Cultuur samenvatting:
1. Eileen Gray (1878-1976):
1.1. Inleiding:
Eileen Gray vernietigde op het einde van haar leven toen ze 98 jaar was in haar Parijse appartement,
al haar persoonlijke documenten en brieven. Ze wilde herinnerd worden door haar werk en niet door
haar leven.
Wat met de interessante literaire connotaties/betekenissen die doorheen al haar werk sluimert, de
relatie tussen het woord en het beeld. Wat met het androgyne karakter van Gray zelf én haar werk? Is
E1027 géén heerlijke samenvoeging van mannelijke en vrouwelijke ruimtelijkheid? Waarom zijn er
geen foto’s van haar in haar huizen? Er zijn meer foto’s van Le Corbusier in haar huizen dan van Eileen
Gray zelf.
E1027 – detail trap Villa E1027
Rocquebrune
Cap-Martin
De weinige portretten van Eileen Gray: Filmster, androgeen, Al het werk van Eileen Gray in
mysterieus, literair. enkele begrippen.
Het is alsof de figuur van Gray, haar portret, later op al het werk is geplakt, als een extra beeld. Twee
beelden die zijn samengevoegd, zij én haar werk. Nergens een beeld van ‘Gray aan het werk, of ‘Gray
met collega’s’, ... Het zegt veel over de fundamentele eenzaamheid en ‘solitude’ die ze belangrijk vond
en waar ze zich de laatste decennia van haar leven middenin bevond. Gray vond dat in elk huis men
alleen of eenzaam moest kunnen zijn.
Bij Gray bén je er altijd, maar bén je altijd ook ergens anders. Haar werk is gelaagd,
cryptisch/verborgen, meerduidig/dubbelzinnig, van het prille begin tot het bittere einde. In haar
schilderwerk, kamerschermen, tapijten, lakwerk, architectuur of meubilair. Het is nooit alleen maar
een tapijt, of alleen maar een krukje, of alleen maar een huis.
,1.2. Londen en Parijs:
Als aristocratische Ierse verblijft ze in haar jonge jaren veel in het creatieve en vooral literaire
gezelschap dat zich tegelijk vormt in Londen en Parijs. Uit haar eigen bibliotheek halen we haar
literaire helden die ook vrienden of geliefden waren: Ezra Pound, Aleister Crowley, Virginia Woolf,
Hilda Doolittle, Gertrude Stein,….
Het is de Angelsaksische cultuur die in het progressievere Parijs de voeding vindt voor hun creatieve
uitspattingen. Hun voorliefde voor codes en mythologieën (Crowley, Pound, Doolittle) en het sterke
feminisme (Woolf, Stein) verpakt in literaire bedwelmingen beïnvloeden haar sterk.
In de kano (Progue Sofa) van het appartement rue de Lota voor Madame Lévy, word je weggevoerd
met abstracte intergalactische motieven op de wanden. Lampen en stoelen (Dragon chair) die
verwijzen naar primitieve exotische beschavingen met hun eigen rituelen en rites. Je bent hier, maar
je bent ook ergens anders.
Nadat Eileen Gray enkele jaren in de leer was gegaan bij Japanse lakspecialist Seizo Sugawara, toont
ze in 1913 haar eerste lakwerk ‘Le magicien de la nuit’. 20 Jaar lang zal Sugawara haar vergezellen in
de zeer unieke benadering van deze eeuwenoude oosterse kunst: De zeer langzame kunst van het
onthullen, verbergen en opnieuw onthullen en verbergen. Lakwerk is tijd maken om glans tevoorschijn
te brengen. Lakwerk is hout de glans van edelsteen schenken door lakken, drogen en polieren.
,1.3. Kamershermen-tapijten-meubels:
In dat gevoelige spel van onthullen en verbergen, maakt ze haar eerste kamerschermen, een spel van…
onthullen en verbergen. Het kamerscherm verdeelt en brengt samen, scheidt af en verbindt, maakt
dubbel wat eerst één was. In het kamerscherm en in de lak, schuilt de essentie van al het werk in
Eileen Gray: De gelaagdheid en de meerduidigheid.
Tegelijk ontwikkelt ze schilderijen en schetsen die tot tapijten evolueren en die in drie dimensies tot
meubels groeien. Heel eenvoudig zien we de beeldvorming en composities van de meubels in de
tapijten terugkeren en vice-versa. Het platte vlak wordt interieur en het interieur wordt snel
architectuur.
Elk meubel heeft wel een greep om het snel vast te nemen. Elk meubel is ook zeer licht. De
oorspronkelijke nikkel uitvoering (nu gechromeerd staal en glas) was zeer licht en gemakkelijk
transporteerbaar. Het is de ‘nomade’ Eileen Gray. Haar interesse gaat bij het meubel uit naar de
lichtheid, het tijdelijke, beweegbare. Alles is beweegbaar, draait of kantelt in de meest verrassende
richting. Elke handeling is een plezier, toegevoegd aan de dagelijkse banaliteit. Poëzie maken van de
dag.
Vandaar haar onbegrip als ze gecategoriseerd werd onder ‘modernisme’ of ‘art deco’. Op geen enkele
manier interesseerde Gray zich aan een rationele benadering van het meubel. Ze zocht niet naar een
meubel om het eindeloos in een fabriek te laten produceren. Integendeel, ze zocht naar prototypes,
pièce unique, en alle aandacht ging naar het ambachtelijke. Hoè het gemaakt is de dialoog tussen de
materialen, de verbindingen en scharnieren wilde ze detailleren.
De tijd die je met het meubel doorbrengt door het te maken, mààkt het meubel. Er is ook niets logisch
of rationeel aan de meubels van Eileen Gray, in tegenstelling met de dogmatische, bijna
wetenschappelijke benadering van de meubels van Marcel Breuer, Mart Stam, Gerrit Rietveld en zelfs
Mies Van der Rohe.
, La Chaise Non-Conformiste (1926)
‘Désaxer’ was haar motto: Wég van de symmetrie, zoeken naar
interactie in het materiaal of in de draagstructuur.
Ontdubbelen, verplaatsing, verschuiving zoals bij het Russische
constructivisme, zonder ook maar op één moment de harmonie
te verliezen.
Bibendum chair, Tube light, Chaise Non-Conformiste, Transat,
Adjustable Table, Armoire ovale e pivotant,…. Ze vertellen meer
dan alleen hun ‘design’. Bijna een eeuw later zijn het dan toch
producten geworden die in grote hoeveelheid worden gemaakt.
1.4. E1027:
Nergens komt de wereld van Gray mooier samen dan in de villa die ze samen en voor haar toenmalige
geliefde Jean Badovici heeft ontworpen. Villa E1027, een cryptische omschrijving voor hun liefde,
brengt op meerdere lagen een ruimtelijk gevoel op gang. Woorden vormen een gedicht (‘entrez
lentement’) of verwijzen naar een gedicht (‘invitation au voy-age’).
De villa fluistert ook via het meubilair, dat overal dichtbij en intiem is. Van de ingenieuze lichtknop tot
het wapperende doek rond de pergola: Alleen en eenzaam in confrontatie met de dagelijkse lichtheid
van het bestaan.
