Samenvatting: Politieke geschiedenis van België
Prof. Frederik Verleden & Emmanuel Gerard
Boek: De Ongrijpbare Macht – Politieke Geschiedenis van België
Inleiding
▪ Geschiedenis is altijd een (re)constructie, want we herdenken mts-keuzes en (soms verborgen)
bijbedoelingen, dus gebruik en misbruik
o Zowel feit (objectief) als interpretatie (subjectief)
o Zelden neutraal, politiek getint en erg selectief
▪ Kritische reflectie als gezonde houding!
▪ Geschiedenis is alomtegenwoordig, want verbonden met een identiteit en (politieke) ideologie
▪ Geschiedenis EVOLUEERT!!!
Belangrijke studietips:
▪ Verwerk de illustraties uit de les!
Woord vooraf
In België: politiek machtsspel met vele evenwichten
• Begin: 1830
• Klassieke conflictlijnen: levensbeschouwelijk, sociaal en communautair
• Breuklijnenmodel in de politieke wetenschap (Lipset & Rokkan):
o Centrum – periferie
o Staat – Kerk
o Land – Industrie
o Eigenaar – arbeider
• Overgang van een burgerlijk-elitair parlementair stelsel nr vorm vn neocorporatieve
democratie & daarmee samenhangend de expansie vh overheidsoptreden
• Evolutie vd unitaire nr de federale Staat
• Verschuivingen in het nationaal bewustzijn
• Buitenlandse politiek (meestal in wisselwerking met de binnenlandse)
1
,1) De Belgische Revolutie – SAMENVATTING
• Ontstaan België als onafhankelijke staat < Belgische revolutie (1830)
• België = politieke eenheid eerst onder Spaanse en dan onder Oostenrijkse Habsburgers (sinds
einde 16de eeuw)
• Revolutie maakt einde aan kortstondige vereniging vn Zuid & Noord in Koninkrijk der
Nederlanden => Geschapen door Congres van Wenen in 1815
• Nieuwe Staat = product vn revolutie met liberale en nationale karaktertrekken
• Erkend door de grootmachten, dankzij internationale constellatie
o Constellatie? Het gehele samenstel van factoren dat invloed op iets/iemand uitoefent
1.1 Achtergronden, oorzaken en aanleiding
Belgische revolutie kan bekeken w vanuit 3 verschillende perspectieven:
1. Stap in geleidelijke afbraak vh Ancien Régime = onomkeerbaar moderniseringsproces
2. Reactie op beleid vn Willem I
3. Gebeurtenis met accidenteel karakter (Franse Julirevolutie van 1830)
1. De afbraak vh Ancien Régime = START VD BELGISCHE REVOLUTIE
Tussen Amerikaanse revolutie (1776) en Europese revolutiejaar 1848 = reeks politieke
omwentelingen die overgang markeren vn feodale nr moderne maatschappij
Kenmerken vh Ancien Régime =
▪ Overgewicht van landbouw en platteland
▪ Grootgrondbezit van adel en Kerk
▪ Beperkte stedelijkheid < nijverheid was ambachtelijk en grotendeels gesitueerd binnen
stadsmuren (huisindustrie in 18de eeuw ook buiten steden & snelle expansie)
▪ Standen met hun privileges
▪ Vorstelijk absolutisme, gewestelijk particularisme, corporatisme vd gilden in steden
▪ Verstrengeling vn godsdienst en openbaar leven
Einde 18de eeuw: Ontwikkeling vd gemechaniseerde grootindustrie + expansie vh kapitalisme leiden
tot:
▪ Nieuwe sociale verhoudingen
▪ Verstedelijking vd samenleving
▪ Standen en corpsen w afgebroken < ten voordele individuele gelijkheid
▪ Kerk en staat gescheiden (adel/clerus/vorst verliezen overwicht tvv ondernemende burgers)
Moderne eenheidsstaat w door liberale burgerij tot voltooiing gebracht - GB loopt economisch
voorop (economisch & politiek)!
