Verbintenissenrecht
A. Definitie
Verbintenis = rechtsband tussen 2 of meer personen, ontstaan krachtens de wet, ingevolge een menselijke
handelen
SE kan jegens SA aanspraken doen gelden die in geld waardeerbaar en in rechte afdwingbaar zijn
Meestal is elke partij in een contract zowel SE als SA (wederkerig contract met wederkerige verbintenissen)
Wederkerige verbintenissen zijn samenhangend: de ene verbintenis wordt aangegaan omwille vd andere
B. Kenmerken
1) Rechtsband tussen personen
Patrimoniale/vermogensrechten:
- vorderingsrechten (verbintenissen)
- zakelijke rechten
a. Verschil intern bekeken:
Verbintenis = verhouding tussen personen, waarbij SE een aanspraak heeft op een prestatie vd SA
Zakelijk recht = verhouding tussen een persoon en een goed, waarbij titularis zeggenschap heeft over een
zaak/goed
b. Verschil extern bekeken
Probleem van derdenwerking of tegenwerpelijkheid:
- zakelijke rechten gelden erga omnes (moet door iedereen geëerbiedigd worden)
- verbintenissen: vergelijkbaar, maar complexer:
i. aanspraken werken relatief: enkel SE kan afdwingen en enkel SA is iets verschuldigd
ii. het bestaan vd verbintenis of van het vorderingsrecht kan als rechtsfeit worden
tegengeworpen aan derden en kan ook door hen worden ingeroepen
2) Bronnen
De wet geeft obligatoire kracht of verbintenis-scheppende kracht aan bepaalde gedragingen: art 1370 oud
BW (maar dat artikel is onduidelijk en onvolledig)
Verbintenissen ontstaan uit:
a. Rechtshandelingen
= menselijke handeling die rechtsgevolgen beoogt:
- twee- of meerzijdige rechtshandelingen (bv contracten) art 1134 oud BW
- eenzijdige rechtshandelingen (bv aanbod)
Let op: niet elke eenzijdige rechtshandeling beoogt een verbintenis te creëren (bv opzegging,
ingebrekestelling)
1
,b. De wet
= de wet verbindt rechtsgevolgen aan menselijk gedrag dat die gevolgen niet beoogt:
- onrechtmatig handelen of nalaten: art 1382 oud BW
- quasi-contracten: art 1371-1372 oud BW (niet te kennen)
Vraag: is ons verbintenissenstelsel een open lijst van bronnen, of een gesloten lijst zoals bij zakelijke
rechten?
Indien open lijst, kan men dan het verwekken (en het nadien beschamen) van een rechtmatig vertrouwen
toevoegen als zelfstandige bron van verbintenissen?
Antwoord: het is een open lijst van bronnen, maar rechtmatig vertrouwen is geen zelfstandige bron van
verbintenissen behalve bij schijnmandaat (driepartijenrelatie) en rechtsmisbruik (tweepartijenrelatie)
3) Voorwerp
Een vermogensrechtelijke verbintenis heeft in geld waarneembare aanspraken tot voorwerp
Tot wat verbindt de SA zich, en waarop kan de SE aanspraak maken?
a. Klassieke opdeling
- verbintenis om iets te doen
- verbintenis om iets niet te doen
- verbintenis om iets te geven: species (=specifieke zaak) ↔ genus (= generieke- of soortzaak)
i. eigendom van species gaat over bij consensus (wilsovereenstemming)
ii. eigendom van genus gaat over bij afzondering (specificatio)
iii. eigendomsovergang gaat gelijk met risico-overgang
b. Moderne opdeling
- resultaatsverbintenis: als resultaat niet is bereikt: bewijslast op SA (enkel overmacht bevrijdt hem)
- middelenverbintenis/inspanningsverbintenis: als resultaat niet is bereikt: bewijslast op SE (moet
onvoldoende inspanningen bewijzen)
Let op:
1) moderne opdeling doorkruist de klassieke opdeling: een verbintenis om iets te geven of om iets
niet te doen is doorgaans een resultaatsverbintenis, een verbintenis om iets te doen kan zowel een
resultaatsverbintenis als een inspanningsverbintenis zijn
2) moderne opdeling is nuttig bij verbintenissen om iets te doen
3) uit één contract kunnen zowel resultaatsverbintenissen als inspanningsverbintenissen voortvloeien
4) partijen kunnen zelf bepalen of de prestatie in kwestie een resultaats- of inspanningsverbintenis is
5) in geval van twijfel: rechter kijkt naar de bedoeling vd partijen en naar zeker of onzeker (aleatoir)
karakter van het beoogde resultaat
6) didactische opdeling kent nuanceringen in de praktijk, bv garantieverbintenissen en versterkte
inspanningsverbintenissen (zoals veiligheidsverbintenissen)
4) Afdwingbaarheid
Stappen gedwongen uitvoering & dwanguitvoering:
1) ingebrekestelling vd SA
2) vonnis bekomen met rechterlijk bevel om verbintenis na te komen (in natura) = gedwongen
uitvoering
2
, 3) vonnis doen uitvoeren met dwangmiddelen = dwanguitvoering
1 principe en 2 beperkingen:
- uitvoering in natura (de prestatie zelf) heeft voorrang
- tenzij dit fysieke dwang zou vereisen
- tenzij onmogelijk of rechtsmisbruik
indien onmogelijk of rechtsmisbruik: uitvoering bij equivalent of vervangende schadeloosstelling
(kan in geld, maar kan ook in natura)
Ondanks deze beperkingen, zijn gedwongen uitvoering in natura en dwanguitvoering vaak mogelijk
i. geven van een species: zaak opeisen en beslag laten leggen
ii. iets doen of niet doen: afdwingen zonder fysieke dwang:
- dwangsom = bijkomende veroordeling (art 1385bis) tot betaling van een geldsom
- gerechtelijke vervanging = uitvoering door derde (art 1143-1144) (kan ook buitengerechtelijk)
DEEL 1: BRONNEN VAN VERBINTENISSEN
Titel I: Verbintenissen uit overeenkomsten
Hoofdstuk 1: Begrip en soorten
Afdeling 1: Begripsbepaling
Contract (co.) = overeenkomst (ok.)
