de nalatenschap te verkrijgen? (als jij zelf geen
schikkingen treft)
- Wettelijk erfrecht is familierecht
• Het wettelijke erfrecht de bedoeling heeft, het vermogen van de erflater in de familie te
houden en een eerlijke wijze te verdelen over de verschillende takken van de familie.
Zijn er kinderen dan moet het vermogen eerlijk verdeeld worden over de kinderen.
Neven en nichten aan vaders of moederszijde als er geen kinderen zij -> ook eerlijk
verdeeld worden.
Art. 4.10, § 1 BW: De nalatenschappen komen toe aan de kinderen en afstammelingen van
de erflater, aan zijn noch uit de echt, noch van tafel en bed gescheiden echtgenoot, aan zijn
verwanten in de opgaande lijn, aan zijn verwanten in de zijlijn en aan zijn wettelijk
samenwonende […]
• GROEP 1 (die erft) = “afstammelingen en verwanten” -> dit hoofdstuk
o De maten in wat de kinderen, je kleinkinderen, je achterkleinkinderen etc.
o Of verwanten = broers of zussen, tantes en nonkels.
8
,Familiaal vermogensrecht 2022-2023
o Het nieuw BW gebruikt het woord ‘verwanten’ i.p.v. ‘bloedverwanten’ in het oud
BW. Is er iets gewijzigd? Nee, het verwijst nog steeds naar hetzelfde = dat je
dezelfde stamouder hebt. De wetgever wou de term actualiseren, want niet alle
verwanten zij bloedverwanten.
• “LLE en LLP” -> volgende hoofdstukken
o LLE = langstlevende echtgenoot. LLP = langstlevende wettelijk samenwonende
partner.
- Aanverwanten erven niet
• = aangetrouwde familie. Die erven niet elkaar.
Als je het lijstje ziet van personen die tot een erfenis geroepen kunnen worden: kinderen,
afstammelingen, verwanten in opgaande lijn, verwanten in zijlijn. Dan voel je dat ze niet op hetzelfde
niveau staan. Dat betekent dat als er kinderen zijn dat de verre nonkel niet zal moeten erven.
Daarvoor heeft de wet een hiërarchie.
Indeling ordes
- Niet alle verwanten erven
- De wet onderscheidt 4 ordes (art. 4.10, § 2 BW)
• Eerste orde = het is belangrijk dat er een afstammingsband bestaat. De eerste orde gaat
naar beneden.
• Ouders behoren zowel tot de tweede als de derde orde. Je ouders behoren tot de tweede
orde wanneer er ook (half-)broers, (half)zussen en kinderen zijn. Ook tot de derde orde
wanneer die er niet zijn.
• Derde orde = opgaande lijn.
• Vierde orde = zijlijn.
- Hoogste orde sluit lagere ordes uit
• Zijn er erfgerechtigde in de eerste orde dan zal er niet geërfd worden in de tweede, derde
en vierde orde.
• Vb. je hebt kinderen en broers. Dan zijn het je kinderen , je erfgenamen. Uw broers erven
niet.
• LLE & LLP behoren niet tot de ordes maar hebben een speciaal statuut. Zie volgende
hoofdstukken.
Schematisch:
9
, Familiaal vermogensrecht 2022-2023
Ordes maakt een hiërarchie tussen erfgerechtigde. Niet elke erfgerechtigde behoren tot dezelfde
orde en zal dus niet op dezelfde wijze tot de erfenis geroepen worden. De hoogste orde sluit lagere
ordes uit.
Afdeling 2. Lijnen, graden, plaatsvervulling
Naast de ordes, die hierboven besproken werden, zijn er nog drie andere begrippen die van belang
zijn alvorens we met het wettelijk erfrecht kunnen aanvangen.
Binnen de ordes zijn er ook hiërarchieën.
Lijnen
Rechte lijn = personen die van elkaar afstammen (art.
4.11, §1 BW)
- Neerdalende lijn -> je afstammelingen (vb. kinderen)
- Opgaande lijn -> je voorouders (vb. vader,
grootouders)
- Kijk vanuit X is de overledenen
Zijlijn = personen die gemeenschappelijke stamouder hebben (art. 4.11, §2 BW)
- Nauwe -> je broers en zussen en hun afstammelingen
- Gewone -> andere zijverwanten (vb. nonkels, tantes, neven en nichten)
Vaderlijke VS. Moederlijke lijn
- Relevant omwille van kloving
• Erfrecht is familierecht. Dus het is
belangrijk om te verdelen over de
familie. Dus ook over beide
familietakken / lijnen. Dus belangrijk om
die lijnen te onderscheiden. We gaan die
erfenis in 2 trekken en verdelen over de
vaderlijke en moederlijke lijn.
- X heeft zowel een vaderlijke als een
moederlijke lijn. Zijn vaderlijke lijn = kant
van C. van moeder is kant van D.
10