De Franse revolutie (1789) – Parijs
• Mijlpaal in omverwerping vd feodale + klerikale structuren
• Macht vd monarchie, adel en Kerk w ingeperkt
• Individuele rechten en vrijheden w geproclameerd
• Voorrechten w opgeheven + administratie en justitie = rationeler
• Moderne industrie aangemoedigd (afschaffing corporatisme en instelling vh
samenspannings- of coalitieverbod dat collectieve actie bestraft)
• Propaganda door GB – conservatieve reactie Kerk ziet het als strijd – katholieke reactie
• La Liberté quidant le peuple
Belgische revolutie (1830)
2
, • Nieuwe stap in afbraak vh AR in onze gewesten zonder proces te voltooien
• Tussen 1815 en 1848 in Europa periode vn restauratie MAAR blijft spanning tss hervorming
en traditie
• Globaal: vernieuwing mr ook restauratie = herstel kerkelijke invloed in openbaar leven
• Nederlandse visie op revolutie: drijft spot!
2. Het beleid vn Willem I
Val vn Napoleon in 1814 < N- & Z-Nederlanden (+ prinsbisdom Luik) toegevoegd aan Koninkrijk der
Nederlanden
▪ Olv Willem I van Oranje
▪ Vormt solidaire barrière tegen Frankrijk
▪ Acht artikelen van 21 juli 1814 = dwingende instructies vr interne organisatie vd nieuwe
Staat, waarin N en Z op gelijke voet moeten w behandeld
Congres van Wenen 1815 (Napoleon verslagen bij slag vn Waterloo) – Geografische afbakening vh
nieuwe koninkrijk:
Noord Zuid
Calvinistisch Katholiek
Taalhomogeniteit Taaldiversiteit (sterke aanwezigheid Frans)
Kononiale handelen Industriële revolutie
Willem I = verlicht absolutisme, dus streeft nr rationele grondslag vr mts bestel en staatsbestuur
• Aandacht vr onderwijs
• Streven Kerk + godsdienst onder voogdij vd Staat (Staatsmonopolie onderwijs vanaf 1825)
• Actieve economische politiek = bevorderen handel en nijverheid
Ook absolute vorst, want:
• Nieuwe koninkrijk heeft GW mr vorstelijke soevereiniteit blijft het voornaamste
• Staten-Generaal (parlement) beschikt nt over reële autonomie < Koning heeft ruimte vr
persoonlijk bewind (wil natiebesef versterken)
• Gebeurt door taalpolitiek = Nederlands opleggen in Belgische provincies ten noorden
vd taalgrens en ook in Brussel
TEGEN ZIJN BEWIND GROEIT IN HET ZUIDEN EEN DUBBELE OPPOSITIE!!!
Katholieken en liberalen vinden elkaar in de ‘unie van opposities’ (1828); vrijheid = ‘monsterverbond’
= biedt verklaring vr tweeslachtigheid vd Belgische revolutie
Katholieken Liberalen
Kerk streeft nr herstel vn vroegere invloed Willen een moderne Staat
Verzet tegen principe godsdienstvrijheid in GW Kentering in het liberalisme
en vragen herstel vn oude privileges = 1) 1ste liberalen = antiklerikaal, dus pro verlicht
staatsvoogdij afschudden en kerkelijke invloed bewind van Willem I
in onderwijs herstellen (liberaal-katholiscisme) 2) Nieuwe generatie eisen nr Engels voorbeeld
ministriële verantwoordelijkheid + vrijheid
van drukpers
3. Het revolutiejaar 1830
Politieke en sociale onrust van 1830 = aanleiding tot Belgische revolutie
3
,Frankrijk: Julirevolutie < maakt einde aan Restauratie vd Bourbon-dynastie & brengt burgerkoning
Louis-Philippe van Orléans
In Parijs en Brussel hopen ze op dezelfde omwenteling in België
1830:
• Sociale onrust, gevolg slechte eco toestand – stijgende voeselprijzen door mislukte oogst
• Toenemende werkloosheid aangaan door subsidies aan fabrieken
• Ontevredenheid vh volk
1.2 Het verloop van de revolutie
1. Van opstand tot afscheiding
25 augustus 1830 – Brussel
• Opera ‘La muette de Portici’: viseren gezagsdragers van Willem I
• Liberale oppositie nestelt zich in nieuwe gezagsorganen en stelt zo zijn eisen
Door aarzelende houding vn Willem I, die uiteindelijk troepen stuurt om Brussel in te nemen,