- meerzijdige rechtshandeling
- berustend op minstens twee wilsuitingen (consensus of wilsovereenstemming)
- één of meer partijen
- één verbintenis volstaat
Drie belangrijke elementen:
1) steeds consensus: wederzijdse wilsuitingen die op elkaar gericht zijn
2) tussen twee of méér personen (tweepartijenovereenkomst (eventueel met groepen van partijen),
meerpartijenovereenkomst, samenhangende overeenkomst: wanneer juridisch afzonderlijk
gesloten contracten met elkaar in economisch of juridisch verband staan (bv contract tussen een
bouwheer en een hoofdaannemer en de contracten tussen de hoofdaannemer en de
onderaannemers))
3) de wil rechtsgevolgen te doen ontstaan:
i. partijen bepalen zelf of ze afdwingbare verbintenissen beogen (gentlemen’s agreement)
(mondaine, affectieve, sociale of politieke afspraken zijn uit hun aard niet afdwingbaar)
ii. morele verbintenissen of contracten kennen vele gradaties in afdwingbaarheid (letters of
intent en letters of comfort bevatten dergelijke louter morele verbintenissen)
iii. natuurlijke verbintenissen zijn niet afdwingbaar (maar als vrijwillig nageleefd: geen
onverschuldigde betaling of terugvordering mogelijk)
3
, Afdeling 2: soorten overeenkomsten
§1 Soorten vermogensrechtelijke overeenkomsten
Vermogensrechtelijke overeenkomst = overeenkomst tussen particulieren die vermogensrechtelijke
verbintenissen of zakelijke rechten vestigt, vaststelt, overdraagt, wijzigt of teniet doet
A. Consensuele contracten
= hebben te maken met geldigheidsvoorwaarden van een contract: consensualisme is de regel
Het zijn contracten die tot stand komen door de loutere toestemming vd partijen, zonder formaliteiten
Plechtige contracten = de geldigheid is aan bepaalde vormvereisten onderworpen (bv schenking,
hypotheekstelling)
Vroeger was inpandgeving zakelijk, maar sinds 2018 consensueel, tenzij het betrekking heeft tot een
consument, dan is het plechtig contract
B. Eenzijdig of wederkerig contract
Eenzijdig contract = één verbintenis
Wederkerig contract = meerdere verbintenissen (beide partijen zijn SE en SA)
Vaak zijn de verbintenissen niet alleen wederzijds maar ook samenhangend: de ene verbintenis wordt
aangegaan omwille vd andere
Onvolmaakt wederkerige overeenkomst = contracten die bij de totstandkoming eenzijdig zijn, maar die
laten wederkerig worden omdat in de loop van het bestaan een verbintenis ontstaat ten laste vd
wederpartij
Het gaat hier om aantal verbintenissen, niet aantal wilsuitingen!
Lastgeving = overeenkomst waarbij de ene partij (lasthebber) de bevoegdheid krijgt om in naam vd
lastgever een rechtshandeling te stellen
Aanneming = opdracht, gegeven door een opdrachtgever, aan een aannemer, om materieel of intellectueel
werk te verrichten
Borgstelling = eenzijdig contract en een bijkomend contract: overeenkomst waarbij een derde (de borg)
zich jegens de SE verbindt tot de nakoming vd verbintenis vd SA voor het geval deze daar niet zelf aan
voldoet (bv ouders van iemand betalen de schuld van die persoon)
Borgstelling is een bijkomend contract: het kan niet op zichzelf bestaan
C. Contracten om niet en contracten onder bezwarende titel
Contract om niet = contract waarbij één vd partijen geen enkel voordeel behaalt (bv schenking)
Contract onder bezwarende titel = contract waarbij alle partijen een economisch voordeel behalen (altijd
wederkerig contract)
D. Vergeldend contract of kanscontract
Vergeldend contract = elke partij moet zich tot iets verbinden, hun verbintenissen moet gekend zijn bij de
contractsluiting, en ze vinden dat hun verbintenissen gelijkwaardig zijn
4
