Samenvatting: Onderzoek in sociaal werk
Introductie
1.Wat is onderzoek in het sociaal werk?
1.1 Basisbegrippen
Kennis – onderzoek – wetenschap?
Kennis
• = wat je weet, informatie die je in je bezit hebt
➔ Studie van ‘wat is kennis?’ = epistemologie
• Hoe verwerf je kennis?
Door te leren, te experimenteren, door dingen te ervaren
➔ Door dingen te onderzoeken
➔ Onderzoek volgens Van Dale: “nauwkeurig nazien, nagaan, nasporen” = ook een
onderzoekende houding aan nemen in de praktijk.
➔ Verschil met wetenschappelijk onderzoek?
Kennis die je moeilijk kan uitleggen, waarvan je zelfs niet altijd ‘weet’ dat je die kennis hebt = ‘tacit
knowledge’: “kennis die men verwerft op grond van ervaring en het uitoefenen van het beroep, en
die maar tot op zeker hoogte mededeelbaar is”
Wetenschap
• = Systematisch verkregen, geordende en verifieerbare menselijke kennis,
• Het daarmee verbonden proces van kennisverwerving (= onderzoek)
• De gemeenschap waarin deze kennis wordt vergaard. Deze gemeenschap heeft haar
eigen wetenschappelijke methodes en conventies.
Wetenschappelijk onderzoek = “een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit,
waarin op een systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als
doel kennis te verzamelen”. Merk op dat het hier over algemeen geldende kennis gaat.
Verschillende vormen van kennis
Hudson ontwikkelde een model met verschillende vormen van kennis die een sociaal werker bewust
of onbewust toepast in de praktijk .
Al deze vormen van kennis beïnvloeden op hun beurt professional knowledge of professionele
kennis. Dit is “de verzamelde informatie of het begrip afgeleid van theorie, onderzoek, praktijk of
ervaring die bijdragen tot het begrijpen van de sociaal werker van zijn beroep en zijn werk en die
hem of haar als gids dienen in de praktijk”.
Hudson onderscheidt hierbij:
• Theoretische kennis: Concepten, schema’s, referentiekaders die een georganiseerde kijk op
de fenomenen geven en die de professional helpen om de wereld uit te leggen, te
beschrijven, te voorspellen of te controleren. Bv. politiek systeem van Easton
1
, • Persoonlijke kennis: Een inherent of spontaan proces waarbij je in actie schiet zonder daar
meteen van bewust te zijn. De actie kan ook gebaseerd zijn in een persoonlijk idee van
‘gezond verstand’. Zulke kennis omvat intuïtie, culturele kennis en ‘gezond verstand’.
• Praktijkwijsheid: Dit is kennis die verworven is via de uitoefening van het beroep en door het
proces van werken met een aantal gelijkaardige cases of door kennis overheen cases te
kunnen toepassen.
• Empirische kennis: Dit is kennis die ontstaan is uit onderzoek, waaronder de systematische
verzameling en interpretatie van data met als doel het documenteren en beschrijven van
ervaringen, het verklaren van gebeurtenissen, het voorspellen van toekomstige toestanden
of het evalueren van resultaten [= wetenschap].
• Procedurele kennis: Dit is kennis over de organisatorische, juridische, of beleidscontext
waarbinnen het sociaal werk opereert.
Kennis – onderzoek - wetenschap
• Discussies of wat we weten ook de realiteit is (=wetenschapsfilosofie)
• Idee dat onze kennis mee bepaalt wat we observeren
• Vaststelling dat ook ons wereldbeeld onze kijk op wetenschap bepaalt
Met het groeien en evolueren van de wetenschap groeiden ook de discussies over wat als
wetenschappelijke kennis geldt.
Kuhn
• Hoe veranderde wetenschap doorheen de tijd
• Zulke vragen worden gesteld vanuit een veronderstelling van een specifiek beeld van wat
wetenschap is.
• Eén van zijn belangrijkste vaststellingen was dan ook dat ook normen en waarden en andere
sociale aspecten een rol spelen in het erkennen van een bepaalde wetenschappelijke
kennisinhoud.
• Wat als wetenschappelijke kennis gesitueerd is in tijd en ruimte, en dus niet overal en voor
eeuwig en altijd geldig.
• Het is niet omdat kennis verkeerd blijkt te zijn dat het niet wetenschappelijk kan genoemd
worden.
• Wat we dus tot ‘de wetenschap’ rekenen hangt af van de context
Een tweede groep vragen
• De relatie tussen wetenschap, kennis en de realiteit.
• Het gaat kortom om de vraag: kunnen we de realiteit volledig accuraat kennen?
2
, (Voor)Kennis bepaalt wat we zien
Een zeer mooi actueel voorbeeld van ingrijpende verschuivingen in het wereldbeeld en de
uitdagingen en moeilijkheden die met zo’n verschuiving gepaard gaan, vind je in het
postkolonialisme. We zien steeds meer tegenstemmen binnen de wetenschappelijke wereld (en ook
in het publieke debat) gehoord worden die een heel andere realiteit benadrukken.
De onderzoekscyclus
We gaan dieper in op de
onderzoekscyclus en op de stappen die je
als onderzoekende sociaal werker zet om
tot verantwoorde en bruikbare
onderzoeksresultaten te komen.
We combineren daarvoor de
onderzoekscyclus van Migchelbrink en Van
den Berghes OVUR-methode (Oriënteren,
Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren.
1. De fase 'verkennen en afbakenen' resulteert steeds in een probleemstelling,
onderzoeksdoelstelling en onderzoeksvraag, welke informatie is relevant?
2. De fase ‘opzetten en voorbereiden’ resulteert steeds in een onderzoeksopzet.
=>Je merkt hier meteen dat je al heel wat keuzes hebt gemaakt. Die keuzes worden beïnvloed door je
eigen kader. (stap 1 en 2)
3. De fase uitvoeren en analyseren resulteert in ruwe en geanalyseerde onderzoeksgegevens.
4. De fase rapporteren en presenteren resulteert in een mondelinge of
schriftelijke onderzoeksrapportage/ presentatie.
=>Een goede onderzoeksrapportage is met andere woorden meteen ook weer een inspiratiebron
voor een nieuwe verkenning en een nieuw onderzoeksproces.
En zo wordt de cirkel rond en start de onderzoekscyclus steeds opnieuw.
1.2 Wat is onderzoek in het sociaal werk?
Sociaal werk onderzoek
= een academische discipline die een
theoretische meerwaarde nastreeft en ook
relevant moet zijn voor de sociaal werk
praktijk.
Heel vaak worden kennis en handelen gezien als twee aparte delen. Onderzoek moet leiden tot
kennis die dan nadien kan gebruikt worden om het handelen bij te sturen. Theorie en praktijk staan
3