radicaliseert de opstand => Evolutie tot afscheidingsbeweging
Septemberdagen (23-26 september) = afscheidingsbeweging w verzegeld wnr Hollandse troepen er
nt in slagen Brussel in te nemen, dus leger faalt in naarslaan vd Brusselse barricaden
▪ Gevechten zijn aan het Warandepark
▪ 26 september 1830: Voorlopig Bewind (regering) vn 9 leden roept op 4 oktober Belgische
Onafhankelijkheid uit en schrijft verkiezingen uit vr Nationale Vergadering
▪ Nationaal Congres: Zetelt vanaf 10 november 1830; Bestaat uit 200 leden, rechtstreeks
gekozen door ca. 30.000 burgers en krijgt als voornaamste opdracht het opstellen vn GW
7 februari 1831: GW w uitgevaardigd => principes v/e parlementaire monarchie nr Engels model +
verzoent de liberalen en de rooms- katholieke Kerk (zeer liberaal voor haar tijd)
21 juli 1831: Leopold van Saksen-Coburg legt eed af als 1ste koning der Belgen
2. De internationale constellatie
4 beslissende momenten in consolidatie vd revolutie en vesteging v/e soevereine Belgische staat:
1) De instelling v/e voorlopige regering
2) De verkiezing v/e Nationaal Congres
3) De aanvaarding vd GW
4) De aanduiding v/e vorst
België ontstaat dankzij gunstige internationale constellatie. Het Koninkrijk der Nederlanden was in
1815 door Congres van Wenen opgericht als anti-Frans bolwerk en kaderde in herstel vn Europees
evenwicht – Ontbinding ervan is dus onmogelijk zonder instemming vd mogendheden.
Oostenrijk, Pruisen en Rusland Frankrijk, Groot-Brittannië
Bondgenoten in de Heilige Alliantie zijn pro Zijn pro de revolutie
Willem I => Zij verdedigen de bestaande orde,
zowel de territoriale greznen als de legitimiteit Frankrijk wil de anti-Franse barrière zien
vd Oranjedynastie verwijnen en is gerustgesteld door de
Fransgezinde gevoelens van vele Belgishce
revolutionairen
4
, Russische tsaar overweegt militaire ingreep, mr Britse regering kiest ook vr België (liberale
moet alle troepen inzetten om Poolse opstand regering vn Charles Grey, sympathie vr liberale
(1830) te bedwingen revolutie in Brussel) + Londen wil vermijden dat
rivieren in Franse handen komen
Pruisen zijn bereid te helpen, mr vrezen vr
eigen Rijnprovincies Hiervoor was GB wel pro Willem I, olv
conservatieve regering vn hertog vn Wellington
(= overwinnaar vn Napoleon)
Eind oktober 1830: Britse regering = internationale conferentie. Ambassadeurs vd 5 grote
mogendheden + afgevaardigden vd 2 betrokken partijen in Londen confereren over mogelijke
oplossing vr Belgisch vraagstuk:
• Roepen op tot wapenstilstand en erkent daardoor Belgische feit (als oorlogvoerende partij)
• Erkenning vn België als toekomstige Staat
• Regelingen vr de grenzen
• Verdeling vd staatsschuld
• Eeuwigdurende neutraliteit opgelegd (EU evenwicht nt bedreigen; vermijden dat Be in Fr
invloed komt)
België is lang tegendraads!
• Eist Zeeuws-Vlaanderen, Maastricht, Limburg-over-de-Maas (militaire belangen) en kiezen
Franse prins als koning MAAR: uiteindelijk onder dreiging vn represailles aanvaarden ze
Engelse kandidaat = Duitse prins Leopold van Saksen-Coburg < Congres aanvaardt op
voorwaarden de XVIII Artikelen:
• XVIII Artikelen: miss behoud vn Maastricht, Limburg-over- de-Maas en Luxemburg
• Willem I
• Aanvaardt de XVIII artikelen niet
• Verbreekt de wapenstilstand en valt met zijn leger op 2 augustus 1831 België binnen
(Tiendaagse veldtocht)
• Slecht georganiseerde Belgische troepen w verslagen vr Hasselt en Leuven
• Blijft zicht ook verzetten tegen de XXIV Artikelen en dat w slecht ontvangen door
mogendheden; GB en Fr verdrijven Nederlandse troepen en GB dreigt ook met
vlootblokkade, indien Ned nog lang weigert verdrag te aanvaarden.
Mogendheden bieden Willem I gunstigere regeling aan, de zogenaamde XXIV Artikelen:
• België moet instemmen met definitieve verlies vn Maastricht, Limburg-over-de-Maas en
Duits Luxemburg en tolheffing op de Schelde
o Antwerpen (geopolitiek), want is een geladen vuurwapen, gericht op het hart van GB
Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers keurt onder internationale druk verdrag goed -
Situatie heeft op korte termijn grote voordelen vr internationale positie van België:
• Blijven in het feitelijk bezit vn delen vn Limburg en Luxemburg die het verdrag aan Nederland
heeft toegewezen
• Moeten gn interesten betalen op deel vd Nederlandse schulden dat vanaf nu vr Belgische
rekening komt.
19 april 1839: Verdrag van London
5
, • België en Nederland tekenen verdrag dat scheiding tss landen bezegelt
• Verdrag krijgt garantie vd 5 mogendheden: GB, Frankrijk, Pruisen, Oostenrijk en Rusland
• Onder protest vd bevolking en vd Belgische politieke opinie = deel vn Limburg en Luxemburg
aan Willem I afgestaan
• Zal van kracht blijven tot aan WOI < schending door Duitse Rijk in augustus 1914 zal door GB
als een casus belli w beschouwd.
3. Wisseling van de macht
Revolutie = machtswisseling => aanhangers vd oude orde w vervangen door aanhangers vd nieuwe
Proces verloopt nt vreedzaam => in Z is overgang vh Hollands nr Belgisch bewind nt vanzelfsprekend
Intellectuele middenklasse Adel en hogere Burgerij
Drijvende kracht achter de revolutie – hbb Als gevolg vn cijnsvoorwaarde bij verkiezingen
revolutie richting en vorm gegeven en zullen zijn zij de grootste groep in Nationaal Congres –
hoge posten bezetten in het nieuwe Koninkrijk dus hbb ook stempel kunnen drukken!
Orangisten hopen nog op herstel vd eenheid vn Nederland – na aanvaarding vd XXIV Artikele door
Willem I verdwijnt het orangisme als aparte stroming
Machtswisseling gaat gepaard met een aparte strijd in de revolutionaire beweging
2 groepen w vrij snel uitgeschakeld:
De republikeinse democraten De reünionisten
Patriotten die in revolutie hbb meegevochten Verwachten niets v/e zelfstandig België en
en er zelfs meest strijdbare elementen vr hbb streven nr hereniging bij Frankrijk. Zij zijn te
geleverd, mr door compromis vd liberalen en situeren bij commerciële en industriële Burgerij.
aristocratie teleurgesteld w – willen ook
republiek ipv monarchie
Overige:
Een klerikale revolutie Gestolen revolutie
Liberalen spreken hiervan door toenemende Socialisten spreken hiervan: Bevochten door
invloed vd Kerk in 19de eeuw het volk mr enkel Burgerij heeft vruchten
geplukt
1.3 De Belgische natiestaat
De Koning en de GW
▪ Willem I 1815 Stadhuis Brussel
▪ Leopold I 1831 Kamer van Volksvertegnwoordigers
Er ontstaan twee karikaturale voorstellingen omtrent België:
1. Een artificiële constructie
2. Een onontkoombare manifestatie v/e eeuwenoude Belgische identiteit, waarvan de
oorsprong teruggaat tot de Boergondishce periode (Frankrijk)
Binnen het Belgisch staatsverband heeft zich geleidelijk een Vlaamse identiteit ontwikkeld en de
Vlaams-Waalse tegenstelling is nu als een middelpuntvliedende kracht
6
